Nee, de Nederlandse historicus René Cuperus viel niet uit de lucht toen Donald Trump een tweede keer werd verkozen. En wat in de VS gebeurt, ziet hij ook in Europa gebeuren.
Joël De Ceulaer – De Morgen
24 januari 2025
Leestijd: 20 min
‘Ik noem populisme vaak een opstand in het paradijs.’
René Cuperus
“Amerika is misschien net aan een burgeroorlog ontsnapt”, zegt de Nederlandse historicus René Cuperus, senior fellow aan het Nederlandse gerenommeerde Clingendael Instituut.
“Mijn collega’s en ik hielden rekening met een scenario waarbij Trump met pakweg 50.000 stemmen de verkiezingen net zou hebben verloren.
“Dat had wellicht geleid tot uitbarstingen van geweld – het tegendeel van een vreedzame machtsoverdracht, wat toch de essentie van democratie is. Wat zou de NAVO doen, hoe zou de EU reageren? Dit zijn gevaarlijke tijden.
“Trump, volgens hemzelf door God uitverkoren, is een bedreiging voor de Amerikaanse democratie. De checks-and-balances zullen minder sterk zijn dan bij zijn eerste termijn.
“Hoe hij over Groenland en Canada en het Panamakanaal praat: zeer zorgwekkend. Maar hij kan internationaal ook een belangrijke gamechanger zijn: de doorbraak over Gaza lijkt toch aan hem te danken, en misschien slaagt hij erin om de oorlog in Oekraïne te stoppen.”
Hoe verklaart u zijn winst?
“Wat wij nu meemaken, is een wereldwijde revolte tegen het establishment, van Europa tot de Verenigde Staten. Trump is daarvan bij uitstek het symbool.
“Ik ben geschokt door zijn herverkiezing. De plutopopulisten nemen nu de staat over: mensen met veel geld en economische macht, miljardairs die zich niet erkend voelen door het establishment.”
Musk en Bezos en Zuckerberg zíj́n toch het establishment?
“Ja en nee. Ze worden niet gerespecteerd door media en de culturele elite. Als je rijk bent, hoor je niet vanzelf bij die elite.
“In The Apprentice, de film over het zakelijk verleden van Trump, wordt dat duidelijk. Hij is een keiharde dealmaker, maar heeft een complexe, vernederde, gekrenkte persoonlijkheid.
“Dat is ook wat zijn achterban voelt. Dit is een opstand van kiezers en machtige mensen met wraakzucht.”
U was dus niet verbaasd?
“Mij verbaasde het dat velen niet voorbereid waren op een nieuwe termijn van Trump. Het lijkt wel alsof dit zomaar uit de lucht komt gevallen.
“Het is onvoorstelbaar hoe naïef Europa is geweest. Kies je in tijden van oorlog voor Trump of Harris als opperbevelhebber van het leger?
“En als je ziet dat de Democratische Partij volop aan identiteitspolitiek doet, dat radicale klimaatkeuzes slecht uitpakken voor de onderkant van de samenleving: wie wordt dan gekozen? Dat zie je ook in Europa. Het verklaart het succes van de autocraten.”
Bio
- Geboren op 7 februari 1960 in Haarlem, Nederland
- Historicus en expert internationale politiek
- Was lang partij-ideoloog van de sociaaldemocratische PvdA
- Schreef Atlas van afgehaakt Nederland
- Senior fellow EU & Global Affairs bij het Clingendael Instituut en lid van de adviesraad Internationale Vraagstukken voor de Nederlandse regering en parlement
Waarop is hun wrok gericht?
“De hardwerkende Amerikaan, Nederlander en Vlaming voelen zich duidelijk miskend. De bureaucratie en technocratie zitten hen dwars. En ook ten aanzien van nieuwkomers, de migrant dus, voelen ze die wrok.
“Ik ben boos op die populistische partijen, maar zeker ook op de gevestigde partijen die dat populisme in de hand hebben gewerkt.
“Als sociaaldemocraat vind ik dat het politieke midden de voorbije decennia zwaar heeft gefaald.
“In mijn boek Atlas van afgehaakt Nederland heb ik daar, samen met coauteur Josse de Voogd, enkele jaren geleden voor gewaarschuwd.”
Wie haakt er af?
“Grote delen van de samenleving voelen zich niet meer vertegenwoordigd. Er zit een breuk in onze democratieën, tussen laag- en hoogopgeleid, stad en platteland.
“Die breuk loopt dwars door de VS en ook door onze landen. Mensen op het platteland herkennen zich niet in de liberale koers, bijvoorbeeld in de academische wereld.
“Zowel economisch als cultureel domineert de liberale stem. Het gevoel dat we een gemeenschappelijke toekomst hebben, is weg. Er loopt een kloof door onze samenleving.”
Niet tussen burger en politiek, maar tussen burgers onderling?
“Tussen gevestigde partijen en mensen die zich niet gerespecteerd voelen. Ook tussen burgers onderling is die kloof fundamenteel.
“Praat in Nederland eens met een creatieve millennial over boeren: zij doen alsof dat dinosaurussen zijn die moeten verdwijnen. Voor die progressieve kiezers zijn boeren vies. Met zo’n morele minachting voed je natuurlijk het populisme, een autocratische opstand. Dat is gevaarlijk.
“Ook de kloof tussen rijk en arm wordt te groot. Tussen die twee loopt wat ik de sneeuwgrens noem: de ene groep gaat elk jaar skiën, de andere kan dat niet betalen. Dat contrast zie je ook ín onze steden.”
“Wat wij nu meemaken, is een wereldwijde revolte tegen het establishment. Trump is daarvan bij uitstek het symbool”
Hoe bedoelt u?
“In Amsterdam, en wellicht ook in Antwerpen, kan de middenklasse niet meer wonen. Het zijn diplomasteden: hoogopgeleiden met veel geld wonen in de binnenstad, in de buitenwijken wonen migranten, die zich gediscrimineerd voelen.
“Dat is de paradox: de stad is zogezegd progressief, maar sociaal ongelijk. De impact van migratie onderschatten velen ook nog.
“Het zal een pijnlijk onderwerp zijn voor veel lezers van De Morgen, maar als je zelfs in een migratiesamenleving als Amerika dat antimigratiesentiment voelt, scheelt er iets.”
Wat precies?
“Het gaat in Amerika vooral om illegale migratie. En over het in stand houden van de sociale orde, van de spelregels en de fair play in de samenleving.
“Bij ons voelen Amsterdamse moslims zich tweederangsburgers in de stad. En dat is deels terecht, er bestaat discriminatie.
“Tegelijk vormt een deel van die gemeenschap de ruggengraat van de drugseconomie. Het is niet alleen een kwestie van slachtofferschap.
“Moslimkinderen op fatbikes overvallen miljonairskinderen aan de schoolpoort. Dat gaat om bendevorming die doet denken aan de middeleeuwen.”
U wees zelf op sociale ongelijkheid. Wat is de link met migratie?
“Dat is altijd de vraag van links. Maar voor een deel hebben die problemen toch te maken met een gebrek aan integratievermogen van migranten zelf.
“Als je een boerka wil dragen, of de taal niet wil leren, moet je niet raar opkijken als je niet geïntegreerd raakt.
“Wij leggen onze eigen kinderen onvoldoende uit wat democratie is, maar ook nieuwkomers moeten dat leren. Velen komen uit autoritaire regimes en wantrouwen alles wat overheid of politie is.
“Die culturele spanningen waar links zo omheen loopt, exploiteren de rechts-radicale partijen.”
Ze kloppen spanningen ook op, niet?
“Nou, er is wel degelijk een probleem. In Amsterdam worden homo’s in elkaar geslagen. Met een keppeltje over straat lopen is, anders dan met een hoofddoek, onmogelijk.
“Ik vind het prima dat we nieuwelingen opnemen, ik ben niet tegen migratie. Maar die moet wel inpasbaar zijn in onze liberale democratie en verzorgingsstaat.
“De vraag die veel mensen zich stellen, is: blijft Nederland nog Nederland, België nog België, Amerika nog Amerika?
“Mensen moeten het gevoel hebben dat er continuïteit is, dat hun waarden en hun kinderen ertoe doen, ook al zijn ze praktisch opgeleid. En dat nieuwkomers niet meer rechten hebben dan zij.”
Beeld Desiré van den Berg
Is dat zo, misschien?
“Het gaat om kleine aantallen, maar op de Nederlandse woningmarkt krijgen erkende asielzoekers voorrang op kinderen van mensen die hier al hun hele leven wonen. Dat is een van dé oorzaken waarom de PVV van Geert Wilders de grootste partij is geworden.
“De empathische antenne van hoogopgeleide linkse mensen is stuk. Zo kregen we Wilders en Trump, en zo zal AfD in Duitsland in februari goed scoren. Niet dat die partij Duitsland zal overnemen, want de tegenkrachten zijn groot. Duitsland blijft getraumatiseerd door de Tweede Wereldoorlog.”
U wilde gefotografeerd worden in Kamp Amersfoort. Waarom precies?
“Kamp Amersfoort is te vergelijken met Breendonk bij jullie. Ik ben er actief als gids en als bestuurslid, mede uit respect voor Wiardi Beckman (Nederlands politicus en verzetsstrijder tijdens de Tweede Wereldoorlog, red.), die hier gevangen heeft gezeten en die vermoord werd in Dachau.
“De denktank van de sociaaldemocratische PvdA, waarvoor ik heb gewerkt, is ook naar hem vernoemd.
“Mijn denken is sterk bepaald door de Tweede Wereldoorlog.
“Een belangrijke vraag voor mij is altijd: bewegen we wég van de horror van de twintigste eeuw, of bewegen we er juist weer naartoe? Die vraag is mijn barometer.”
En, wat denkt u vandaag?
“Dat we weer afglijden naar die gruwelen van de twintigste eeuw.
“Denk aan de terugkeer van het antisemitisme, de ontwrichtende ongelijkheid, de opkomst van radicaal-rechts in Duitsland – dat laatste is natuurlijk hét symbool van die afglijding.
“Zelfs in Duitsland zijn de spoken van de twintigste eeuw helemaal terug. Dat maakt deze tijd zo gevaarlijk en mensen zo onzeker over de toekomst.
“Wij worden uitgedaagd door autocratieën. Rusland, uiteraard. En China, dat misschien wel machtiger en succesvoller zal worden dan Amerika.”
Wat te doen?
“Dat is dus de vraag. Wat kunnen wij daar tegenover zetten?
“Wij hebben vandaag sterke en stabiele democratieën nodig, maar juist nu krijgen we populisme, fragmentatie en polarisering. Dat is een wel heel fatale timing.
“Ik noem populisme vaak een opstand in het paradijs, omdat je het juist in zeer welvarende, gelukkige samenlevingen ziet opduiken: Oostenrijk, Zweden, Vlaanderen, Nederland.
“Waar halen we de kracht vandaan om onze westerse democratieën weer te helen?
“Die vraag houdt mij en veel van mijn collega’s bezig. En het antwoord moet komen van het politieke midden.”
Geeft u alvast eens wat tips.
“Cruciaal is dat we die bizarre populistische verbinding tussen plutocraten en grote delen van de bevolking ontregelen en doorbreken.
“Over de thema’s hadden we het al:
- Migratie moet onder controle worden gebracht.
- Integratie moet sterker op de agenda.
- Het klimaatprobleem moet niet Tesla-elitair, maar sociaal-rechtvaardig worden aangepakt.
- Met een beter doordacht businessmodel voor na de groene transitie.
- En de afschaffing van de geslachten is iets wat we ook te makkelijk door extreemrechts laten exploiteren.
“Het politieke midden moet begrijpen dat je met het genderthema nooit de meerderheid van de bevolking voor je wint.
“Blijkbaar hebben we Trump en Wilders nodig om te pleiten voor gezond verstand.”
Zou u Trump een fascist noemen?
“Ik ben cultuurhistoricus en geloof niet in dat soort parallellen. Vaak gebruikt men die term te snel om tegenstanders te demoniseren. Dus ik zou erg opletten met dat etiket.
“Een van de gevaren in onze maatschappij vandaag is dat we elkaar politiek niet meer als tegenstanders zien, maar als vijanden.
“Terwijl vreedzame machtsoverdracht het mooie is van de democratie: je maakt plaats voor je tegenstander als die de verkiezingen heeft gewonnen.”
Trump aanvaardde dat in 2020 niet.
“Dat is antidemocratisch. Fascisme is nog iets anders. Als Trump achter zijn tegenstanders aan gaat, moeten we ons zorgen maken.
“Voor fascisme is de verheerlijking van geweld essentieel. Dus de bestorming van het Capitool had fascistoïde trekken. In Amerika zit men op de glijbaan, denk aan de gewapende milities. Dat is een verschil met Europa: geweld en wapens.
“Duidelijk is: Europa moet op zijn tellen passen, de wereld is veranderd, we leven niet meer in een rules based, maar in een power based international order.
“De spelregels tellen niet meer, het gaat alleen nog maar om macht en het recht van de sterkste.”
En begrijpen we dat al?
“Nee, dat begrijpen wij nog altijd niet echt. Wij leven nog altijd in de gelukzalige naïviteit dat het vreedzame tijden zijn.
“Het pacifisme zit diep sinds de Tweede Wereldoorlog. Duitsland is daarvan wel het beste voorbeeld. Ik denk soms dat ze daar nog altijd niet geloven dat Rusland Oekraïne is binnengevallen.
“Ik vond de dagen voorafgaand aan die inval fascinerend. Al dagenlang kwamen er waarschuwingen van de CIA, maar Europese politici geloofden tot het laatste moment niet dat het zou gebeuren. Het was een soort mentale blokkade.”
“De sociaaldemocratie is aan het verdwijnen uit Europa. Ze komen te laat met migratie, ze komen te laat met het klimaat”
Hoe verklaart u die?
“Ik schrijf die naïviteit toe aan de managementgeneratie, die processen bestudeert zonder gevoel voor geschiedenis. En vooral zonder gevoel voor de tragiek van de geschiedenis.
“Na de val van de Muur en de instorting van de Sovjet-Unie werd dat probleem als het ware afgevinkt op de spreadsheet: dat was opgelost. De Rusland-afdeling op het ministerie van Buitenlandse Zaken werd letterlijk gesloten. Alle ogen moesten op China worden gericht.
“Tot de realiteit toeslaat en duidelijk wordt dat Poetin Oekraïne als een deel van Rusland ziet.
“Men was vergeten dat uit de ineenstorting van wereldrijken, zoals de Sovjet-Unie, de grootste drama’s in de geschiedenis voortkomen: historische wraakzucht en wrok.”
Komt de oorlog hierheen? Belgen krijgen nu al het advies om een noodpakket in huis te halen, om te kunnen overleven als het zover is.
“In Nederland zou iedere burger ook een noodpakket en contant geld bij zich moeten hebben en de benzinetank gevuld moeten houden voor het geval de brandstof opraakt.
“Als ik eerlijk ben, vind ik de toon over een aankomende oorlog nogal hysterisch, hoewel je dat tegenwoordig bijna niet meer mag zeggen.
“Los daarvan is het zeer de vraag of Poetin dezelfde wrok koestert tegen bijvoorbeeld Polen of de Baltische staten als tegen Oekraïne. Het risico dat hij die landen daadwerkelijk zal aanvallen lijkt me klein.
“En over oorlogsdreiging gesproken: u en ik zijn kinderen van de Koude Oorlog, we weten dat het toen veel erger was.”
De Bom kon elk moment vallen.
“Precies. En de Sovjet-Unie was wel een iets ruigere partner dan Rusland vandaag. Die had het echt op ons gemunt toen, en was aanwezig tot in Polen en Oost-Duitsland.
“Ik kan mij niet herinneren dat men ons toen ook die oorlogsdreiging zo sterk aanpraatte. Hadden onze ouders een noodpakket?
“Ik vind het wel niet slim dat Europa als het ware geopolitieke vakantie had genomen. Wij dachten dat het einde van de geschiedenis was aangebroken, dat we op weg waren naar tijdperk zonder oorlog.
“Niet dus. Niets is voor de eeuwigheid. Ook Trump niet, trouwens.”
Beeld Desiré van den Berg
Hoe houden we de democratie intact?
“We bevinden ons in een riskante clash tussen de democratie en de rechtsstaat. Je ziet dat op vele vlakken, van migratie- tot klimaatbeleid.
“Beslissingen worden buiten de democratie getrokken, door rechtszaken te starten. Urgenda (Nederlandse organisatie voor innovatie en duurzaamheid, red.) heeft in Nederland een klimaatbeleid afgedwongen via de rechter.
“Dat is niet goed, wij moeten daar mooie publieke democratische debatten over voeren. Anders kunnen minderheden pakweg Shell wegjagen uit Nederland, terwijl de meerderheid van de bevolking dat niet wil.”
U verzet zich tegen de zogenaamde juristocratie: bestuur door rechters.
“En tegen de technocratie.
“Neem de Europese Unie, dat is een enorme beleidsmachine waar 50.000 ambtenaren beleid maken voor 500 miljoen burgers.
“Zelfs als dat formeel democratisch wordt gecorrigeerd, blijft het een probleem. Europa is op dit moment voor velen geen doorleefde democratie. Ik ben pro-Europees, maar juist daarom zo kritisch.”
Radicaal-rechts begrijpt dat.
“Populisten exploiteren dat, die zijn dan weer anti-Europees. Maar er is wel een kloof, het project is te zeer vervreemd van de gemiddelde Europeaan.
“Het is te elitair, vooral gunstig voor grote bedrijven, banken en lobbyisten. Terwijl de Europese Unie elke dag helder zou moeten bewijzen dat ze relevant is voor de modale burger.
“Ik wil meer empathie voor de toekomst onzekerheid van de bevolking. Je kunt als hoogopgeleide beleidsmakers op je laptop een prachtig beleid uittekenen, maar waar is de maatschappelijke realitycheck daarvan?
“De Europese technocraten moeten vaker uit hun bubbel.”
U verwees al naar de rechtszaken in dat verband: over het klimaat hoor je vaak dat de democratie dat probleem niet opgelost krijgt.
“Dat is ook een vorm van fascisme. Ecofascisme. Dat bijna alles geoorloofd zou zijn om het klimaat te redden. Dat is totalitair en mensonvriendelijk.
“Als historicus ben ik van huis uit wat conservatief van inborst. We beleven in onze samenleving een clash tussen transitie en traditie.
“Veel politieke leiders hebben niet in de gaten hoezeer ze burgers in de richting van de populisten hebben gejaagd, door geen toekomstzekerheid en moreel leiderschap te tonen.
“Dat is opnieuw mijn teleurstelling in het gematigde politieke midden.”
Welke adviezen hebt u voor dat politieke midden?
“Ik ben daar niet zo optimistisch over. Omdat de zelfdefinitie van het politieke midden vandaag niet meer klopt.
“De huidige sociaaldemocratie zit niet meer in dat midden, de christendemocratie ook niet.
“In Nederland is de PvdA samengegaan, al bijna gefuseerd, met GroenLinks, een radicale partij voor louter hoogopgeleide kiezers.
“Dat is een vorm van verraad van de traditionele achterban. Beeld u in dat Vooruit zou samensmelten met Groen of Ecolo, of met de PVDA in België.
“Dan zit je toch niet meer in het politieke en sociologische midden?”
Wie zit daar dan wel?
“In Vlaanderen is de N-VA van Bart De Wever eerder het politieke midden, zou ik zeggen. Met alle kritiek die je ook op die partij kunt hebben, ben ik in Vlaanderen meer onder de indruk van N-VA dan van Vooruit.”
U zit op heel wat punten op de lijn van de Vlaamse socioloog Mark Elchardus.
“Ja, hij is een vriend van mij en samen hebben we ook weleens artikelen geschreven.
“Ik ben vroeger ook wel in debat geweest met zowel de oude als de jonge Tobback, en met sociaaldemocraten zoals Frank Vandenbroucke.
“Ik denk wel dat Elchardus nog meer een gemeenschapsdenker is.”
“Hoewel MR de PS van de macht heeft verdreven in Wallonië, blijft het probleem hetzelfde: men houdt vast aan het eigenbelang”
Een nationalist, ondertussen zelfs.
“Dat zou ik mijzelf niet zo snel noemen. Ik geloof in Europese samenwerking, omdat ik mij als er historicus te bewust van ben hoe vijandig nationalisme in de twintigste eeuw is ontspoord, al ben ik tegen de opheffing van natiestaten in een ever closer union.
“De bezorgdheid over democratie en verzorgingsstaat deel ik met Elchardus.
“Ik denk dat wij het allebei zo’n beetje als onze missie beschouwen om het Europese samenlevingsmodel te beschermen.
“In de kern is dat een model dat steunt op de gematigde middenklasse.”
Wat kan er fout gaan?
“De kernvraag is of wij momenteel niet per ongeluk op weg zijn naar een Amerikaans model, naar een zeer multiculturele, ongelijke, gewelddadige samenleving.
“Dat is mijn angst, dat wij het unieke Europese samenlevingsmodel niet zullen kunnen behouden omdat de bestuurlijke elite niet flink genoeg wil zijn.
“Dan denk ik weer aan migratie en criminaliteit, bijvoorbeeld. In Nederland is momenteel veel discussie over vijf jonge asielzoekers die een vrouw hebben verkracht in een park. De lauwheid waarmee rechters daarmee omgaan, verontrust de samenleving.
“Niet voor niets zijn migratie en criminaliteit een van de grootste thema’s in de Duitse verkiezingscampagne. Onderschat dit niet.”
Het moet strenger?
“In ieder geval moet de sociale orde worden gehandhaafd, en moet iedereen zich houden aan de rechten en plichten van onze rechtsstaat. Vooral links is veel te slap geworden.
“Er zit een postmoderne generatie aan de knoppen die decadent is, die geen gevoel heeft voor normen en waarden. Zij zijn de brandstichters die het populisme hebben doen ontvlammen.
“Het zijn mensen die groene duurzaamheid belangrijker vinden dan sociale duurzaamheid.”
Zonder het eerste hebben we het tweede straks toch niet meer?
“Ja, maar bij sociale duurzaamheid moet je op de korte termijn denken, voor de komende jaren.
“Bij het klimaat gaat het om een mondiaal probleem dat zich de komende decennia voltrekt.
“Ik ben geen klimaatscepticus, maar mensen met een laag inkomen kunnen niet mee in de transitie waarvan de hoogopgeleide progressieven de grote pioniers zijn.”
“Sommige politicologen snappen de politiek helemaal niet. Er is te veel activisme, onze universiteiten zijn geradicaliseerd”
In Vlaanderen en België vertaalt die spanning zich onder meer in de zogenaamde lage-emissiezones in onze steden.
“Met dat soort maatregelen creëer je ecologische tweederangsburgers. Daaruit blijkt de totale gevoelloosheid van de groene beweging.
“Dat is een verklaring van de keiharde correctie die nu plaatsvindt richting populisme. Terwijl de sociaaldemocratie die correctie had moeten uitvoeren: vergroenen op een sociaal evenwichtige manier.”
Bij Vooruit begint het stilaan te dagen.
“Maar dat is te laat, de sociaaldemocratie is aan het verdwijnen uit Europa.
“Veel plezier ermee, zou ik zeggen: ze komen te laat met migratie, ze komen te laat met het klimaat.”
Volgt u de Belgische politiek?
“Niet heel actief, maar wel een beetje, natuurlijk. Die formatie die nu aan de gang is, lijkt mij een soort klassenstrijd, tussen Vooruit en MR.
“Opnieuw zie je dat de twee landsdelen, de twee gemeenschappen, tegenover elkaar staan. En hoewel MR de PS van de macht heeft verdreven in Wallonië, blijft het probleem hetzelfde: men houdt vast aan het eigenbelang. De PS deed dat, de MR doet dat nu ook.
“Er zijn politicologen die Wallonië als het voorbeeld voor Europa nemen, omdat extreemrechts er nog niet doorbrak. Maar dat volg ik niet.”
Politicologe Léonie de Jonge doet dat. Zij gelooft dat het cordon médiatique daarvoor gezorgd heeft: als je ze geen aandacht geeft, komen populisten niet aan de macht.
“Met alle respect, maar dat is toch totaal wereldvreemd.
“Sommige politicologen snappen de politiek toch helemaal niet.
“Er is te veel activisme in die kringen, onze universiteiten zijn echt geradicaliseerd.
“Ik wil van een academicus niet horen dat hij of zij tegen Orbán is, ik wil weten waarom Orbán wint. Dat Orbán niet deugt, weet ik zelf ook wel.”
Wat Oost-Europa betreft: u bent tegen de verdere uitbreiding van de EU.
“Ja, ik ben in het internationale circuit van lezingen en seminaries momenteel een van de weinigen die tegen de uitbreiding is.
“Xi Jinping en Vladimir Poetin zullen zeer enthousiast zijn mocht de uitbreiding naar de Balkanlanden er komen, omdat de Europese Unie dan nog zwakker zal staan. De EU zal complexer worden, het verzet tegen de rechtsstaat zal toenemen.
“Bij verdere uitbreiding krijgen we meer problemen zoals we die met Hongarije hebben. Zo blazen we onze waardegemeenschap op.”
Wat moet er dan gebeuren?
“De eerste grote vraag voor mij is: hoe krijgen we opnieuw een sterk Duitsland?
“De verkiezingen daar in februari zijn van groot belang in dat opzicht.
“Ook Frankrijk is zeer belangrijk voor de economische en politieke kracht van Europa.
“De Frans-Duitse as moet worden hersteld. Dat is voor mij de grote prioriteit. Niet Albanië of Moldavië.”
En ziet u ooit een Europese polis ontstaan, een echt politieke gemeenschap?
“Nee, dat gaat niet gebeuren. Ik vind dat we eens moeten leren om blij te zijn met wat we nu hebben.
“Nogmaals: ik ben tegen de ever closer union: een soort eindpunt waarbij de EU één grote democratie zou zijn. Dat is naïef en de meeste Europeanen willen dat helemaal niet.
“Het is vreemd dat juist België zulke Europese fanatici kent, zoals Guy Verhofstadt.
“België is mini-Europa, dat zelfs met twee gemeenschappen geen politieke eenheid vormt.
“Dus als Europa ergens een les in bescheidenheid kan leren, dan is het wel in België.”
Overzicht
Lees meer berichten in deze categorie
Bron: De Morgen