Op dit moment lijkt Europa vooral bezig met de burcht te versterken en de bruggen op te halen. Het zou ook slim zijn om klaar te staan met ideeën die tot werkelijke verzoening kunnen leiden, schrijft Hendrik Vos. Want hoe krankzinnig het nu ook klinkt, er kan een moment komen waarop in Marioepol een opvolger van Poetin staat, hand in hand met de Oekraïense president.
Hendrik Vos – De Standaard
“Een omwenteling begint meestal in de marge en niet zomaar, maar Europa kan een zetje geven op het geschikte moment.”
Hendrik Vos
Er is een foto van voor en na, maar op het beslissende moment draaiden de camera’s niet. Niemand verwachtte iets bijzonders.
Veertig jaar geleden, op een mistige, herfstige middag in 1984, organiseerde de Franse president François Mitterrand een herdenking van de Slag om Verdun. Hij had Duits kanselier Helmut Kohl uitgenodigd.
Alles liep zoals gepland, maar het was nog altijd ongebruikelijk, een oorlogsherdenking met zowel Fransen als Duitsers.
Dan moesten beide volksliederen gespeeld worden, wat beladen bleef. De president en de kanselier wandelden tussen de graven en legden daarna een krans. Het Duitse volkslied werd ingezet. Beide mannen stonden naast elkaar en staarden voor zich uit.
Toen kwam de Marseillaise en gebeurde er iets dat niet in het protocol stond.
Achteraf beweerde Mitterrand dat het een ingeving was. Kohl zei dat hij besefte dat hij geen keuze had.
Bij de eerste tonen ging de arm van Mitterrand naar opzij en tikte tegen Kohl. Die was verrast, aarzelde een seconde en pakte vervolgens Mitterrands hand. Het gebaar werd niet gefilmd of gefotografeerd.
Het resultaat wel: de leiders van de eeuwenlange aartsvijanden, hand in hand, hun blik op de verte, op een uitgeregend slagveld, letterlijk op het graf van duizenden Franse en Duitse soldaten.
Nooit is de verzoening zo beklijvend veraanschouwelijkt als die dag in Verdun.
Al vijf jaar na de Tweede Wereldoorlog waren Frankrijk en Duitsland beginnen samen te werken. Een groot plan was er niet en de meeste Franse politici zagen een partnerschap met de Duitsers niet zitten.
Het kon toch niet de bedoeling zijn om de moffen langs de achterdeur medezeggenschap te geven over Franse kwesties?
Maar in die pioniersjaren werd er geëxperimenteerd. Ballonnetjes werden opgelaten, het toeval speelde een rol en plots was er een afspraak om kolen en staal gezamenlijk te beheren.
Van het ene kwam het andere en al gauw liepen de economische aderen kriskras over grenzen heen.
Meer landen sloten zich aan bij het project. Als ze elkaar ooit nog met een raket zouden bestoken, zou dat onmiddellijk hun eigen ondergang betekenen.
Frankrijk en Duitsland bleven ruziën. Dat is vandaag nog altijd zo: taksen op Chinese auto’s, begrotingsdiscipline, landbouwsubsidies … Over alles verschillen ze van mening.
Dat is ook begrijpelijk: het zijn andere culturen, met uiteenlopende gewoonten en ervaringen. Maar hun strijd vechten ze uit aan de onderhandelingstafel, niet met een grondoffensief aan de Moezel.
Rondom de Europese Unie gaat het er intussen heftiger aan toe.
In het Midden-Oosten of Oekraïne lijkt de situatie uitzichtloos. Er is een spiraal ontstaan van wraak en vergelding en elk bestand zal hoogstens tijdelijk bestaan.
De Europese Unie wapent er zich tegen, ook letterlijk, uit angst voor nevenschade en omdat Vladimir Poetin een akelig schepsel is met wie niemand ooit klaar is.
Er is geen enkele reden tot optimisme, maar zo was het tot halfweg de jaren 40 ook op ons continent. Vijf jaar later begon een verstrengeling tussen Fransen en Duitsers, terwijl ook toen nog gezegd werd dat beide landen tot het einde der tijden gedoemd zouden zijn om elkaar naar de strot te vliegen.
Zo gaat het altijd: we zien het schema van vandaag en denken dat het onmogelijk is om ons eruit te bevrijden.
Het moment waarop we beseffen dat de Sint niet met de stoomboot via Spanje uit de hemel komt, stopt ook het geloof in grote verrassingen.
We denken op den duur te weten hoe alles in elkaar zit en verwachten nog weinig verandering. En dan ineens zien we Wim De Vilder verkleed als een boom liedjes zingen op VTM.
Soms gebeurt dus het ondenkbare, we kijken nu al belangstellend uit naar de casting voor het nieuwe seizoen van Fboy Island.
Met de geschiedenis is het ook zo: er spelen dynamieken en patronen, maar altijd komen er ook momenten waarop alles kan kantelen.
Poetin heeft het eeuwige leven niet, net zomin als de ayatollah in Iran of de regeringsleden in Israël.
De huidige leiders zijn vaak zeventigers of tachtigers en ze verschalken hun tegenstrevers zonder scrupules, maar met Magere Hein zal dat niet lukken.
Het gebeurt nooit vanzelf, zo’n omwenteling. Het begint meestal in de marge, en aangedreven door pioniers die op de tast gaan timmeren en knutselen.
Kan Europa een bijdrage leveren?
We zijn ervaringsdeskundigen inzake uitzichtloze oorlogen én we slaagden erin de geschiedenis in een andere bedding te krijgen.
Op dit moment lijken we vooral bezig met de burcht te versterken, ons schrap te zetten en de bruggen op te halen.
Het zou ook slim zijn om klaar te staan met ideeën die tot werkelijke verzoening kunnen leiden en met steun aan krachten die de spiraal willen doorbreken.
Hoe krankzinnig het nu ook klinkt, er kan een moment komen waarop in Marioepol een opvolger van Poetin staat, hand in hand met de Oekraïense president.
Of een dag in Gaza, waarbij alle partijen in het Midden-Oosten elkaar eens goed vastnemen.
Het zal niet zomaar gebeuren, dus laten we vanuit Europa de situatie maar in de gaten houden en op het geschikte moment het juiste zetje geven.
Hendrik Vos doceert Europese studies aan de UGent. Zijn column verschijnt tweewekelijks op dinsdag.
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind meer columns van
Bron: De Standaard