In zijn nieuwe, grote roman wil Ilja Leonard Pfeijffer ons waarschuwen. Alkibiades gaat over de gelijknamige Griekse politicus in het Athene van de 5de eeuw v.C..
‘De symptomen die toen hebben geleid tot de val van de democratie zijn angstaanjagend herkenbaar.’
Sofie Mulders – De Morgen
Zoals het licht hier valt, ’s avonds zacht op de pastelkleurige huizen tegen de heuvels rond de stad, ’s middags plots in felle bundels die de duistere stegen dwars doormidden klieven, zo wispelturig is Genua zelf ook.
Het centrale labyrint van nauwe middeleeuwse straatjes − vol piepkleine winkeltjes of eetgelegenheden waarin de fusionkeuken of het Scandinavische design nog niet zijn doorgedrongen − de glansrijke paleizen, de barokke kerken met hun fresco’s en de ruwheid die de haven met zich meebrengt, maken van deze stad een bezielde, charmante plek.
Maar ook hier ligt het massatoerisme op de loer, klaar om vooral op feest- en weekend dagen genadeloos toe te slaan in het hart van de stad, waar toeristentreintjes rondrijden en horden bezoekers verveeld achter de gids sjokken terwijl ze in gedachten al aan de volgende maaltijd zitten, die liefst heel erg authentiek zal zijn, maar ook weer niet te.
Ach, we zijn hier zelf een toerist, en het is niet omdat we wat krampachtiger proberen om het te camoufleren dat het ons ook lukt.
De reden dat we naar Genua zijn gekomen, is Ilja Leonard Pfeijffer. De Nederlandse schrijver woont al vijftien jaar in deze Noord-Italiaanse stad, en sinds kort doet hij dat met nog meer luister dan voorheen.
Begin 2021 namen hij en zijn Genuese vriendin Stella Seitun namelijk hun intrek op de vierde verdieping van een 15de-eeuws palazzo, en zoals het een classicus (Pfeijffer) en een kunsthistorica (Seitun) betaamt, combineerden ze de oorspronkelijke mozaïekvloeren en plafondschilderingen met een indrukwekkende collectie meubilair, kunst en verzamelobjecten uit alle eeuwen.
Na discreet onze ogen te hebben uitgekeken, nemen we plaats aan een antieke houten tafel in een van de vertrekken, met zicht op de kathedraal.
Terwijl zijn lange haren statig over zijn grijsblauwe kostuum gedrapeerd liggen, en zijn handen nu eens zijn woorden begeleiden, dan weer sigaretten rollen, praat Pfeijffer vol trots − maar altijd gedistingeerd − over zijn nieuwe roman.
Die heet Alkibiades, naar de Griek die een belangrijk politicus en strateeg was in Athene tijdens de oorlog tegen Sparta, in de tweede helft van de 5de eeuw voor Christus.
Alkibiades speelde een cruciale rol toen de democratie in Athene twee keer ten val kwam. De kwestie is: welke rol? Hij werd geniaal genoemd maar was ook heel omstreden.
Of zijn extravagante politieke strategieën hebben bijgedragen tot de ondergang van Athene, is een vraag die tot vandaag geen uitsluitsel heeft gekregen.
In zijn grote, historische roman kruipt Pfeijffer in het hoofd en in het hart van deze Alkibiades en geeft hij hem het woord.
Via een zelfgeschreven getuigenis over zijn politieke keuzes krijgen we niet alleen inzicht in zijn eigen idealen en intenties, maar ook in de maatschappelijke ontwikkelingen van een tijdsgewricht waarin de democratie daadwerkelijk werd opgeschort.
Voor de duidelijkheid: er is geen enkele schriftelijke nalatenschap van Alkibiades zelf. Er zijn zelfs geen aanwijzingen dat hij ooit de intentie had om zijn verhaal op te schrijven.
“Uiteraard is hij geen volledig betrouwbare verteller. Dat maakt het spannend.”
Pfeijffer kwam Alkibiades al tegen tijdens zijn studies klassieke talen aan de Leidse universiteit. In 2002 had hij zelfs al een eerste keer het plan om een roman te schrijven over deze Griek.
“Maar toen boezemde dat me nog te veel angst in. Vanwege de omvang van de taak. Misschien is het dus goed dat ik eerst nog twintig jaar heb geoefend en een betere schrijver ben geworden.” (glimlacht)
Zoals dat bij Alkibiades het geval was − en zoals het vaker gaat in de geschiedenis − was ook nu een vrouw de reden waarom de dingen voor Pfeijffer kantelden.
“Stella leest ’s avonds Griekse filosofen in bed, en tijdens de laatste dagen van 2021 was ze bezig in het Symposium van Plato.
“Op het einde van dat boek verschijnt Alkibiades en vertelt hij over Socrates.
“Terwijl Stella en ik over die scène praatten, herinnerde ik me ineens mijn oude plan. En toen kon ik niet meer wachten.
“Op 1 januari 2022 ben ik eraan begonnen. De reden waarom ik de moed nu wel kon opbrengen, was omdat ik begreep dat het verhaal urgent en relevant is.
“Als je kijkt naar de symptomen die hebben geleid tot het verval van de democratie in Athene, is dat vandaag de dag angstaanjagend herkenbaar. Daar wilde ik het over hebben.”
Veertien maanden, meer had Pfeijffer niet nodig om deze historische roman van duizend bladzijden te schrijven.
Dat is op zijn zachtst gezegd een huzarenstuk, als je ziet hoe uitgebreid hij er alle veld- en zeeslagen, ontmoetingen en intriges in vertelt.
Veertien maanden lang werkte hij zo goed als onafgebroken elke dag gedurende acht uur aan dit imponerende boek.
“Van elk van mijn romans was ik heel vervuld, maar van deze toch nog meer. Omdat hij mijn vorige leven als classicus en onderzoeker eer aandoet.
“Maar ook omdat dit het eerste boek is dat ik geschreven heb in een huis dat als een thuis aanvoelt. Al mijn vorige boeken heb ik met pen en papier aan cafétafeltjes bedacht, maar voor dit project kon dat niet, omdat ik erg veel secundaire literatuur nodig had.
“Het was heerlijk om in mijn mooie werkkamer omringd te zijn door al die Griekse boeken.”
In uw vorige romans bent u prominent aanwezig als schrijver en verteller. Hier lijkt dat in eerste instantie niet het geval. Maar als je dan leest wie Alkibiades was, met zijn lange, wapperende haren, zijn retorische talent en intelligentie, zijn hang naar mooie stoffen en materialen, dan dacht ik af en toe: de schrijver is hier toch.
“Hij is ook de mooiste man van Griekenland, dat ben je nog vergeten. (gniffelt)
“Nee, het komt mooi uit, maar eigenlijk is het toeval. Die lange haren en zijn voorkeur voor couture heb ik niet verzonnen, dat is allemaal geattesteerd. De reden waarom ik gefascineerd ben door hem is in de eerste plaats zijn rol in de geschiedenis.”
Om alle politieke ontwikkelingen in het oude Griekenland en hun echo’s in deze tijd goed te begrijpen, moeten we het eerst hier over hebben: in uw roman legt de Griekse wijsgeer Protagoras uit welke de drie mogelijke staatsvormen zijn, en hoe die zich altijd in een cyclus bevinden.
“In theorie zijn er volgens Protagoras inderdaad drie staatsvormen mogelijk:
- ofwel heeft één persoon de macht
- ofwel een beperkte groep
- ofwel iedereen
Dat noemen we respectievelijk monarchie, aristocratie en democratie.
Elk van die vormen heeft een negatieve pendant. Een monarchie kan gemakkelijk in tirannie ontaarden, een aristocratie in oligarchie − wanneer die groep machthebbers meer oog heeft voor hun eigen privileges dan voor de publieke zaak − en de democratie in wat de Grieken ochlocratie noemen: het bewind van de massa, van het plebs.
“Het intreden van een negatieve pendant is volgens Protagoras een voorteken van een omslag naar een andere vorm van de drie.
“Zodra een monarchie ontaard is in een tirannie, zal dat leiden tot een opstand van een groep mensen die dan een aristocratie zullen vormen.
“Als dat verwordt tot een oligarchie, zal er een volksopstand uitbreken die de democratie zal vormen.
“Maar daarna zal de ochlocratie ontstaan, het bewind van populisten, waardoor er opnieuw één man aan de macht zal komen.
“Het schrikwekkende is dat we zonder veel moeite voorbeelden kunnen noemen van democratieën die een dictator baren.
“Hitler en Mussolini zijn op democratische wijze aan de macht gekomen. Vandaag zou Erdogan in Turkije een voorbeeld kunnen zijn. Net als Trump, Poetin en Bolsonaro.”
Een omslag naar alleenheerschappij ligt op de loer wanneer de bevolking het gevoel heeft dat er weinig verloren gaat door de chaos te beëindigen waarin de democratie is ontaard, zegt Alkibiades, en men bereid is om te proberen om het bestuur in handen te leggen van een sterke man. Maar, zegt hij ook, dan zal spijt het gevolg zijn, want ondertussen zal er aan de democratische instituties zijn geknaagd.
“Ja, op een gegeven moment toont het autoritaire bewind nu eenmaal zijn ware aard.
“Kijk, een verlichte, deskundige alleenheerser is veel efficiënter om goed te besturen dan een democratie. Maar de negatieve vorm van een alleenheerschappij, de tirannie, kan tegelijk veel meer schade berokkenen aan het volk dan de negatieve pendant van de democratie.
“Zo’n dictatuur begint meestal voorzichtig, met maatregelen die nog op steun kunnen rekenen. Een herziening van het juridische systeem bijvoorbeeld, om misdadigers meer en harder te berechten, waarbij burgers niet doorhebben dat de rechtspraak op die manier een marionet wordt van het regime.
“Vervolgens wordt de elite aangepakt, daar staat het volk ook nog bij te juichen.
“Maar dan kom je in een situatie waarin de burgers zelf willekeurige doelwitten worden. En dan is het te laat, en komt de spijt. Dat heeft het volk van Athene zelf ervaren.”
Zijn de haat en afgunst tegenover de elite uit het oude Griekenland vandaag de dag herkenbaar?
“Net zoals toen in Athene heeft de elite bij ons totaal afgedaan, enkel de oorzaken zijn anders.
“Volgens mij heeft het veel te maken met de komst van internet, waardoor sociale patronen helemaal door elkaar geschud zijn. Ooit was toegang tot kennis het voorrecht van de elite. Nu is dat niet meer zo.”
Gelukkig maar.
“Uiteraard, de toegang tot kennis is gedemocratiseerd en dat is goed. Maar dat betekent niet dat de kennis zelf gedemocratiseerd is.
“En een negatief gevolg is bovendien dat er aan de status van specialisten wordt getornd.
“Iedereen denkt alles beter te weten dan mensen die gespecialiseerd zijn in een onderwerp. Of het nu om gezondheid, klimaat of pandemieën gaat.
“Ik denk dat het heel goed is om de elite te wantrouwen en te bevragen, maar het schiet zijn doel voorbij als je blind tegen hen en hun projecten vaart.
“Dan ga je bijvoorbeeld tegen Europa zijn, alleen maar omdat je boos bent op de elite, zonder erbij na te denken of je zelf niet tal van voordelen hebt van die Europese eenwording.”
Alkibiades zegt op een gegeven moment: ‘De Atheense democratie functioneerde het best toen Perikles (toenmalig politiek leider van Athene, red.) dermate onbetwist was als leider, dat Athene louter nog in naam een democratie mocht heten, en in de praktijk een alleenheerschappij was geworden van zijn capabelste bestuurder.’ Daarmee is meteen veel gezegd over de nadelen van het democratische systeem.
“Wat Perikles bijzonder maakte, is dat hij niet bang was om impopulair te zijn en tegen de publieke opinie in te gaan als hij vond dat het nodig was.
“Dat soort moed ontbreekt totaal in de hedendaagse Nederlandse politiek, en wellicht ook in de Belgische en Italiaanse politiek.
“Er is geen langetermijnvisie. Waar we over twintig, vijftig of honderd jaar willen staan, daar wordt gewoon niet over gesproken.
“Uit de Nederlandse politiek kan ik tientallen voorbeelden noemen van de laatste jaren waarbij het beleid is bijgesteld onder druk van de publieke opinie.
“In Nederland waren er onlangs de Provinciale Statenverkiezingen, die een enorme winst hebben opgeleverd voor de BBB (BoerBurgerBeweging). In de debatten na de verkiezingen is iedereen het er dan over eens dat dit een ernstig signaal van de kiezer is, en dat het beleid dus moet worden aangepast.
“Maar dat is een compleet verkeerd idee van wat democratie is.
“In de Tweede Kamer heerst nog steeds een meerderheid voor het beleid dat beslist was. Dus waarom zou je die gekozen vertegenwoordigers dan gaan negeren omdat er op een ander bestuursniveau, met name in de Provinciale Staten, een andere partij de meerderheid heeft gekregen? Dat klopt niet.
“Het probleem is dat de democratie de neiging heeft heel bijziend en kortademig te worden.
“Er zijn weinig politici die beslissingen nemen die verder reiken dan hun herverkiezing.
“En aangezien het in de huidige mediacratie bijna elke dag verkiezingen zijn, wordt dat steeds erger. Er worden besluiten genomen die zelfs niet verder reiken dan de volgende opiniepeiling.”
Ondanks alle nadelen wordt in uw roman de vraag gesteld of de democratie toch niet de hoogste vorm van politiek bestuur is, omdat de andere vormen zo mogelijk nog slechter zijn.
“Wanneer Alkibiades koning Agis van Sparta ontmoet, ziet hij hoe Agis de luxe heeft om geduld op te brengen. Hij is namelijk niet verkozen, en hoeft dus ook niet opnieuw verkozen te worden. Dat is een groot voordeel.
“Kijk naar Poetin: zijn kracht is ook dat hij in zijn conflict met het Westen de mogelijkheid heeft om geduldig te zijn. Iets wat in onze democratieën heel moeilijk is.”
Tirannieke staten zijn standvastiger dan het zwalpende Europa?
“Dat is zo. Maar de kracht van de democratie is dan weer dat de vrijheid zelf een enorme motivatie geeft om de vrijheid te verdedigen.
“Het is zoals Alkibiades zegt: de democratie en de vrijheid geven ons een heilige reden waarom we de oorlog tegen Sparta niet mogen verliezen. Maar, zegt hij er tegelijk bij, met de democratie gaan we deze oorlog niet winnen. Dat is de paradox.”
De democratie zal met zékerheid in verval raken, zegt Protagoras, omdat ze geërfd zal worden ‘door een generatie die vergeten is dat het democratische zelfbestuur met bloed en tranen op andere staatsvormen is bevochten en die de democratie als een vanzelfsprekend privilege beschouwt.’ Dat lijkt in onze tijd wel heel erg goed te resoneren.
“Dezer dagen wordt de democratie inderdaad als een vanzelfsprekend privilege beschouwd. Meer zelfs, ze wordt als een reden gezien om rechten op te eisen.
“We lijken vergeten te zijn dat een democratie ook verplichtingen met zich meebrengt. De plicht om je te informeren bijvoorbeeld, en op de hoogte te zijn. Helaas zijn er veel mensen die hun stemrecht als boze tweet gebruiken.
“Daarnaast moet je als burger toch ook beseffen dat je een onderdeel bent van de staat. Dat je dus niet altijd, op elk moment van de dag, uitsluitend belang moet hechten aan je eigen individuele vrijheid omdat je nu eenmaal deel uitmaakt van een samenleving.
“Je zou denken dat de pandemie ons heeft geleerd dat individuele vrijheden weinig waard zijn als het niet goed gaat met de samenleving.”
Het is behoorlijk cynisch dat de democratie in Athene uiteindelijk heeft geleid tot de ondergang van de democratie, en dat het bovendien op geheel democratische wijze is gebeurd.
“Ja, laat dat de waarschuwing zijn. Laat dat zijn waar we wat beter over gaan nadenken.”
Dat is uw betrachting met dit boek: dat hierover gesproken en gedacht wordt?
“Naast mijn lezers uren leesplezier bezorgen, wil ik hen inderdaad waarschuwen en wakker schudden. Ik wil op zijn minst enkele goeie vragen stellen in mijn boek, zodat ze erover gaan nadenken. Ik denk dat het nodig is.
“Ik denk dat wij vandaag de dag geneigd zijn om te geloven dat de democratie vanzelf eeuwig is. Misschien komt dat door de Amerikaanse propaganda sinds de Koude Oorlog: we zijn opgevoed met de gedachte dat als alle landen ter wereld democratisch zijn, we wereldvrede zullen kennen, en duizend jaar geluk.
“Maar zo werkt het natuurlijk niet. Het is belangrijk om te beseffen dat de democratie een fragiel en onderhoudsgevoelig staatsbestel is, en dat het wel degelijk mogelijk is dat de democratie zichzelf opheft.”
Wat ik me wel afvraag: welk publiek hebt u voor ogen met uw roman?
“Een miljoenenpubliek, natuurlijk. Wereldwijd.” (grinnikt)
Helemaal in de stijl van Alkibiades, ziet u wel dat u op hem lijkt. Maar hoewel uw roman danig beklijft, vervult en ontroert, is het ook wel werken als lezer. Dit is geen boek voor iedereen, denk ik.
“Dat denk ik wel. Je moet je lezers niet onderschatten. Het is een groot en vol boek, dat niet op z’n knieën gaat zitten.
“Volgens mij hebben lezers ook helemaal geen behoefte aan een schrijver die voor hen door de knieën gaat.
“Ik denk en hoop dat lezers dankbaar zullen zijn dat ze aan het werk worden gezet. Er is een grote behoefte aan serieuze dingen in deze tijd. En aan goede dingen. Laat het dan mijn taak zijn om iets serieus en iets goeds te maken.
“Natuurlijk zijn er ook miljoenen mensen die nooit een boek lezen. Maar voor hen heb ik een ander plan.
“Ooit moet dit namelijk een Netflix-serie worden. (grinnikt opnieuw) Een soort Game of Thrones. Dit verhaal zou daar geknipt voor zijn.
“Stella en ik hebben zelfs al een cast voor ogen.
“Voor Nikias (die op een gegeven moment samen met Alkibiades Athene leidde, red.) willen we Tom Hanks. Die lijkt ons perfect als aarzelende, bijgelovige, oudere politicus.
“Voor Alkibiades dachten we aan Jude Law. Omdat hij iets van die ambiguïteit heeft.
“Anthony Hopkins willen we voor Socrates.
“En de regie zou ik in handen van Steven Spielberg geven. Dus ja, in eerste instantie mikken we op het miljoenenpubliek van lezers, en daarna zullen alle andere mensen volgen.” (lacht)
Wat ook duidelijk blijkt uit uw roman: hoe verlicht de mens zichzelf ook vindt, eenzaamheid, afgunst en frustratie blijken een zeer belangrijke drijfveer te zijn voor veel ellende, zowel privé als politiek. Voor wie wat misantroop is aangelegd, is dit boek geen opsteker.
(glimlacht) “Ja, het loopt slecht af, dat klopt. Maar de vrouwenrollen geven hoop, denk ik. Met Timandra en Hipparete (de twee vrouwen van Alkibiades, red.) krijg je toch weer wat vertrouwen in de mensheid?”
Dat is waar. Nu we het over vrouwen hebben: zij waren betekenisloos in het oude Griekenland, waar ze als koop- en handelswaar werden behandeld. Ook door Alkibiades, en toch neemt hij een uitzonderlijke positie in door te kiezen voor levensgezellinnen die behalve mooi ook erg schrander zijn. Hebt u daar historische bronnen over gevonden, of hebt u dit zelf zo bedacht?
“De rol van vrouwen was inderdaad schandalig klein in die tijd, dus ik heb ze een veel grotere rol gegeven dan in de historische feiten.
“Timandra en Hipparete hebben allebei bestaan, maar wie ze waren en wat ze dachten, dat heb ik zelf geconstrueerd.
“Wat wel in de bronnen is geattesteerd, is dat Alkibiades in zijn tijd al raar en uitzonderlijk werd bevonden. Ook omdat hij erg vrouwelijk was voor een man.
“Door sommigen werd hij daarvoor bewonderd, door anderen verguisd, dat maakte onderdeel uit van zijn ambiguïteit.
“Maar ik kan me goed voorstellen dat hij daardoor ook meer open stond voor wat een vrouw te zeggen had dan veel van zijn tijdgenoten.”
Geen man zal ooit een groot man zijn als hij niet ook een vrouw durft te zijn, is een uitspraak die op enkele cruciale momenten valt in het verhaal. Het is geen loze uitspraak, want Alkibiades heeft meermaals zijn leven te danken aan zijn vrouwelijkheid.
“Ik heb er inderdaad een soort van leidmotief van gemaakt. Meer dan veel van zijn tijdgenoten had Alkibiades de gave van de empathie, denk ik. Hij kon zich in de gedachten van een ander verplaatsen. En misschien is dat wel een vrouwelijke kwaliteit.”
Ook het schrijven is een belangrijk motief in deze roman. Door zijn verhaal op te schrijven is Alkibiades onsterfelijk geworden. Is het voor u ook belangrijk om na uw dood nog gelezen te worden en dus op die manier nooit helemaal te verdwijnen?
“Ik zou liegen als ik nee zei. Ik denk dat het voor elke kunstenaar geldt.
“Kunst is een manier om de dood te overwinnen. Het is een alternatief voor de voortplanting.
“Je kunt je naam geven aan een roze baby, of je kunt je naam op de kaft van een meesterwerk zetten. Daarom begrijp ik overigens niet dat er schrijvers zijn die kinderen hebben.” (glimlacht)
Dit is eveneens een roman over groots en meeslepend leven.
“Zeker. Een roman over ambitie en streven. Alkibiades is daarin volslagen compromisloos.
“Ik vind ambitie iets heel moois. Omdat er moed uit spreekt en omdat het dingen in beweging zet.
“Zonder ambitie gebeurt er niets. Ik denk dat het de motor is achter de menselijke geschiedenis: individuen die iets willen.”
In zijn honger naar meer en hoger wil Alkibiades niet afgeremd worden door iets als huiselijkheid. Hij zegt het erg mooi: ‘Kleine levens van kleine mensen draaien om kippen en kroost, maar een held kan zich geen huis permitteren.’
“Als je het leven van Alkibiades volgt, snap je dat helemaal. Zijn ambities zijn te mondiaal, te groot om zich te kunnen binden aan een gezin. Dat is op een bepaalde manier ook tragisch, wat zichtbaar wordt als hij na zeven jaar zijn kinderen terugziet.
“Fascinerend is ook dat Alkibiades uiteindelijk niets bereikt. Hij staat met lege handen als hij wordt vermoord.
“Hij had de wereld kunnen veroveren. Dat was zijn plan. Maar zo is het niet gelopen. Heel tragisch. Zoals dat vaak gaat met ambitie.
“Maar als schrijver vind ik het erg mooi. Het was ook een reden waarom ik dit verhaal wilde vertellen.
“Het is niet dat Alkibiades ontzettend veel fouten maakt, het loopt gewoon niet zoals gepland. Eigenlijk is hij gewoon een soort van Alexander de Grote met pech.” (lacht)
Zolang de menselijke natuur is zoals zij is, zal de geschiedenis zich herhalen, klinkt het op een gegeven moment in het verhaal.
“Ik denk dat het zo is. De mechanismen van de geschiedenis vinden allen hun oorsprong in de menselijke natuur. En die verandert niet zoveel.”
Je zou dat een fatalistisch besef kunnen noemen.
“Je moet je natuurlijk ook wel realiseren hoe kort dit allemaal geleden is.
“Een menselijke generatie duurt ongeveer 25 jaar. De val van Athene is 2.500 jaar geleden, dat is dus maar honderd generaties terug. In zo’n korte tijd kan er amper iets veranderen.
“We moeten natuurlijk wel blijven proberen om de geschiedenis zich níét te laten herhalen. We kunnen ons er niet bij neerleggen.
“Doordrongen zijn van de kwetsbaarheid van de democratie, en alert zijn voor de mechanismen die haar ondergraven, is iets wat je wel hier en nu kunt doen.”
Ik wil graag eindigen met deze prachtige zinnen van Alkibiades, op het einde van zijn leven: ‘Het leven, dat wij gedurende het grootste deel van onze tijd op aarde uit alle macht trachten te modelleren, te boetseren en te verbergen onder dikke stuclagen van percepties, plannen en voorstellingen van het leven dat wij ons wensen, vertoont zich op sommige momenten onmiskenbaar in zijn onloochenbare, ware gedaante van een afschrikwekkend uitgestrekte leegte, woest en grenzeloos als de Thracische vlakten, waarin uitsluitend mogelijkheden bestaan en geen garanties.’
“Dat is wanneer hij in Thracië het laatste Atheense schip ziet wegvaren en beseft dat hij alleen is.
“Zelf heb ik het misschien een keer of twee in mijn leven meegemaakt: alle plannen zijn totaal mislukt. Een heel rare gewaarwording.
“En even later ga je toch weer naar houvast zoeken en naar nieuwe mogelijkheden kijken, want in die staat kun je niet blijven.
“Ja, het is fascinerend en ook ontroerend dat mensen altijd maar opnieuw plannen blijven maken. Ook al blijkt telkens weer dat de meerderheid van die plannen toch gedoemd is om te mislukken.” (glimlacht)
Bio
- Nederlands schrijver en dichter
- Geboren op 17 januari 1968 in Rijswijk
- Studeerde klassieke talen
- Won in 1998 de C. Buddingh’-prijs voor dichtbundel Van de vierkante man
- Ontving in 2014 de Libris Literatuurprijs voor roman La Superba (2013)
- Bestseller Grand Hotel Europa werd benoemd tot Roman van het Jaar 2018
- Schreef het boekenweekgeschenk 2022 Monterosso mon amour
- Woont samen met vriendin Stella in Genua
Lees ook
Ilja Leonard Pfeijffer – Als ambitie faalt, wat de regel is, dan is ze nog mooier
Genua – In de voetsporen van Ilja Leonard Pfeijffer en ‘La superba’ door de smalle steegjes van Genua
Ilja Leonard Pfeijffer – De oorlog in Oekraïne zal een fundamentele invloed op ons denken hebben
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind andere berichten van
Bron: De Morgen