Godvergeten – Christine Mussche – Ik word kwaad van alles wat de kerk doet om mensen klein en dom te houden

Voor de kerk als instituut heeft advocate Christine Mussche geen goed woord over, voor de daders van seksueel misbruik – ook deze in de kerk – is ze daarentegen alleen maar milder geworden.

Mark Eeckhaut en Valerie Droeven

De Standaard

‘Mijn hele leven al ben ik ervan overtuigd dat het geen zin heeft om leed aan leed toe te voegen.’

Christine Mussche

Samen met haar vennoot Walter Van Steenbrugge voert Christine Mussche al sinds de jaren ’90 een verbeten juridische strijd voor de slachtoffers van seksueel misbruik in de kerk.

De Canvas-documentaire Godvergeten heeft de spotlights weer op die zaak gericht.

‘Het misbruik in de kerk is een MeToo-zaak avant la lettre’, zegt Christine Mussche in haar kantoor in Mariakerke.

‘De dynamiek is dezelfde: pas als slachtoffers beseffen dat ze niet alleen zijn, kunnen ze hun schaamte en schuldgevoelens opzijzetten. En spreken ze.’

Vlaanderen komt er nu pas achter, Mussche weet het al lang: een groot deel van de slachtoffers van misbruik heeft ze jaren geleden voor het eerst in de ogen gekeken.

‘Nu doet heel Vlaanderen dat. In Godvergeten krijg je foto’s te zien van toen ze kind waren – soms op de schoot van een of andere priester. Hun onschuld is zichtbaar.

´Uit de mond van een advocaat klinkt misbruik klinisch en abstract. Als ze het zelf vertellen, is hun pijn tastbaar.’

Wat vond u van bisschop Bonny in De afspraak deze week na de laatste aflevering van Godvergeten?

‘Verschrikkelijk en pijnlijk om naar te kijken. Je zag een man die geen idee had hoe hij daarmee moest omgaan, die geen idee heeft van wat die slachtoffers nodig hebben.

´Bisschop Bonny had wat mij betreft maar twee zinnen moeten zeggen.

“Wij, de kerk, zijn wel juridisch verantwoordelijk voor het onrecht dat u net heeft gezien. En wij, de kerk, gaan de schade die daaruit volgt, vergoeden.”

´Meer niet.’

‘In de plaats daarvan zei hij dat de slachtoffers altijd welkom zijn om bij de kerk over hun problemen te komen praten.

´Méént hij dat nu?

´Dat is wel het laatste dat die mensen willen doen. Die vinden dat ze bedrogen zijn door de kerk.

´Dat getuigt toch van een wereldvreemdheid die je vandaag niet meer voor mogelijk houdt.’

Ook na al de misbruikdossiers die ze heeft zien voorbijkomen, blijft de verontwaardiging over het misbruik in de kerk groot.

‘Ik word kwaad van alles wat de kerk doet om mensen klein, dom en niet kritisch te houden.

´Ik heb het zelfs moeilijk op kerkelijke begrafenissen. Wat ze daar allemaal zeggen in hun gebeden.

“Door mijn schuld, door mijn schuld”, of: “Heer, ik ben niet waardig dat jij tot mij komt”, of dat mensen zich “klein” moeten voelen.

´God, wat een indoctrinatie.

´Dan hoor ik al die mensen in mijn kantoor over het misbruik dat ze door de schuld van de kerk hebben ondergaan, net omdat ze zich “klein” voelden.

´Dat is de bron van alle kwaad. Daar kan ik niet meer mee om.’

U bent de advocaat van Mark Vangheluwe, de neef van de bisschop. Wat zou de kerk nog meer kunnen doen in dat dossier dan wat ze al gedaan heeft? Recent is bisschop Johan Bonny Roger Vangheluwe persoonlijk gaan vragen om ontslag te nemen.

‘Die man ontslaan, dat is toch het minste, als teken dat dit ernstig genomen wordt. Wie dat ontslag moet doorvoeren, kan me niet schelen. Als het maar gebeurt.

´Ik ben niet wraakzuchtig van aard. Als ik een dader tegenover mij heb, zal ik die man ook zo goed mogelijk bijstaan.

´Ook met Vangheluwe heb ik te doen. Dat klinkt raar, maar het is daarom niet minder waar. Je ziet aan hem dat hij ziek is en dat hij nooit de weg naar hulp heeft gevonden.’

Jullie trekken zich, samen met Rik Devillé, al jaren het lot aan van de slachtoffers van misbruik in de kerk?

‘Met de meeste van de slachtoffers die cliënt zijn bij ons, heb ik de gesprekken gevoerd. Ik heb hen altijd gezegd dat ze geen valse hoop mochten koesteren.

´Realistische verwachtingen. Onze strijd tegen de kerk was er één van David tegen Goliath.’

‘Toen we met onze burgerlijke procedure startten om schadevergoeding van de kerk af te dwingen, was er één persoon die met naam en toenaam in de dagvaarding wilde staan. De anderen durfden niet. Ze wilden niet, omdat hun namen dan via de media zouden kunnen bekendraken.

´Er waren mensen bij die nog niets hadden gezegd aan hun moeder, vader, dochter, partner …

´En toch deden ze de stap en hebben ze ons hun vertrouwen geschonken. Dat doet iets met een mens.

´Tegelijk is het een grote verantwoordelijkheid.’

Kunnen die mensen ooit heling vinden?

‘Als er juridische erkenning voor hun lijden komt, toch in een zekere mate.

´Het allerbelangrijkste is dat het gerecht bevestigt dat de kerk fundamenteel in de fout is gegaan en het misbruik nooit had mogen plaatsvinden. Dat de feiten worden bewezen verklaard.

´In 2010 was er hoop toen de kerk na de stap opzij van bisschop Roger Vangheluwe in een brief schuld bekende. Ze erkenden dat ze in de fout waren gegaan. Ze hadden de reputatie van de kerk boven het belang van jonge kinderen geplaatst.

´Helaas zijn ze na Operatie Kelk begonnen met een onwaarschijnlijke procedureslag.’

Uw burgerlijke procedure tegen de kerk is in 2021 spaak gelopen bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, omdat het Hof oordeelde dat het Vaticaan immuniteit geniet. Het federaal parket maakte in 2016 bekend dat niemand strafrechtelijk vervolgd kan worden, omdat de zaken of verjaard zijn of niet te bewijzen. U bent in dit dossier al vaak in het ongelijk gesteld.

‘Ik moet u daar toch corrigeren. De burgerlijke zaak tegen de Heilige Stoel hebben we niet verloren. Het is nooit tot een proces gekomen.

´De kerkelijke autoriteiten – het Vaticaan en de Belgische bisschoppen – hebben de kaart van de immuniteit getrokken. Ze kunnen niet gestraft worden, want ze staan boven de wet.’

‘De strafzaak loopt nog. Daarbij zijn er zaken gebeurd die volgens mij niet te verklaren zijn.

´De macht van de kerk is sterk getaand. Toch was ze de voorbije jaren nog heel voelbaar.

´De kerk heeft die honderden dozen met dossiers die in 2010 in het Aartsbisschoppelijk Paleis in Mechelen werden in beslag genomen, terug gekregen. Dat is volstrekt onverklaarbaar.

´Dat we als slachtoffers tot tweemaal toe niet uitgenodigd zijn op essentiële zittingen van de Kamer van Inbeschuldigingstelling (KI) over die inbeslagnames ook.’

‘Daarom juich ik de parlementaire onderzoekscommissie toe. Alleen al dat het parlement ooit zou zeggen: “Neen, die dozen hadden nooit uit het dossier mogen gehaald worden”, zou voor veel mensen een belangrijke erkenning zijn.’

Uw verontwaardiging over het misbruik in de kerk is groot. Toch verdedigt u ook daders?

‘In het dossier van seksueel misbruik in de kerk ben ik kwader op het instituut dan op die daders. Het instituut heeft al die tijd alles toegedekt.

´Er zijn zaken waarbij een priester twaalf keer van de ene parochie naar de andere verplaatst is. Twaalf keer, dat betekent een veelvoud aan feiten en slachtoffers. Gewoon hetzelfde op een andere plaats.’

‘Los daarvan kan je als advocaat perfect zowel daders als slachtoffers vertegenwoordigen. Het gaat erom hoe je een dader verdedigt.

´Je kan als advocaat een perfide rol spelen door feiten te minimaliseren of te verzwijgen. Ik heb dat nooit gedaan. Als ik het gedaan zou hebben, is het omdat ik niet over alle informatie beschikte.

´Maar in zaken waarbij zoveel menselijke schade is aangericht, zoals bij zaken van misbruik zijn dergelijke spelletjes verschrikkelijk en laakbaar. Ik zou het niet kunnen.’

U bent mild voor daders.

‘Als advocaat van een dader kun je een louterende rol spelen voor slachtoffers. Zij willen weten waarom. Waarom ik? Waarom deze feiten? Daar kom je alleen maar achter door naar de dader te luisteren.

´Net door naar daders te luisteren, ben ik milder geworden. Ik ben een groot voorstander van bemiddeling. Mijn hele leven al ben ik ervan overtuigd dat het geen zin heeft om leed aan leed toe te voegen.’

De maatschappij verhardt en veel zaken waarin u optreedt (onder meer zaak-Bart De Pauw), werken polariserend. Verkiest u daarom om zaken in der minne te regelen?

‘Ik ben een heel weekend ziek geweest van hoe Sven Pichal publiekelijk gelyncht is.

´Ik vind dat barbaars. Hij is zijn leven kwijt. Misschien kampt hij met een probleem waarom hij niet gevraagd heeft? Misschien durfde hij geen hulp te zoeken? Misschien moeten we ons eerst informeren voor we hem aan de schandpaal nagelen.

´Ik word daar razend én triestig van.

´Oké, het is verhelderend om te zien dat niet alle daders ongure figuren zijn. Het zijn ook mensen met een normale job en een normaal leven. Dat doet ons nadenken, maar die identiteit bekendmaken, vind ik on-men-se-lijk.

´Mocht ik iets te zeggen hebben bij de krant: not in a trillion years.’

Heeft u de MeToo-golf zien aankomen?

‘Na Weinstein dacht ik: dit is niet te stoppen. Voordien had ik al vastgesteld dat veel mensen soortgelijke zaken meemaakten, maar dat veel slachtoffers zich individueel niet sterk genoeg voelden om naar buiten te treden.

´Die “ik geloof je, want ik ook”-dynamiek was ongelooflijk sterk.’

Behalve bij het misbruik in de kerk was u betrokken bij zaken als Jan Fabre en Bo Coolsaet. Is de gemeenschappelijke deler niet macht?

‘Bij MeToo, en zeker als het over toxisch leiderschap gaat, is macht het sleutelwoord. Ook bij systematisch seksueel misbruik is macht een factor.

´Wie macht verwerft, verandert als mens. Of je dat nu wilt of niet.

´Je bent goed in iets, mensen luisteren naar je en plots heb jij het voor het zeggen. Als je dan niet oplet, denk je dat je alles beter weet.

´Als je je in zo’n situatie laat omringen door jaknikkers, word je een toxische leider.

´Mijn vader zei altijd dat het sterke schouders zijn die macht kunnen dragen. Macht hebben of beroemd zijn, is niet iets waar iedereen mee om kan. Het is moeilijk om je voeten op de grond te houden als iedereen je geweldig vindt.

´Ik vraag al mijn hele leven raad aan mijn zus Lena, met wie ik zeer close ben. Zij is eerlijk. Haar oordeel is mij veel waard. Zij zegt me het ook als het fout zit. Dat is vriendschap, het vergt moed.

´Van een ondergeschikte vergt het nog meer moed.’

Wat kunnen we eraan doen?

‘In plaats van enkele uren godsdienstles te geven bijvoorbeeld, zouden we onze kinderen in de klas beter kunnen leren omgaan met macht. Hen leren dat macht op alle echelons een belangrijke rol speelt.

´Wat doe je als je macht krijgt en wat doe je als je met macht te maken krijgt? Onwetendheid rond macht maakt zoveel kapot.’

‘Ik kan me ook ongelooflijk opwinden in hoe weinig we kinderen beschermen tegen de alomtegenwoordigheid van pornografie.

(neemt haar gsm) ´Vinden we het oké dat kinderen van tien jaar, die nog niet weten wat seksualiteit is, de grofste vormen van seks zitten te bekijken? Het helpt hun beleving daarvan helemaal om zeep.

´Zachtjes opbouwen, het aftasten, het veroveren uit onze tijd … Het is weg.

´In veel zedendossiers merk je dat die jongeren ervan overtuigd zijn dat de zwaarste seksuele handelingen erbij horen vanaf de allereerste keer. Ook daar ligt een taak voor het onderwijs.’

U ziet in uw praktijk dat dat nodig is?

‘Absoluut. Na corona is het erger geworden. De knaldrang hebben wij zien ontploffen in het rechtssysteem.

´Stel: een kind van twaalf – de hormonen gieren door dat lijf – moest eerst een jaar binnen blijven. Het heeft nog nooit gedronken. Dan is er zo’n knalfeestje.

´Na die isolatie gaat iedereen uit de bol. Er wordt veel te veel gedronken. De jongen stelt seksuele handelingen, het meisje ook. Het zijn nog kinderen. Ze hebben geen idee van hoe een eerste seksuele ervaring eruitziet en welk effect drank op hen heeft.’

‘Het gevolg? Een klacht voor verkrachting. Het meisje zegt dat ze geen neen heeft kunnen zeggen, want ze was onder invloed. De jongen heeft het dan gedaan, maar hij herinnert zich niets meer, want hij was te dronken.

´In de jeugdrechtbank is er alleen maar schade. En het had voorkomen kunnen worden als we die kinderen wat hadden opgeleid en hen op de gevaren hadden gewezen.’