Het moorddadige geweld in Israël en Gaza legt bij velen de maag in een knoop. Waar eindigt context en begint goedpraten? Waar eindigt stilte en begint doodzwijgen? Een gewetensonderzoek.
Bart Eeckhout – De Morgen
Waar te beginnen aan dit verhaal over hoe om te gaan met het terreur- en oorlogsgeweld in Israël en Gaza? Bij de feiten? Dat is al meteen een probleem, de kern van het probleem zelfs. Want laat je de (horror)film starten bij de moorddadige raids van Hamas van afgelopen weekend, dan vergeet je alles wat eraan voorafging.
Bijvoorbeeld de dodelijke en door de huidige regering-Netanyahu verhevigde onderdrukking en kolonisering van Palestijnen (204 doden in 2022 door Israëlisch militair geweld, van wie volgens Human Rights 34 kinderen).
Of begin je bij de Nakba van 1948, met de vestiging van de staat Israël en de gewelddadige verdrijving van honderdduizenden Palestijnen?
Of start je bij de door Iran en Hamas weer actueel gemaakte dreiging om Israël van de kaart te vegen?
Het luistert nauw. De schaal en willekeur waarmee Hamas toesloeg, maakt de terreurraid een uitzonderlijke gewelddaad: meer dan duizend slachtoffers bij soldaten en burgers – vrouwen, kinderen, bejaarden.
Vergelijkingen vallen met Oradour (een Frans dorp waar in 1944 door de nazi’s 642 mensen vermoord werden) of met Boetsja, de stad in Oekraïne waar Russische soldaten vorig jaar naar schatting 300 inwoners executeerden.
De aanval is de grootste massamoord op Joodse mensen sinds de Holocaust.
Toch viel bij nogal wat mensen, zeker aan de progressieve zijde, enige aarzeling te noteren in de reactie op die gruwel.
Sommigen, vooral in het uiterst linkse kamp, reageerden níét, of pas nadat het Israëlische leger met gelijkaardige bloeddorst aan de vergelding begon in Gaza.
Dat andere stemmen hun solidariteit met de Israëlische slachtoffers betuigden en afschuw uitschreeuwden, stoorde dan weer nogal wat mensen die begaan zijn met de Palestijnse zaak.
“Natuurlijk begrijp ik dat mensen meeleven met de slachtoffers, dat is gewoon menselijk”, legt historica Hanane Llouh uit.
“Wat stoort, is het contrast met de stilte als er Palestijnse slachtoffers vallen. Waar zijn de reacties bij de tientallen kinderen die vorig jaar gedood zijn door het leger op de Westoever? Alleen nu de slachtoffers er voor het Westen herkenbaar uitzien, komt er respons.”
Llouh staat lang niet alleen met die visie. Ook bij niet-moslims is er kritiek op de Europese en Belgische politici en media omdat ze de Palestijnse kwestie veronachtzaamd hebben.
“Je kunt niet van mensen verwachten dat ze die hele voorgeschiedenis kennen, of dat ze weten hoe het is om in Gaza te leven. Ik heb aan die checkpoints gestaan, en ik heb gehuild. Dan voel je je erg eenzaam in dit land als je merkt hoe heel dat besef wordt uitgeschakeld.”
Vooral de onwetendheid stoort haar.
“Neem Justin Bieber die over een foto van een gebombardeerd Gaza de slogan ‘Pray for Israel’ zet. Dan zwijg je beter.
“Of de Gentse rector Rik Van de Walle die zegt dat het conflict voor hem ‘te complex’ is om te begrijpen.
“Zulke opmerkingen doen pijn omdat ze wijzen op een desinteresse voor een conflict dat al zovele slachtoffers maakte.”
Evengoed waren er stemmen die wel de historische context al in een eerste reactie meenamen. Ook dat opende wonden, maar dan aan Joodse kant.
“De beelden uit die uitgemoorde kibboets doen verschrikkelijk pijn”, zegt een Franstalige progressieve Jood die anonimiteit verkiest.
“Ik ken die streek, heb er familie wonen. Dat zijn geen kolonisten. Sommige mensen begrijpen niet hoe traumatiserend dit is voor Joden, omdat dit herinnert aan een geschiedenis van pure vernietiging. Het zou voor niemand een taboe mogen zijn om dat te benoemen.”
Onze gesprekspartner is erg kritisch voor de uiterst rechtse regering-Netanyahu.
“Wat gebeurd is, is verschrikkelijk, maar ik begrijp ook het verdriet van de Palestijnen, het trauma van geen recht op zelfbeschikking te krijgen.
“Maar als zoiets onnoemelijks gebeurt en nog zijn er mensen die zwijgen of die zeggen dat je het zelf gezocht hebt, dan voel je je erg eenzaam.
“Ik verwacht dat Joden hier in België zich nog meer zullen terugtrekken op zichzelf. Antisemitisme is weer een realiteit. En nu is er ook weer massamoord.”
Het gekke is: sinds Israël een loodzware militaire vergeldingscampagne over Gaza ontketend heeft zie je hetzelfde fenomeen maar dan vooral bij mensen ter rechterzijde.
Meer dan 1.400 doden zijn deze week in Gaza al gevallen onder Israëlische bommen, meer dan 300.000 anderen sloegen op de vlucht. Het einde is nog lang niet in zicht.
Over die ook vaak onschuldige slachtoffers blijft het op rechts dan weer stiller, of hoor je dat dit past binnen het recht op zelfverdediging van Israël. De twee argumentaties lijken wel elkaars spiegelbeeld.
Dat – ruw ingedeeld – ‘links’ en ‘rechts’ zo verschillend naar de gebeurtenissen in Israël en Palestina kijken, is niet nieuw.
De theorie van de morele fundamenten van de Amerikaanse sociaal-psycholoog Jonathan Haidt biedt een verklaring.
Haidt onderscheidt in zijn bekende boek Het rechtvaardigheidsgevoel een zestal funderingen die bepalen hoe een mens ethische overwegingen maakt.
- Wie links georiënteerd is, baseert zich vooral op het zorg-, het eerlijkheids- en vrijheidsfundament. De linkse mens zal intuïtief meer mededogen tonen met wie verdrukt is of tot een minderheid behoort. Vandaar ook de spontane sympathie voor de Palestijnse zaak, of andere vrijheids- of dekolonisatie bewegingen.
- Rechtse mensen zijn niet ongevoelig voor die argumenten, maar betrekken ze veeleer op de eigen groep. Ze hechten aan loyauteit, gezag en traditie. Ze leven meer mee met de uit de Europese diaspora afkomstige Joodse inwoners van Israël en hun op westerse leest geschoeide staat.
Wat bij velen een schok in het geweten veroorzaakt, is dat die ethische ordening door elkaar geschud is. Plots is het de Palestijnse underdog die, via Hamas, toeslaat met een ongeziene terreuractie.
Dat botst ook bij vele progressieven met hun ethische raderwerk.
Als Israël zeer veel verder gaat in de revanche dan acceptabel is – wat eigenlijk nu al aangekondigd, voorbereid en uitgevoerd wordt – dan zullen ook conservatieven het geweten bezwaard zien.
Valt er een morele hiërarchie aan te brengen in het kwaad dat Hamas en Israël aanrichten?
Volgens de Amerikaanse filosoof en islamcriticus Sam Harris wel. In een recente podcast stelde Harris dat je je moet afvragen wat elke partij in het conflict zou doen als ze de totale macht had. Dan zou Hamas volgens hem veel verder gaan, want het staat “expliciet genocidair” tegenover Israël.
Het Israëlische leger daarentegen hééft de facto militaire almacht, maar het pleegt (vooralsnog) geen genocide.
“De Israeliërs doen juist veel moeite om geen kinderen en geen burgers te doden.”
Het is een controversieel argument dat filosoof Maarten Boudry in het Belgische debat bracht.
“De enige reden waarom Hamas niet méér onschuldige burgers doodt, is omdat ze de kans niet krijgen en te zwak zijn”, schrijft hij op X/Twitter.
“De reden waarom Israël niet méér onschuldige burgers doodt, is omdat het dat tracht te vermijden.”
Die abstracte stellingname loopt evenwel snel tegen haar concrete limieten. Want in werkelijkheid doodt het Israëlische leger veel meer Palestijnen, zeker ook burgers en kinderen, ook op de Westelijke Jordaanoever, ver weg van de Hamas-dreiging.
Bovenal zou je in de stelling een riskante vergoelijking kunnen lezen van alle slachtoffers die Israël maakt, als ‘zelfverdediging’ tegen een nog veel groter, potentieel kwaad. Aangezien dat kwaad nooit weggaat, is het voor Israël een excuus om zelf te blijven doden.
Zelfs een oorlog behoort te verlopen volgens regels. Het internationale oorlogsrecht is vastgelegd in de Conventie van Genève uit 1949, aangevuld met recentere protocollen.
Het staat eigenlijk wel vast dat beide kampen de voorbije week oorlogsmisdaden hebben begaan. Het bewust vermoorden van ongewapende burgers is een oorlogsmisdaad, een bevolking afsnijden van noodzakelijke levensmiddelen is dat ook.
Wellicht is er zelfs sprake van misdaden tegen de menselijkheid, omdat aan beide zijden de burgerbevolking stelselmatig aangevallen wordt.
“Dat Hamas tijdens zijn raids oorlogsmisdaden heeft gepleegd, lijkt me wel vast te staan”, legt Jan Wouters, hoogleraar internationaal recht (KU Leuven) uit.
“Een andere vraag is of de aanval op zich een schending van het internationaal recht is. In het recht wordt erkend dat men zich tegen een buitenlandse bezetting kan verzetten. Maar dus niet door massaal onschuldige burgers om te brengen.”
Omgekeerd heeft Israël het recht om zichzelf te verdedigen en dus proportioneel terug te slaan.
Maar wat is proportioneel?
Professor Wouters: “De vergelding moet min of meer in verhouding zijn met de aanval. Als Israël voor de totale vernietiging van Gaza zou gaan, dan is dat duidelijk buiten proportie.
“Je mag een militaire vijand uitschakelen om jezelf te beschermen, maar je moet de burgers ontzien. In de stadsoorlog die nu op handen is, is dat een ingewikkelde zaak.”
Het oorlogsrecht geeft dus geen toestemming om gewelddadig verzet te plegen, by any means necessary.
Dat is het begrip dat opiniemaker Dyab Abou Jahjah in de discussie gooide. Gebruik van de term kostte hem in 2017, in een vorige fase van het conflict, zijn column in De Standaard.
De zinsnede gaat terug op wat de Martinikaanse denker Frantz Fanon in 1960 zei en wat later door de Amerikaanse zwarte activist Malcolm X werd overgenomen.
Allebei zijn ze iconen van de dekoloniserings- en antiracismestrijd. Hun stelling is dat een volk nooit vrijheid of gelijke rechten zal krijgen als het zich houdt aan wat wettelijk en acceptabel is en dus die vrijheid maar moet grijpen “met alle middelen die noodzakelijk zijn”.
“Een protocol bij de Conventie van Genève brengt de bevrijdingsstrijd binnen in het oorlogsrecht”, verduidelijkt Jan Wouters.
“Het gaat terug op het recht op zelfbeschikking van volkeren.
“Europa en de VS beschouwen Hamas als een terreurbeweging, maar Arabische landen zien het als een legitieme bevrijdingsbeweging in de koloniale ontvoogdingsstrijd tegen de ‘bezetter’ Israël. Maar het geeft geen vrije baan om terreur te plegen tegen burgers. Dan geldt weer het oorlogsrecht.”
Wat Abou Jahjah en anderen hier op kritiek komt te staan, is dat ze onvoldoende afstand willen nemen van de concrete gruweldaden van Hamas.
In een interview op nieuwszender CNN weigerde zelfs de Palestijnse politicus en Hamas-opponent Mustafa Barghouti zich ervan te distantiëren.
Ook Hanane Llouh kent het verwijt.
“Het is de eerste vraag die je altijd krijgt. Ik ben er helemaal klaar mee. Hamas is geworden wat het nu is door wat Israël gedaan heeft.
“Wanneer heeft Europa zich gedistantieerd van de wandaden van Israël?
“Dit is helaas wat je kunt verwachten als je 2,3 miljoen mensen vasthoudt in een open gevangenis of concentratiekamp. Ook als Hamas verslagen zou zijn, gaat dat probleem niet weg.”
Is het onmogelijk om de Palestijnse zaak te verdedigen en tegelijk de brutaliteit van Hamas aan te klagen?
Ali Rizvi, de Pakistaans-Canadese auteur van The Atheist Muslim, draait het om.
“Ofwel ben je pro-Palestijns ofwel ben je pro-Hamas. Je kan ze niet allebei tegelijk zijn”, stelt hij op X/ Twitter.
Rizvi klaagt de gewelddadige aanpak van de regering-Netanyahu aan én beschuldigt tegelijk Hamas ervan “raketten af te vuren vanop zijn eigen ziekenhuizen en scholen om Israël aan te zetten die te bombarderen zodat ze beelden van dode Palestijnse kinderen kunnen uitbuiten”.
Zijn besluit: “Mensen aan beide kanten zeggen dat er maar één goede kant is: hun kant. Dat is complete onzin.
“Er is de kant van het terrorisme van Hamas en van de oorlogsmisdaden van Netanyahu enerzijds. En er is de kant van de Israëlische en Palestijnse burgers die onder hun kruisvuur liggen.”
Dat standpunt vertolkt bijvoorbeeld ook minister van Ontwikkelingssamenwerking Caroline Gennez (Vooruit):
“Er is maar één kant om te kiezen op dit moment: de kant van de slachtoffers.”
Een staaltje van het combinatiedenken dat moraalfilosoof Patrick Loobuyck (UA) graag bepleit.
“Het is prima mogelijk om én de terreur van Hamas te veroordelen én de politieke bezetting door Israël.
“Het is bedenkelijk om dit lange, complexe conflict tot één dimensie te beperken en bijvoorbeeld Israël de weg van het Licht te noemen, zoals Bart De Wever heeft gedaan. Zo importeer je juist het conflict en de polarisering in je eigen stad.”
Loobuyck stoort zich aan de voorspelbaarheid van vele standpunten.
“Stemmen in beide kampen gebruiken enkel de beelden en de argumenten die in het eigen kraam passen. Terwijl je ook meerdere standpunten tegelijk kan innemen.”
En nu?
Wat de pro-Palestijnse en Joodse stemmen in dit verhaal alvast verenigt is het pessimisme over de toekomst.
“Niemand weet wat de toekomst brengt”, zucht Hanane Llouh.
“Ook de Palestijnen willen alleen maar veiligheid en vrede. De eerste stap zal zijn om dat gelijkwaardige recht te erkennen. Dan pas zal er ruimte zijn voor heling en samen leven.”
Zover zijn we nog lang niet.
“Er is gewoon geen oplossing. Dat is wat de toestand zo deprimerend maakt”, zegt ook de progressief-Joodse stem.
“Iedereen weet dat het voor vele mensen ginds eerst nog veel slechter gaat worden nu. En dan? Dan zal er nog altijd geen oplossing zijn.”
Beeld montage DM
Lees ook
- Maarten Boudry
Als Israël dat wilde, had het de hele Gazastrook al ontelbare keren van de kaart kunnen vegen. - Ramsey Nasr
Palestijnse slachtoffers hebben geen namen, het zijn nummers - David Grossman
Ik wil niet langer vertoeven in een wereld die zulke monsters toelaat om te bestaan - Arnon Grunberg
Hamas heeft deze oorlog al gewonnen - Yuval Noah Harari
Alleen internationale inmenging kan ons nog redden - Thomas L. Friedman – Hulp voor Israël – Dan geen nederzettingen meer op de Westelijke Jordaanoever
Overzicht
Lees alle berichten in deze categorie
Bron: De Morgen