De betogers aan het Witte Huis tegen de Amerikaanse houding in Gaza hebben een mascotte en die is … Joods. Marione Ingram, Holocaustoverlever en levenslang vredesactiviste, is woest op Bibi Netanyahu. En op Joe Biden.
Steven De Foer – De Standaard
8 juni 2024
19 november 1943, de achtste verjaardag van Marione Östreicher.
Veel valt er niet te vieren, behalve dat ze nog leeft. Ze had vier maanden eerder met haar Joodse moeder Margarete en haar jongere zusje gedeporteerd moeten worden naar een uitroeiingskamp.
Ze ontkwamen ‘dankzij’ Operatie Gomorra, het tiendaagse geallieerde bombardement op Hamburg. In de chaos konden ze de stad ontvluchten. Maar nu schuilen ze al maanden in een uitgegraven hol in een achtertuin, wachtend op wat?
Vader Emil vecht aan het oostfront tegen de Russen. Als straf omdat hij als soldaat van de Wehrmacht in België Joden heeft geholpen.
Margarete barst in tranen uit op deze deprimerende verjaardag voor haar dochtertje, zonder snoep of cadeautjes. Ze verwenst deze wereld zonder hoop op vrede. Marione zegt: “Als ik groot ben, zorg ik ervoor dat er overal vrede komt.”
Mei 2024. Marione Ingram, zoals ze heet sinds haar huwelijk met Daniel, een Amerikaan, is 88.
Alle dagen van halfvijf tot zeven staan ze samen aan het Witte Huis, op een boogscheut van hun huis. Allebei met een protestbord.
Op dat van haar staat: Holocaustoverlever zegt: Alleen vrede in onze naam, geen oorlogen.
Er staan geen honderden demonstranten op Lafayette Square, zoals toen Trump president was: het blijft immers lastig voor teleurgestelde progressieven om tegen een Democraat te betogen.
Maar de 25 of 30 die er zijn, jong volk, dragen de Ingrams en vooral Marione op handen. Om wat zij als kind heeft meegemaakt, maar ook om het decennialange vredesactivisme van deze overjaarse hippies.
Ze zijn de rechtstreekse link met dé protestgeneratie, die voor zwarte burgerrechten vocht en tegen de oorlog in Vietnam. En ze staan er altijd, weer of geen weer – hier of op een universiteitscampus.
Judenschwein
“Ik zou niet kunnen thuisblijven”, zegt Marione Ingram, met een accent dat na tientallen jaren nog steeds haar Duitse afkomst verraadt.
“Ik móét mijn stem laten horen, want dit is heel persoonlijk. Ik was zeven toen de nazi’s ons wilden vermoorden, toen we niet in de schuilkelders mochten en dagenlang door die vuurstorm dwaalden, zonder eten of schuilplaats.
“Ik kan er met mijn verstand niet bij dat uitgerekend de regering van Israël nu hetzelfde doet met moeders en kinderen in Gaza als wat de nazi’s met de Joden deden: een volk verjagen van hun land, hen doelbewust doden, en bovendien hun hele cultuur vermoorden, want wat blijft daar straks nog van over voor de Palestijnen die het overleven – zonder scholen of bibliotheken?”
Dat de Amerikaanse regering voor dit humanitaire drama de wapens levert, noemt ze “walgelijk”. Jonge sympathisanten knikken hevig.
“Als Biden denkt dat hij de Joden helpt, vergist hij zich bovendien. Het heeft de Duitsers na WO II decennia gekost om weer aanvaard te worden. Ik vrees dat wat er nu gebeurt in Gaza niet alleen tot enorme haat voor Israël maar voor Joden wereldwijd zal leiden.”
Jarenlang heeft ze gedacht dat ze genezen was van haar posttraumatische stressstoornis.
Tijdens een tweede gesprek, op een discreter moment, vertelt ze:
“De jongste maanden word ik weer geplaagd door een oude nachtmerrie: ik droom van de twee Gestapomannen die in 1941 onze flat in Hamburg binnenvielen en mijn oma meenamen.
“In mijn herinnering – ik was zes en probeerde hen tegen te houden – waren het reuzen. In mijn droom nu zijn ze dat ook. Maar ze spreken geen Duits meer, ze spreken Hebreeuws.”
Marione Ingram werd geboren in 1935.
“Ik was nog een kleuter toen ik thuiskwam en aan mijn moeder vroeg: ‘Mutti, wat is een Judenschwein?’ Dat zei een vriendinnetje dat in hetzelfde flatgebouw in Hamburg woonde tegen me. Ze mocht van haar vader niet meer met mij spelen.”
Ontelbare keren heeft Marione Ingram het gruwelverhaal gedaan. In haar boek The hands of war (2013), maar ook in gesprekken met wie het maar horen wil. En dat is hier aan het Witte Huis zowat iedereen: de kranige overlever spreekt tot de verbeelding.
Haar vader, Emil Östreicher, werd door de bruinhemden van de SA in elkaar geslagen omdat hij weigerde te scheiden van zijn Joodse vrouw.
Om te ontkomen aan vervolging moest hij dienst nemen in het leger – eerst in België, daarna als kanonnenvlees aan het Russische front.
Maar zijn weigering om te scheiden redde wel de levens van zijn vrouw en kinderen. In de eerste jaren van de Endlösung werden Joodse echtgenotes of kinderen van arische Duitsers immers nog niet gedeporteerd. Dat bespaarde hen het lot van Margaretes familieleden: niet een van hen overleefde de Holocaust.
Emil en Margarete beseften echter dat de uitzondering weleens tijdelijk kon zijn.
“Mijn zus Helga was zo blond dat mijn vader haar via connecties bij het verzet kon onderbrengen bij familie van hem op het platteland. Maar mijn jongste zusje Rena en ik zagen er te Joods uit. Wij bleven dus in Hamburg.”
Op een dag in juli 1943 stuurde Margarete Marione en haar jongste zusje weg om te gaan logeren bij een kennis.
“Ik voelde dat er iets niet klopte, dat ik te klein was voor zo’n verantwoordelijkheid. Dus na een eindje stappen keerden we terug.
“Ik trof mijn moeder aan met haar hoofd in de gasoven. Ik heb haar eruit getrokken en de ramen opengezet.
“De nazi’s hadden de regels net verstrengd. Mama had het bevel gekregen zich met ons aan te melden voor deportatie naar Theresienstadt. Ze hoopte dat zonder moeder de kans groter was dat iemand ons zou proberen te redden.”
Net toen lanceerden de geallieerden Operatie Gomorra. Gedurende meer dan een week bombardeerden Britten en Amerikanen dag en nacht de stad. Hun fosforbommen veranderden de straten in een vuurzee.
In haar boek beschrijft Ingram de gruwelijke details: hoe de straten bezaaid waren met lijken die leken op verkoolde boomstammen, hoe mensen in grachten sprongen, maar door de fosfor opnieuw in brand schoten zodra ze boven water kwamen.
Hoezeer ze ook de nazi’s haatte, ook voor deze geallieerde actie heeft ze geen goed woord over:
“De weerbare Duitse mannen zaten aan het front, Operatie Gomorra doodde vooral vrouwen en kinderen en bejaarde mensen: die operatie was onnodig wreed en louter ingegeven door wraak.”
Ook daarin ziet ze een sterke gelijkenis met Gaza vandaag.
“Netanyahu’s excuus is dat hij Hamas wil uitroeien, maar al die moeders die huilen om hun gedode kinderen, is dat Hamas?
“Zowat 40.000 slachtoffers al, en is hij veel dichter bij het uitschakelen van Hamas? In de verste verte niet, want dat is een onhaalbaar doel.”
Het lot maakt soms rare sprongen. Het flatgebouw in Hamburg waar ze woonden werd volledig in de as gelegd. De mensen in de schuilkelder waarin zij niet welkom waren, kwamen om.
Maar zij, haar zus en haar moeder dwaalden door de straten, gewikkeld in dekens die ze in water drenkten. Ze sliepen in een bomkrater.
Ze overleefden miraculeus de vuurstorm, en dat betekende ook hun redding van een gewisse dood in de uitroeiingskampen.
Toen de bommenregen na een dikke week ophield, was Hamburg zo totaal verwoest dat de evacuatie van de stad zonder enige identiteitscontrole verliep. Zo konden ze ontsnappen naar het platteland, waar ze nog meer dan anderhalf jaar ondergedoken leefden tot Duitsland in april 1945 capituleerde.
Maar ook dat bracht niet het grote geluk.
“Ik mocht voor het eerst naar school, maar het nazisme was daar nog springlevend. De kinderen scholden me uit, spuwden op me.
“Een onderwijzer schreef op mijn toetsen: ‘Joden zijn niet in staat tot intelligent denken.’
“Ik zei tegen mijn vader dat ik niet meer naar die school wilde gaan, maar hij antwoordde: ‘Je moet leren op te komen voor jezelf.
“Vecht! Je bent een overlever. Jij hebt nog een stem, miljoenen andere mensen niet meer. Laat die horen.’”
Die andere
Dat knoopte ze in haar oren. Na enkele betere jaren – in een privéschool voor Joodse kinderen, opgericht door een Jood die uit ballingschap was teruggekeerd – emigreerde Marione op eigen houtje naar de VS. Ze moest nog zeventien worden.
“Ik kwam in New York aan vol naïeve ideeën over raciale harmonie. Ik was snel een illusie armer toen ik zag hoe zwarten behandeld werden. En dus raakte ik betrokken bij de burgerrechtenbeweging.”
Marione trouwde met de vier jaar oudere Daniel Ingram, een advocaat met een gelijkaardige missie. Tot vandaag is hij haar onafscheidelijke levensgezel. Alleen in 1964 waren ze enkele maanden gescheiden, toen zij voor het Freedom-project naar Mississippi trok.
“Ik leerde er zwarte mensen zich te laten registreren als kiezer, en hoe ze zich konden wapenen om hun kiesrecht af te dwingen als ze geïntimideerd werden door racisten.
“De Ku Klux Klan richtte een brandend kruis op voor het schooltje waar ik lesgaf. In de as heb ik toen met witte verf ‘freedom’ geschreven.”
Er volgden arrestaties, doodsbedreigingen, een aanslag. Over die woelige tijd schreef ze in 2015 een tweede boek, The hands of peace.
Andere pacifistische protesten volgden.
- Tegen de oorlog in Vietnam
- Tegen de apartheidspolitiek in Zuid-Afrika
- Tegen Amerikaanse steun aan extreemrechtse junta’s in Latijns-Amerika
Na de herverkiezing van Ronald Reagan in 1985 namen ze ontgoocheld de wijk naar Europa.
“We keerden terug toen Barack Obama president werd, we geloofden in zijn idealisme. Maar toen weigerde hij George W. Bush en Dick Cheney te vervolgen voor hun oorlogsmisdaden. Dat heeft mijn geloof in presidenten flink aangetast.”
Biden vindt ze een hypocriet.
“Met één hand voedselhulp droppen voor noodlijdende Gazanen terwijl je met de andere de wapens blijft leveren die onschuldige vrouwen en kinderen treffen?
“Ik ben woedend op hem, al is hij uiteraard niet zo’n verschrikking als die andere.”
Als een jonge activiste haar vraagt wat ze moeten doen met de verkiezingen, geeft ze heel fel advies.
“Het eerste wat je moet doen is die man daar in het Witte Huis bestoken met protestbrieven – alle dagen opnieuw.
“Het tweede is hopen dat de Democraten hem op hun Nationale Conventie alsnog vervangen door een jongere kandidaat met meer ethiek.
“Maar als dat niet lukt, en knoop dit in je oren, dan knijp je op 5 november je neus dicht en je stemt voor Biden en voor niemand anders!”
Toch Biden, ja?
“Ja. Want als die andere aan de macht komt, is het einde zoek. In de VS, en in de rest van de wereld. Als die opnieuw president wordt, zijn binnenkort ook partijen als Alternative für Deutschland meteen dubbel zo groot.”
Ze is zich bewust dat ze niet het eeuwige leven heeft. Net daarom is ze niet te stuiten.
“Wie is er nog die zoveel heeft meegemaakt en dus kan waarschuwen voor hoe de geschiedenis zich herhaalt?
“Daarom ben ik blij met iedere nieuwe vertaling van mijn boeken, met iedere uitnodiging om te gaan spreken in scholen in Duitsland.”
Jaarlijks maakt ze met Daniel een reis naar haar geboorteland. Tijdens onze eerste ontmoeting is ze overstuur omdat er sprake van is haar reis dit jaar te schrappen – uit angst voor haar te ongezouten kritiek op Netanyahu.
“Ik begrijp het Duitse dilemma over kritiek aan het adres van Israël wel, maar schuldbesef mag een land niet blind maken voor de realiteit.
“Waarom kunnen mensen zo moeilijk het onderscheid maken tussen legitieme kritiek op Israëls extremistische regering, en antisemitisme?
“Dat Duitsland pro-Palestijnse protesten cancelt, is toch verbijsterend?”
Ze vertelt het met luide stem, zonder zich af te vragen of wat meer discretie niet veiliger zou zijn.
“Waarom zou ik bang zijn?”, zegt ze.
“Het overgrote merendeel van de Amerikanen vindt net als ik dat onze regering moet stoppen met wapens te leveren aan Israël.
“De meeste mensen willen op de foto met me. Slechts af en toe roept er iemand met zo’n rode haatpet op ‘shame on you’ of ‘go to hell’.
“Maar de mensen van de geheime dienst die het Witte huis bewaken, houden ook een oogje in het zeil: als de sfeer grimmig wordt, komt er iemand in de buurt staan.”
Bang is ze alleen nog maar geweest voor religieuze extremisten uit Israël.
“Die schelden me uit voor communist, sympathisant van Hamas of zelfs antisemiet – ik, die mijn halve familie verloor in de Holocaust.
“Ze bedreigen me ook fysiek. Ik denk dat ze me ondanks mijn leeftijd echt zouden aanvallen als ik alleen was.”
Haar zoon en kleinkinderen zijn doodsbenauwd.
“Ik probeer hen gerust te stellen. Ik ben al zo oud, ik heb zoveel afschuwelijke dingen overleefd: ik herken gevaar tijdig.”
The Turd Reich
Wellicht is het ook de rustgevende invloed van haar zwijgzame Daniel.
De twee zijn zichtbaar dol op elkaar, zoals ze arm in arm over straat lopen. Je zou verwachten dat hij weleens de kortere versie van haar verhaal zou verkiezen, maar als een souffleur suggereert hij soms een element dat ze vergeet of vult hij kort iets aan.
En hij relativeert. Zoals toen zijn vrouw weer eens bijna uit haar vel sprong over vreselijke woorden van Trump – wiens naam ze weigert uit te spreken, ze noemt hem steeds the turd – de drol.
Daniel: “Ik zei toen: schat, je hebt the Third Reich overleefd, je zult the Turd Reich ook wel overleven.”
Ze lacht. “Soms heb ik dat nodig.”
Komt het nog goed met de wereld? Ze denkt van wel.
“Ik wéét dat je dingen ten goede kunt veranderen als je je stem laat horen. Wij deden het in de jaren 60.
“Omdat wij druk bleven uitoefenen, kwamen de burgerrechten voor zwarten erdoor.
“De opmars vandaag van het fascisme en populisme is schrikbarend, en dus is het samen pompen of verzuipen.
“Doodjammer dat zo weinig mensen dat beseffen.”
Er staan andere mensen klaar, camera in de hand, om haar uit te horen. Marione oogt nauwelijks vermoeid. Daniel vindt het best.
Dit onvermoeibare activisme is hun hele leven samen geweest. In stilte, onder zijn hoed met hippiebloemen, is hij haast even vastberaden als zij.
Terwijl u dit leest, zijn ze op hun jaarlijkse reis naar Hamburg. De waardering voor Mariones boodschap heeft het gehaald van de schrik dat ze met haar felheid de gemoederen wat zou kunnen verhitten.
Op haar 88ste gaat ze in een maand tijd in veertig scholen spreken over haar leven, over de actualiteit, en over haar grote droom: een internationale jeugdbeweging die ijvert voor wereldvrede.
“Na de dood van mijn vader vertelde een strijdmakker van hem dat mijn pa weigerde te schieten op Russen die er te jong uitzagen.
“Hij was een echte pacifist, zei die man, net als jij.
“Ik was zo blij dat te horen.”
Lees ook
Overzicht
Lees alle berichten in deze categorie
Bron: De Standaard