Drie jaar oorlog in Oekraïne heeft de wereld veranderd, maar de impact in Rusland zelf is minder duidelijk. Terwijl al honderdduizenden soldaten in lijkzakken terugkeerden, de Russische economie kreunt onder sancties en de politieke repressie werd opgevoerd, lijkt de positie van president Poetin onaangetast. ‘De bevolking heeft heimwee naar de vroegere Sovjet-Unie,’ zegt de Britse historicus en journalist Howard Amos.
Ayfer Erkul – De Morgen/Humo
3 april 2025
Leestijd: 20 min
‘Veel Russen associëren democratie met de chaos en de armoede van de jaren 90.’
Howard Amos
Aan de oever van de rivier de Velikaja, in de Russische stad Pskov, staat een imposante metalen installatie met de woorden ‘Rusland begint hier’.
De vijf meter hoge letters lichten ’s avonds fluorescerend wit op.
Pskov, de hoofdstad van de gelijknamige oblast of Russische provincie, is niet de enige plaats in het land die de leuze gebruikt, maar hier wegen de woorden zwaarder dan elders.
‘Pskov ligt aan de zwaarbewaakte grens met Estland en Letland. De EU en de NAVO zijn hier vlakbij,’ zegt Howard Amos.
‘Sinds de invasie van Rusland in Oekraïne is de situatie heel gespannen: militairen aan beide kanten houden elkaar argwanend in de gaten.’
Howard Amos kent Pskov als zijn broekzak. Hij woonde er jarenlang en pendelde naar Moskou, waar hij werkte voor media als The Guardian, Newsweek en Foreign Policy.
In maart 2022, enkele weken na de inval in Oekraïne, besliste hij samen met zijn Russische vrouw om te vertrekken. Nu woont hij in Edinburgh, in Schotland.
Rusland begint hier is ook de titel van zijn pas verschenen boek, waarin hij op zoek gaat naar de wortels van de oorlog in Oekraïne en de reden waarom Poetin al een kwarteeuw aan de macht is.
De hoofdrolspelers zijn gewone Russen uit Pskov: militairen, wezen, gepensioneerden, politici en artsen. Sommigen zijn hoopvol, maar de meesten gaan gebukt onder het zware leven in de desolate regio.
Het boek biedt een intrigerend inzicht in de Russische psyche, getekend door de val van de Sovjet-Unie en de mislukte democratisering, die alleen armoede en geweld bracht.
Waarom zocht u net in Pskov naar verklaringen voor het Russische geweld in Oekraïne?
Howard Amos: “Voor de Russen is Pskov niet zo belangrijk. Behalve enkele mooie kerken is er niet veel te zien, behalve de prachtige natuur misschien.
“De regio is een van de armste van Rusland en wordt geplaagd door ontvolking.
“Moskou en Sint-Petersburg liggen naar Russische maatstaven niet zo heel ver, maar wel net te ver als je dagelijks moet pendelen voor je werk.
“Veel mensen trokken weg, en de achterblijvers zijn vooral ouderen, kinderen zie je er nog zelden.
“Belangrijker voor mijn boek is dat president Poetin er 10 procent méér stemmen haalde dan elders toen hij in 2000 voor het eerst werd verkozen.
“Sinds de oorlog in Oekraïne beschouwt het Kremlin Pskov ook als een wachttoren, een schild tegen de ‘verdorven vijanden’ uit het Westen.”
Per duizend inwoners stierven er ook meer soldaten op het Oekraïense slagveld dan in andere westelijke provincies.
“Dat is geen verrassing: de meeste rekruten komen uit de armste regio’s van Rusland, niet uit rijke steden als Moskou. Wie zich vrijwillig aanmeldt, kan in ruil tot zes keer zijn jaarloon krijgen.”
Ideologie speelt vaak geen rol bij de rekruten, schrijft u in Rusland begint hier. Svetlana, de weduwe van Michail, zegt dat haar man helemaal niet bezig was met Oekraïne.
“Michail voelde geen haat tegenover Oekraïners. Hij werkte in een cementfabriek en kon zijn vrouw en hun kind onderhouden.
“Hij geloofde ook niet dat hij, zoals Poetins propaganda iedereen probeert wijs te maken, moest vechten tegen een fascistisch regime.
“Michail was opgegroeid in armoede en een mogelijke reden voor zijn ambitie om militair te worden was dat het leger hem meer maatschappelijk aanzien kon bezorgen. Zijn jongere broer was eerder al opgeroepen, en het leek alsof hij jaloers op hem was.
“Michail was al twee keer afgewezen omdat hij volgens Svetlana niet was geslaagd voor de psychologische tests. Wellicht werd hij ongeschikt bevonden omdat hij een leerstoornis had, of een verhoogde kans op zelfdoding.
“Maar toen eind 2023 bleek dat Rusland steeds meer manschappen nodig had en Moskou de criteria voor aanwerving verlaagde, werd ook Michail opgeroepen.”
Wat mogelijk ook meespeelde bij Michails ambitie om in het leger te gaan, was het Russische beeld van mannelijkheid dat werd gepropageerd.
“De oorlog zette Michail aan het denken over wat het betekent om een man te zijn. Hij werd aangetrokken door het traditionele beeld van mannelijkheid: iemand die sterk is en voor zijn gezin zorgt.
“Russische rekruteringsfilmpjes spelen daarop in met beelden van mannen die hun slecht betaalde baan opgeven en omgevormd worden tot heldhaftige soldaten die niet alleen voor hun land vechten, maar ook hun gezin onderhouden.
“Svetlana vertelde dat Michail ook van jongs af een fascinatie voor geweren koesterde. Daarnaast bood het leger de kans om te ontsnappen aan zijn bestaan: in Pskov valt nu eenmaal weinig opwinding te beleven.
“Op het slagveld is alles zwart-wit: er is geen sleur, geen dagelijkse strijd om geld te verdienen, er is enkel de vijand die verslagen moet worden.”
In Pskov is ook de 76ste Luchtmobiele Divisie gelegerd. Maar daar kwam Michail niet terecht.
“Nee, zoals zoveel onervaren rekruten werd hij meteen ingezet aan de frontlinie, en enkele weken later al werd hij gedood.
“De militairen van de 76ste Luchtmobiele Divisie vormen een elite-eenheid die bekendstaat als dapper maar wreed. Ze werden al ingezet in de Tsjetsjeense oorlogen en in 2014 in Oekraïne.
“Aan de ingang van een van hun twee legerbases in Pskov hangt een grote poster met de planeet aarde, een tank, een helikopter, gemaskerde soldaten en het opschrift: ‘De grenzen van Rusland zijn onbegrensd’.
“Ze zijn zo vermaard dat ze zelfs hun eigen feestdag hebben, op 2 augustus, een dag waarop je beter de treinen tussen Moskou en Pskov mijdt omdat ze vol dronken oud-para’s zitten die uit zijn op herrie schoppen.”
Spaargeld kwijt
De 76ste divisie kreeg al snel een kwalijke reputatie in Oekraïne: leden waren betrokken bij het bloedbad in Boetsja.
“Ik werd misselijk toen ik hoorde wat de soldaten daar hadden aangericht.
“In het begin van de oorlog werden er zeker vijfhonderd mensen afgeslacht, voor het merendeel burgers. Misschien waren er bij de daders wel soldaten die ik was tegengekomen in Pskov of met wie ik zelfs een praatje had gemaakt.
“De slag om Boetsja was een onderdeel van het offensief om de Oekraïense hoofdstad Kiev in te nemen. De paracommando’s kregen de opdracht om naar Hostomel, bij Kiev, te vliegen en het vliegveld in te nemen.
“Die missie maakte deel uit van het plan om behalve Hostomel ook de steden Boetsja en Irpin te veroveren en op die manier Kiev te omsingelen.
“De missie mislukte omdat het Oekraïense leger de landingsbaan onklaar had gemaakt. Daarna werden militairen ingezet bij gevechten rond de stad Hostomel en Boetsja.
“De Russen waren niet goed voorbereid en hadden de Oekraïense tegenstand niet verwacht. Sommige eenheden hadden zelfs verouderde landkaarten uit 1989 bij zich, waarmee ze niets konden aanvangen.
“De slag om Hostomel bepaalde het verloop van de rest van de oorlog.
“Als het Oekraïense leger de luchthaven niet had kunnen verdedigen, was Kiev wellicht gevallen. Maar nu begonnen de Russen, gefrustreerd door hun verlies, huizen te plunderen en burgers te executeren.
“Boetsja is voor mij het bewijs dat Vladimir Poetin alleen maar minachting heeft voor mensenlevens in Oekraïne.”
Heeft president Poetin nog veel steun in Rusland?
“Daarover lopen de meningen uiteen, omdat de peilingen in Rusland zo onbetrouwbaar zijn. Mensen die door een peilingbureau worden benaderd, zijn voorzichtig omdat ze weten dat hun antwoord hun een hoop ellende kan bezorgen.
“Ik denk dat hij een kleine groep heel actieve voorstanders heeft en een kleinere groep rabiate tegenstanders, maar dat de meeste mensen hem gewoon volgen.
“Wanneer ik Russen sprak in de privésfeer van hun woning, waren ze zelden een grote fan van Poetin en hadden ze wel kritiek. Maar als het erop aankomt, zullen ze hem steunen.”
Waarom?
“Bijna iedereen die ik heb gesproken, verwees naar de jaren 90 van de vorige eeuw.
“Als je het huidige Rusland en de steun voor Poetin wilt begrijpen, moet je weten wat het land heeft meegemaakt na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.
“De Russen hadden hoge verwachtingen na het verdwijnen van het communisme: de democratie en de vrijemarkteconomie zouden hun leven voelbaar verbeteren. Maar in plaats daarvan zagen ze de economie instorten.
“Door de hyperinflatie verloren mensen al hun spaargeld en tienduizenden werknemers werden van de ene dag op de andere ontslagen.
“En plots was er ook geen Sovjet-overheid meer die bepaalde wat er gedaan moest worden.
“Een kleine minderheid van oligarchen kocht voor een prikje staatsbedrijven op en vergaarde enorme fortuinen. Maar de rest van de bevolking werd armer, veel armer.
“De georganiseerde misdaad kreeg vat op de politiek en het zakenleven, en discussies werden steeds vaker met vuurwapens beslecht.
“De toestand verbeterde toen Poetin in 2000 aan de macht kwam en orde en stabiliteit bracht.”
Met harde hand, en zonder democratie of politieke vrijheden.
“Veel Russen associeerden democratie met de chaos en de armoede van de jaren 90. Waarom zouden ze dat systeem nog willen nastreven?
“De economische groei die Poetin bij zijn aantreden beloofde, kwam er langzaam maar zeker. In ruil waren mensen bereid om enkele politieke vrijheden op te geven.”
Oppositieleiders als Aleksej Navalny werden vergiftigd en stierven in een strafkamp omdat ze streefden naar een democratischer Rusland. Had Navalny dan geen sympathisanten?
“In het Westen is Navalny een klinkende naam, maar in Rusland?
“In steden als Pskov of in andere uithoeken van het land wordt er amper over hem gesproken.
“Navalny streed tegen de corruptie in het Kremlin, maar veel Russen hebben zich daarbij neergelegd.
“Tussen 2010 en 2017 schreef ik aan de lopende band artikels over betogingen van de oppositie in Moskou. Maar wanneer ik naar Pskov ging, leek het alsof ik in een andere wereld terecht kwam. Daar was niemand bezig met oppositie.
“Er zijn honderden mensen gevangengezet omdat ze zich uitspraken tegen de oorlog in Oekraïne, maar naar Russische maatstaven is dat weinig.
“De kans dat je in het grote Rusland politiek wordt vervolgd, is echt heel klein.”
De Russen voelden zich na de val van het communisme ook bekocht omdat de vrijheid die hun was beloofd, er geen was.
“Eeuwenlang konden inwoners van Pskov vrij de grens oversteken en naar Estland en Letland reizen, waar ze familie of vrienden hadden, of waar ze werkten.
“In de middeleeuwen was het een vorstendom dat geprangd lag tussen de opkomende Moskovische staat en de vorstendommen in het Westen.
“Later werd Pskov opgenomen in het Russische rijk en de regio kwam zo in het hart te liggen van wat later de Sovjet-Unie zou worden.
“In het Westen kreeg de Sovjet-Unie kritiek omdat mensen niet zomaar naar het buitenland mochten reizen. Maar pas na het communisme voelden de inwoners van Pskov zich beperkt in hun bewegingsvrijheid: tussen Rusland en Estland of Letland was er plots een harde grens.
“Wie naar die landen wilde reizen, moest een visum aanvragen, en daarvoor moest je helemaal naar Moskou.”
In de jaren 90 is een gelatenheid over het platteland neergedaald en niet meer verdwenen. Svetlana, de vrouw van de gesneuvelde Michail, is daar een voorbeeld van: ze heeft geen enkele ambitie. Is ze de enige?
“Nee, ik zag ook bij andere Russen hoe makkelijk ze accepteren wat hun overkomt. Ze maken geen grote plannen, omdat ze overtuigd zijn dat er vast iets komt dat die in de war schopt.
“Sparen heeft geen zin, denken ze. Als ze net rondkomen, is het goed.
“Ze hebben natuurlijk goede redenen om zo te denken. Mensen die de jaren 90 hebben meegemaakt, zagen hun spaargeld verdwijnen, niet één keer, maar soms meerdere keren.
“Svetlana leerde Michail kennen, werd zwanger, trouwde en werd fulltime moeder. Sinds de dood van haar echtgenoot krijgt ze een uitkering van 470 euro, genoeg voor haar en haar dochter.
“Ze is overmand door fatalisme. Naar Sint-Petersburg verhuizen en dichter bij haar moeder wonen durft ze niet. Te ingewikkeld, vindt ze.”
Svetlana is opgegroeid in een weeshuis. Heeft dat een rol gespeeld?
(knikt) “Behalve gehoorzaamheid werd er niets van haar verwacht en niemand stimuleerde haar om zich te ontwikkelen. Niemand had haar geleerd dat ze meer kon zijn dan ze was.”
U hebt een weeshuis in Pskov bezocht. Uw beschrijving deed me denken aan de beelden van uitgemergelde kinderen in Roemeense weeshuizen die we zagen na de val van Ceausescu.
“Het hoofdstuk over het weeshuis in Belskoje Oestje was een van de moeilijkste om te schrijven.
“Toen ik de instelling in 2007 voor het eerst zag, dacht ik meteen aan de 19de-eeuwse Britse armenhuizen die Charles Dickens heeft beschreven.
“Het rook er naar ongewassen lichamen, urine en chloor. De kinderen hadden afgedankte kleren aan en zaten het grootste deel van de dag aan oude tafels te kijken naar een televisie die de hele dag aan stond. ’s Nachts werden hun kamers met ijzeren hekken afgesloten.
“De meesten waren niet eens weeskinderen, ze waren uit huis geplaatst of afgestaan door hun ouders, die hoopten dat hun kind daar beter eten zou krijgen. De kinderen hoopten vaak dat hun ouders hen zouden komen halen, maar dat gebeurde nooit.
“Veel kinderen hadden een fysieke of een mentale beperking, of ernstige leerstoornissen. Maar er waren er ook die er eigenlijk niet thuishoorden: tieners met gedragsproblemen die, omdat ze slimmer en vlugger waren, de baas speelden over de andere kinderen.
“Bijna allemaal kregen ze een mix van geneesmiddelen, vaak met kalmeermiddelen, die hen in zombies veranderden. Dat belette niet dat oudere kinderen gewelddadig waren tegen jongere.
“Eén keer werd een meisje zo hard in haar gezicht geslagen dat al haar voortanden moesten worden getrokken.”
Wanneer ze 18 worden, belanden velen van hen in een ander tehuis, waar ze de rest van hun volwassen leven doorbrengen.
“Een Russisch weeshuis maakt altijd deel uit van een grootschalig netwerk van instellingen.
“Wie opgroeit in Belskoje Oestje, kan niet lezen of schrijven en evenmin voor zichzelf zorgen, en belandt daarna vaak in een instelling voor volwassenen.
“Dat is eigenlijk niets minder dan een stortplaats voor mensen die niet zelfstandig kunnen wonen. Die instellingen houden het midden tussen een gevangenis, een verzorgingstehuis en een gesloten inrichting. Zo zijn er 523 in Rusland, en er zitten 180.000 mensen.
“Voorstanders zeggen dat jongeren er beter af zijn dan op straat, waar ze aan alcohol of drugs verslaafd kunnen raken.
“Tegenstanders noemen de instellingen moderne goelags: ze liggen vaak op afgelegen plekken, je gaat er niet uit vrije wil naartoe en de levensverwachting is er erg laag.
“Het systeem is een voortzetting van dat ten tijde van de Sovjet-Unie. De tehuizen zijn ondergefinancierd: ze zijn duidelijk geen prioriteit voor de Russische regering. Heel schrijnend, als je weet hoeveel geld Rusland uitgeeft aan de oorlog in Oekraïne.”
SOVJET-NOSTALGIE
Uit uw boek blijkt dat veel Russen heimwee hebben naar de Sovjet-Unie, zelfs jongeren die het communisme nooit hebben gekend. Hoe komt dat?
“Het is geen verlangen naar een harde hand, die mensen willen zeker niet terug naar het stalinisme.
“Er is wel veel heimwee naar de tijd van Leonid Brezjnev, toen Rusland een lange periode van relatieve stabiliteit kende. Er was geen grote materiële welvaart, maar de meeste Russen waren vrij goed af.
“Er waren toen natuurlijk ook politieke gevangenen en er gebeurden verschrikkelijke dingen. Maar als je een job had, kon je op vakantie naar oorden als Sotsji aan de Zwarte zee, en had je sociale voordelen zoals een goed geregeld zwangerschapsverlof.
“De Sovjet-Unie was een grootmacht die concurreerde met de VS in de ruimtewedloop, de Sovjetschrijvers blonken uit, het Sovjetdesign had wereldwijd bewonderaars.
“Het zijn die culturele en geopolitieke successen waar mensen nu naar verlangen.”
Die heimwee verweeft president Poetin handig in zijn imperialistische ambities van een groot Russisch rijk. Dat idee zou hem zijn ingefluisterd door bisschop Tichon. Wie is die man?
“Bisschop Tichon is een fascinerende man. Hij was jarenlang bisschop van Pskov, en in 2023 werd hij benoemd tot bisschop van de Krim.
“Maar hij is veel meer dan een kerkelijke leider. Alleen al zijn opleiding is opvallend: vóór hij monnik werd, had hij aan de meest prestigieuze filmschool in Moskou gestudeerd. Die opleiding komt hem van pas bij alles wat hij doet en hoe hij zich presenteert.
“Hij heeft trouwens niet alleen tv-documentaires geregisseerd, hij leidde ook antialcoholcampagnes, schreef mee aan het onderwijscurriculum en was betrokken bij grote bouwprojecten.
“Tichon bekleedt een hoge positie in de Russisch-orthodoxe hiërarchie, en komt tegelijk eigentijds over. Dat maakt hem erg populair.
“Hij lijkt de samenleving echt te begrijpen. Hij is een meester-communicator en daarnaast een vertrouweling van Poetin.
“Veel van wat hij predikt, is erg onaangenaam, zelfs gevaarlijk. Hij zegt bijvoorbeeld dat het Ruslands lotsbestemming is om een imperium te worden: het land moet almaar uitbreiden, want anders zal het ophouden te bestaan.
“Ook Poetins ideeën over Oekraïne, zoals de annexatie van de Krim en de huidige oorlog, zouden grotendeels door Tichon geïnspireerd zijn.”
Hij is de doechovnik van Poetin, schrijft u. Wat betekent dat?
“Een doechovnik is in de orthodoxe traditie een soort spirituele vader, iemand tot wie je je wendt voor religieus advies, maar ook voor raad over het dagelijkse leven.
“In de autoritaire stroming binnen de Russisch-orthodoxe kerk is de doechovnik een figuur die gehoorzaamheid en respect eist: als hij iets zegt, luister je.
“Tichon heeft Poetin in de jaren 90 opgenomen in de Russisch-orthodoxe kerk.
“Poetin was een KGB-agent, een communist en een atheïst. Onder invloed van Tichon heeft hij zich bekeerd. Alleen al daardoor oefent hij een belangrijke invloed op de Russische president uit.
“Officieel wordt trouwens nergens vermeld dat hij de doechovnik van Poetin is, en hij antwoordt nooit als die vraag wordt gesteld.
“Maar door de macht die hij over Poetin heeft, ondanks zijn vrij bescheiden rol als bisschop, gaat iedereen daar wel van uit.”
Bisschop Tichon wordt weleens vergeleken met Raspoetin, de monnik aan het hof van tsaar Nicolaas II.
“Velen denken dat Tichon president Poetin in zijn macht heeft, maar volgens mij is dat overdreven.
“Ik denk niet dat hij de geheime heerser van Rusland is of dat hij evenveel invloed heeft als destijds Raspoetin, al lijkt hij uiterlijk wel op hem.
“Ik heb hem helaas niet kunnen spreken, maar wel een vrouw die met hem in een commissie heeft gezeteld.
“Ze zei dat hij een hypnotiserend, magnetisch effect op mensen heeft. Als hij de kamer binnenkomt, hoeft hij alleen maar de anderen aan te kijken om zijn zin te krijgen. (lacht)
“Ik weet niet of dat klopt. Hier en daar wordt hij ook vergeleken met de Nieuw-Zeelandse acteur Russell Crowe.
“Wel is duidelijk dat Tichon een meester is in het managen van zijn imago. Velen denken dat hij de volgende patriarch wordt, de geestelijke leider van de Russisch-orthodoxe kerk.”
ONVERSCHILLIG
Voelen inwoners van Pskov, zoals Svetlana, zich bedreigd? De nabijheid van de NAVO was één van de redenen waarom Poetin de oorlog in Oekraïne is begonnen.
“Niemand die ik heb gesproken, ziet de NAVO als een bedreiging. Esten en Letten zijn geen vijanden voor de Russen in Pskov. Dat is propaganda van Poetin en het Kremlin.
“Nochtans was Pskov een aantal keren het doelwit van Oekraïense aanvallen.
“Svetlana woont op amper vijftien kilometer van de grens, maar voor haar is de oorlog iets dat ver van haar bed gebeurt. Zelfs nadat haar man in de strijd was gesneuveld en een militaire begrafenis had gekregen.
“Ze zei dat hij in een open kist lag en brandwonden in het gezicht had. Hoe hij was omgekomen, weet ze nog altijd niet.
“Het graf van haar man ligt op anderhalf uur rijden van haar huis. Ze kan het maar eens om de paar maanden bezoeken. Ze gelooft niet in de herovering van het ‘Russische’ gebied in Oekraïne, zei ze nog.
“Eigenlijk laat heel die oorlog haar onverschillig. Dat betekent ook dat ze helemaal geen medelijden heeft met de Oekraïners.”
Hoe reageren andere Russen op de oorlog? Even onverschillig?
“Er zijn honderdduizenden Russen gesneuveld, maar elke dag melden zich duizenden anderen om te gaan vechten.
“Zegt dat iets over de steun aan de oorlog?
“Ik denk dat een vrij klein aantal Russen de oorlog actief steunt, en dat de rest zich schikt naar de gebeurtenissen. Misschien dat hier en daar iemand ronduit tegen de oorlog is, maar voor de meeste mensen maakt het niet veel uit. Ze gaan gewoon door met hun leven.
“In 2023 was ik een laatste keer in Pskov en het leek wel alsof er niets veranderd was, alsof er duizend kilometer verder geen oorlog aan de gang was. De cafés zaten vol, de restaurants waren open.
“In Moskou moesten veel winkels sluiten omdat buitenlandse bedrijven waren vertrokken aan het begin van de oorlog. Maar in Pskov hebben ze die buitenlandse winkels nooit gehad.
“Pas toen ik naar een kerkhof ging, waar net een begrafenis aan de gang was van een soldaat van de 76ste divisie, zag ik iets van de oorlog.
“Daar werden jonge mannen begraven, wier lichamen waren overgevlogen uit Oekraïne. En waarschijnlijk waren er wel iedere dag of om de paar dagen begrafenissen.
“Die dissonantie trof me erg. De overheid doet er alles aan om die afschuwelijke, tragische kant van de oorlog buiten beeld te houden.
“Een aantal inwoners van Pskov voelt zich wel schuldig en verantwoordelijk, want velen onder hen hebben familie in Oekraïne.
“Maar veel mensen berusten erin en willen er niet over nadenken. Na drie jaar oorlog hebben ze de energie niet meer om nog boos te worden.”
U kunt voorlopig niet terug naar Rusland.
“Nee, voor journalisten is het te gevaarlijk geworden. Dat is jammer, want Rusland was mijn tweede thuis. Ik heb er jarenlang gewoond, ik spreek de taal en heb er mijn vrouw leren kennen.
“Toen ik er in 2023 was, voelde ik al hoe de regio veel minder gastvrij was dan vroeger.
“Maar zelfs als Poetin zou verdwijnen, zal het regime er niet snel veranderen.”
© Humo
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder
en vind meer
Bron: De Morgen/Humo