Ze waren klaar om oma of opa te worden, tot hun kinderen hen vertelden dat dat verhoopte kleinkind er nooit zou komen. ‘Als ik een klein meisje met staartjes in het haar zie lopen, breekt er toch altijd iets in me.’
Sophie Pycke – De Morgen
Riet* en Patrick*, allebei 62, hebben samen een dochter die geen kinderen wil en een zoon die geen kinderen kan krijgen. Hun droom om grootouder te worden, kreeg rond hun 55ste een zware deuk.
“Ik besloot om minder te gaan werken zodat ik me makkelijker kon vrijmaken als er kleinkindjes zouden komen. Maar de jaren verstreken en uiteindelijk kwam het besef: nee, Riet, jij gaat nooit oma worden”, vertelt ze.
“Mijn dochter leeft heel milieubewust. Ze praat vaak over de overbevolking en hoewel ze goed is met kleine kinderen, wil ze geen nieuw leven op de wereld zetten. Ik begrijp haar ergens wel, maar wat als voorgaande generaties ook zo fatalistisch hadden gedacht?
“Onze zoon en zijn vriendin wilden tien jaar geleden al aan kinderen beginnen, maar na een diagnose van endometriose zijn zij door een hels fertiliteitsparcours gegaan. Vier verschillende ziekenhuizen, talloze behandelingen…
“Mijn schoondochter ging door gigantische stemmingswisselingen. Ze balanceerde zelfs op het randje van een depressie. We vonden het verschrikkelijk om hen te zien afzien en tegelijk met ons eigen verdriet te worstelen.
“We hebben hen toen meermaals op het hart gedrukt: ‘Ga niet over je eigen grenzen. En rek het zeker niet voor ons.’ Ze wisten hoe hard we naar kleinkinderen verlangden, maar hun geluk kwam altijd eerst.
“Op een bepaald moment komt dan het besef dat je de tweede helft van je leven moet hertekenen. Dat lukt, maar daar gaat veel verdriet aan vooraf.
“In het begin vermeed ik babyborrels, moest ik niets weten van zwangere vrouwen en was ik jaloers op vrienden of kennissen die hun zoveelste kleinkind mochten verwelkomen.
“Je wil zo niet denken, maar je dóét het wel. Ik heb veel tranen gelaten”, zegt ze.
‘Bij de slager spaarde ik punten voor een beertje. Ik heb die knuffel dan maar aan een bevriende oma gegeven’
Daniëlle Boons
“Collega’s en vrienden leefden intussen in hun kleinkinduniversum. Ze hadden ineens nauwelijks tijd om af te spreken met al die vaste babysitdagen en lastminute-oppassessies.
“Ze praatten voortdurend over hun kleinkinderen, wat ik begrijp – ik zou dat waarschijnlijk ook gedaan hebben. Maar ze vroegen bijna nooit of wij met een gemis zaten. Misschien vinden ze dat een te lastig onderwerp?
“Een buurvrouw van me die psychiater is, benoemde dat gemis ooit heel scherp. Dat was ook de allereerste keer dat ik er echt over durfde te praten.”
Patrick: “We gaan bewust op zoek naar de voordelen van een leven zonder kleinkinderen.
“Onlangs zei een collega met kleinkinderen dat hij niet uitkijkt naar zijn pensioen omdat hij dan voortdurend chauffeur zal moeten spelen.
“Zulke uitspraken doen ons beseffen dat we inderdaad vrijer zijn om te doen wat we willen. We gaan regelmatig met de kinderen op weekend en de kinderen maken vaker grote reizen.
“Maar als ik een kleintje met staartjes in het haar zie lopen, breekt er toch altijd iets in me.
“Kleinkinderen houden je jong, ze leren je nieuwe woorden en laten je een nieuw stukje van de wereld ontdekken.
“Dat is lang blijven wringen. We hebben ondertussen wel de klik gemaakt, ongeveer toch, al blijft het oude speelgoed van onze kinderen nog even op zolder staan.”
Speciaal gevoel
Uit een recente vergelijkende studie in 27 landen, uitgevoerd door onderzoekers van de universiteiten van Venetië, Padua en Firenze, blijkt dat 20,4 procent van de 65-plussers in België geen kleinkinderen heeft.
Ter vergelijking: in Zwitserland bedraagt dat percentage 30,8, terwijl het in Tsjechië slechts 7,7 procent is. Sommige mensen worden echter pas op latere leeftijd grootouder.
Cijfers van het Belgische statistiekbureau tonen aan dat het geboortecijfer jaar na jaar blijft dalen.
Vorig jaar werden er 3 procent minder kinderen geboren dan in 2022, wat het geboortecijfer naar het laagste niveau in 82 jaar brengt.
Mensen kiezen er steeds vaker bewust voor om minder kinderen te krijgen en stellen gezinsuitbreiding vaak uit tot een latere leeftijd.
Daarnaast spelen ook dalende vruchtbaarheids cijfers een rol: in België kampt 1 op de 6 koppels met vruchtbaarheidsproblemen.
Tegelijkertijd groeit het aantal mensen die bewust voor een leven zonder kinderen kiezen. Uit een studie van de VUB uit 2018 bleek al dat één op de tien millennials geen kinderen wil. Achter elke kindvrije zoon of dochter kan mogelijk een onvervulde grootouderwens schuilgaan.
“Onlangs spaarde ik bij de slager punten voor een beertje. Ik heb die knuffel aan een vriendin gegeven die oma is, maar als ik eerlijk ben, had ik die ook graag in de handen van mijn kleinkind geduwd”, vertelt Daniëlle Boons (69).
“Ik ben ondertussen bijna 70 en de hoop om ooit oma te worden, heb ik losgelaten. Maar tien jaar geleden betrapte ik mezelf regelmatig op dagdromen over vrolijke babykleertjes en een kinderbed op mijn kamer.
“Ik werkte toen nog en collega’s praatten regelmatig over de kleinkinderen, in wie ze trekken van zichzelf herkenden en op wie ze overduidelijk erg fier waren.
“Ik heb de voorbije jaren met oprecht plezier cadeautjes gegeven aan de (groot)ouders van pasgeboren baby’tjes, maar ik heb daar ook zelf naar verlangd”, zegt ze.
“Al heb ik er nooit ellenlange gesprekken over gevoerd met mijn dochter. Ooit vroeg ze me of ik het erg vond dat ik nooit grootmoeder zou worden. Ik heb haar op het hart gedrukt dat het haar keuze is, dat ze voor mij geen kind hoefde te maken.
“Ik heb haar nooit onder druk gezet of haar gevoel proberen te minimaliseren. Blijven vasthouden aan die grootouderwens had mij – en misschien ook mijn dochter – ongelukkig gemaakt.
‘Je kinderen zijn je bezit niet. En kleinkinderen zijn evenmin een verworven recht’
Dirk De Wachter
Psychiater
“Al overvalt me af en toe nog steeds een gemis. Dan vraag ik me af hoe haar kindjes er zouden hebben uitgezien en wat dat ‘speciaal gevoel’ is waar iedere grootouder over praat.
“Of dan maak ik me zorgen om mijn dochter: wie zal haar gezelschap houden als ze oud is?
“Op zulke momenten besef ik dat die grootouderwens nog altijd sluimert. Maar dan denk ik aan de toestand van de wereld en hoe het zou zijn om daarin op te groeien. In zekere zin voelt het als een opluchting om daar geen nieuw leven aan toe te voegen.”
Ook de dochter van Ann Claes (60) maakte al vroeg duidelijk dat ze niet op kleinkinderen hoefde te rekenen.
“Leen was 10 jaar toen we samen naar een ziekenhuisprogramma keken waarin onverwacht een bevalling in beeld kwam. Ik was meteen vertederd, terwijl zij bijna onder het tapijt kroop. (lacht)
“Een paar jaar later zei ze voor het eerst dat ze nooit kinderen wilde. Ze was nog heel jong, dus ik ging ervan uit dat ze haar mening wel zou bijstellen. In mijn jonge jaren was mijn kinderwens zo overweldigend sterk dat ik me nauwelijks kon voorstellen dat mijn dochter daar totaal anders over zou denken.
“Ondertussen is ze 28 jaar en sterker dan ooit in haar overtuiging. Vorig jaar heeft ze zelfs een facebookgemeenschap opgericht voor mensen die bewust voor een kindvrij leven kiezen.
“Ik ben trots op het feit dat ze deze beslissing zo doordacht heeft genomen. Veel mensen krijgen kinderen uit automatisme of door sociale druk.
“Toch heb ik me soms afgevraagd of ik haar keuze onbewust heb beïnvloed. Na de scheiding van haar vader en mij heeft ze van dichtbij gezien wat de impact van een kind kan zijn, zeker voor een alleenstaande ouder.
“Misschien heb ik te veel voor haar gedaan en heeft dat haar afgeschrikt. Leen is enorm sociaal en goed met kinderen, maar ze hecht ook veel waarde aan tijd voor zichzelf. Die tijd is haar heel kostbaar.
“Als je kinderen hebt, voelt het bijna als een vanzelfsprekendheid dat je ooit kleinkinderen mag verwelkomen. Leen heeft dan ook lang gedacht dat ik haar keuze spijtig zou vinden, wat in het begin ook zo was.
“Ik heb me een tijdje afgevraagd wat voor oma ik zou zijn geweest, maar omdat we er zo snel en eerlijk over gepraat hebben, heb ik nooit veel valse hoop gekoesterd.
“Wat ik het ergste vind, en mijn partner nog meer, is dat het na haar stopt. Ik weet dat het egoïstisch klinkt, maar het lijkt me bijzonder om dingen van jezelf of je kind in je kleinkind te zien. Dat die lijn niet wordt voortgezet, zorgt op existentieel niveau voor een ongemakkelijk gevoel.
Beeld Irene Van Impe
“Ik vind het ook spijtig voor haar, want ze gaat nooit weten hoe het voelt om een band te hebben zoals de onze. Ze zal nooit weten hoe onvoorwaardelijk de liefde voor je kind is. En voor een moeder zal een kleinkind van een dochter wel extra bijzonder zijn.
“Maar goed, het draait om haar keuze, niet de mijne. Ik heb nooit op haar ingepraat. Wie ben ik om haar leven te proberen veranderen?
“Wat me veel voldoening geeft, is de zorg voor de kleinkinderen van mijn zus. Zij heeft een zwaar verkeersongeval gehad en sindsdien heb ik een deel van die omarol op mij genomen. Mijn omagevoel is daardoor grotendeels verzadigd.
“Bovendien zie ik bij vriendinnen hoe de zorg voor hun kleinkinderen soms hun hele leven overneemt. Ze worden heel vaak bij oma (en opa) afgezet. Als de kleinkinderen blijven slapen, worden ze niet ’s ochtends opgehaald, maar pas rond de middag, nadat de oma’s ook nog voor het hele gezin hebben gekookt.
“Zelf werk ik nog en als ik eerlijk ben, zou ik het misschien toch niet zien zitten om al mijn vrije tijd op te offeren.
“Enfin, dat is hoe ik er nu over denk. In de praktijk zou ik waarschijnlijk milder zijn.”
Verwijten
Psychiater Dirk De Wachter begeleidt in zijn praktijk verrassend vaak patiënten die leren leven met een onvervulde grootouderwens.
“Dat gemis kan mensen heel ongelukkig maken. Vaak zijn het dames van grootouderlijke leeftijd die er het meest van afzien.
“Hun kinderen willen geen nieuwe generatie op de wereld zetten, of zijn er niet toe in staat, bijvoorbeeld om medische redenen”, legt De Wachter uit.
‘Wat ik het ergste vind, en mijn partner nog meer, is dat het na onze dochter stopt’
Ann Claes
“Dat gemis kan zodanig diep snijden dat ze hun kinderen beginnen te verwijten, waardoor kwaadheid langs beide kanten opborrelt en de ouders de kinderen met een schuldgevoel opzadelen.
“Dat is natuurlijk een zeer pijnlijke ingesteldheid die nergens toe leidt. Je kinderen zijn je bezit niet. En kleinkinderen zijn evenmin een verworven recht.
“Maar die drang om ons genetisch materiaal door te geven, is voor veel mensen nog altijd dé manier om het leven zin te geven. Zelfs een generatie verder blijkt dat nog altijd de ultieme levensinvulling.”
Wat het gemis nog pijnlijker maakt, is de sociale druk vanuit de omgeving.
“Veel van hun leeftijdsgenoten zijn trotse grootouders, waardoor gesprekken over bijvoorbeeld theaterstukken of voetbal wedstrijden bijna volledig worden vervangen door verhalen over de kleinkinderen.
“Foto’s van verjaardagsfeestjes en filmpjes van nieuwe mijlpalen komen constant voorbij. Dan wordt van hen verwacht dat ze oprecht blij en geïnteresseerd reageren”, legt De Wachter uit.
“Die immense sociale druk versterkt het gevoel van eenzaamheid bij mensen zonder kleinkinderen. Ze voelen zich geïsoleerd in hun situatie en proberen dat verdriet vaak te ontvluchten door zich meer uit sociale contacten terug te trekken.”
Al is er vaak ook sprake van onderliggende, complexere problemen.
“Op oudere leeftijd zijn mensen al een stukje getekend door het leven. Misschien loopt de relatie met de kinderen stroef, missen ze een levenspartner, treuren ze over dromen die niet zijn uitgekomen of moeten ze met chronische ziektes leren omgaan.
“Dat zijn allemaal verlieservaringen. Dat ze geen kleinkinderen hebben, is dan de druppel die de emmer doet overlopen.
“In therapie kijken we hoe ouders en kinderen op een liefdevolle manier met elkaar kunnen omgaan, ook wanneer niet alle wensen en verwachtingen uitkomen.
“Het is belangrijk om naar elkaar te luisteren, met respect voor elkaars standpunten en voor alle verdrietigheden die in het gezamenlijke verleden schuilgaan.
“Probeer de focus te verschuiven, verwachtingen te temperen, en zingeving op een andere manier te vinden. Bijvoorbeeld door de relatie met de kinderen nog sterker te maken en extra te investeren in die band.”
Ook Christa Heyse (54) kampt met een onvervulde kleinkinderwens.
“Ik heb een zoon van 25 en een dochter van 27, beiden met autisme. Mijn zoon heeft daarnaast ook ADHD. Ze wonen zelfstandig maar hebben veel ondersteuning nodig om dat mogelijk te maken.
“Mijn dochter werkt vier vijfde in een administratieve functie. Wij helpen haar met heel praktische zaken, zoals het regelen van haar autokeuring. Dingen die niet in haar routine passen maken haar angstig, en in zulke situaties is het voor haar moeilijk om probleemoplossend te denken.
“Mijn zoon is nog steeds aan het zoeken naar wat hij professioneel wil doen. Momenteel volgt hij volwassenonderwijs, maar dat is een uitdagend traject”, vertelt Christa.
“Mijn man en ik zijn al dertig jaar samen. We zitten nu in een fase waarin de kinderen van onze leeftijdsgenoten hun studies hebben afgerond, een relatie opbouwen, zelfstandig wonen en daar ook financieel verantwoordelijk voor zijn.
“We horen hoe zij over kinderen nadenken of er zelfs al hebben. Wat wij meemaken, voelt niet als de normale gang van zaken. Toch drong dat pas echt tot me door toen de dochter van mijn zus zwanger werd.
“Mijn dochter heeft heel duidelijk aangegeven dat ze geen kinderen wil. Ze zegt dat ze dat niet zou aankunnen. Mijn zoon sluit het niet helemaal uit, maar gezien zijn huidige situatie is de kans bijzonder klein.
“Ik zal geen kleinkind krijgen met wie ik leuke dingen kan doen, voor wie ik kan zorgen. Dat voelt als een levend verlies. Zo ervaar ik het echt, en die term biedt me ergens troost.
“Ik vertel mijn kinderen soms wel dat ik het moeilijk vind, maar ik laat niet echt mijn emoties zien. Die last wil ik niet bij hen leggen. Gelukkig kan ik erover praten met mijn partner, vrienden en mijn zus.
“Vrouwen zijn misschien wat emotioneler, maar voor mijn partner is het ook confronterend dat hij nooit grootouder zal worden.
“Ik heb gerouwd en veel verdriet gehad, maar ik dacht dat die pijn met de tijd zou slijten. Toch voelde ik het weer opflakkeren toen mijn nichtje vertelde dat ze voor de tweede keer zwanger was.
“Ik probeer manieren te vinden om er op een positieve manier mee om te gaan. Zo mag ik een rol spelen in het leven van het kind van mijn nichtje. Ik wil graag belangrijk zijn voor hem en vang hem één keer per maand op.
“Mijn doel is om de liefste tante te zijn. Ik geniet enorm als hij bij mij is; het geeft me energie.
“Onlangs werd gevraagd of hij over twee weken mag blijven slapen, en ik doe alles om dat mogelijk te maken. In hem vind ik een manier om mijn gemis te verzachten.
“Ik denk dat een deel van mijn verdriet voortkomt uit de normen in onze maatschappij. Ik zit in een levensfase waarin het als vanzelfsprekend wordt gezien dat je kleinkinderen hebt. Overal om me heen gebeurt het.
“Voor een deel word je in die verwachting meegesleept, zonder dat je daar bewust bij stilstaat.
“Het doet me denken aan de periode waarin mijn kinderen hun autismediagnose kregen. Ook dat was een proces van aanvaarding. Ik had me hun leven anders voorgesteld.
‘Ik hoor groot- ouders vaak zeggen dat ze hun kleinkinderen nóg liever zien dan hun kinderen’
Christa Heyse
“Wat ik misschien wel het meest mis, is de mogelijkheid om op een andere manier voor mijn kinderen van betekenis te zijn.
“Ik hoor grootouders in mijn omgeving vaak zeggen dat ze hun kleinkinderen nóg liever zien dan hun eigen kinderen.
“Als grootouder deel je in de fijne momenten en draag je niet de volledige verantwoordelijkheid, zoals je die wel hebt in een gezin. Ik zou mijn kinderen graag ondersteund hebben door die rol voor hen op te nemen.”
Niet-biologische band
Sommige mensen vinden troost door de zorg voor niet-biologische kleinkinderen op zich te nemen.
Lieve Henckens (62) richtte Warm Omringd op, een Gents initiatief dat wensoma’s en -opa’s verbindt met kinderen die extra zorg en aandacht nodig hebben.
“Als alleenstaande moeder heb ik zelf ervaren hoe waardevol het kan zijn om een extra persoon in het leven van je kinderen te hebben.
“Warm Omringd staat nog in de startblokken, maar ik merk nu al dat mensen openstaan voor het idee om te zorgen voor (klein)kinderen die niet van henzelf zijn.”
“En dat begrijp ik volledig. Een belangrijke reden om mee te werken aan de oprichting van de vereniging was mijn eigen grote kleinkinderwens, al wilde ik die niet te luid uiten om mijn kinderen niet onder druk te zetten.
“Anders dan bij een kinderwens ben je bij een kleinkinderwens volledig afhankelijk van de keuzes van je kinderen. Dat maakt het een gevoelige kwestie.
“Inmiddels heb ik één kleinkind en is een tweede onderweg. Maar ook een atypische, niet-biologische band tussen grootouder en kleinkind kan van grote waarde zijn.”
* De echte namen van Riet en Patrick zijn bekend bij de redactie.
Ter overweging
Onderzoek heeft aangetoond dat de relatie tussen grootouders en kleinkinderen een van de meest genereuze relaties is.
Ze is zelfs nog sterker dan die tussen ouders en hun kinderen.
Met ouder te worden, kom je in een fase van zelfreflectie.
Wat heb ik geleerd waar de jongeren hun voordeel mee kunnen doen?
Ik zou bijvoorbeeld mijn boeken kunnen overdragen, maar je kunt ook een waarde overdragen, zoals tolerantie of de zorg om het milieu.
Op die manier doen we tenminste een poging om de aarde beter achter te laten dan wij, ouderen, ze hebben aangetroffen.
Ik noem deze levensfase
‘De lente in de herfst van het leven’.
Interview: Kees Schuyt
Bron: De Morgen