Volgens ‘Denker der Nederlanden’ David Van Reybrouck is klimaatverandering dodelijker dan artillerie. Maar wie praat daar nu nog over? Een gesprek over bosbranden, Congo en defensie. ‘Of de Russen komen, moet nog blijken, maar hittegolven komen er zeker.’
Maarten Rabaey – De Morgen
22 maart 2025
Leestijd: 21 min
‘De snelheid waarmee er nu geld voor defensie wordt gevonden, terwijl er voor klimaat nooit geld is, vind ik stuitend’
David Van Reybrouck
Wanneer we David Van Reybrouck (53) in zijn Schaarbeekse appartement treffen, mag hij het nieuws éíndelijk kwijt.
Twee jaar lang wordt de bekroonde schrijver ‘Denker der Nederlanden’, een eretitel van de Stichting Maand van de filosofie, waarmee hij in de Lage Landen een forum krijgt voor zijn vernieuwende ideeën over democratie en ‘aardepolitiek’ – een begrip waarover hij ons straks meer zal vertellen.
“Zeker nu we een ongelooflijke versnelling van de wereldpolitiek meemaken, vind ik het echt belangrijk om gas terug te nemen.
“Als de wereld versnelt, moet het denken vertragen”, zegt hij, als we vragen of hij als bedachtzame intellectueel nog wel gehoor denkt te vinden in deze sloganeske Trump-tijd, waarin het concentratievermogen door digitale prikkels afneemt.
“Ik zal eerlijk zijn: ook ik vind het moeilijker dan vroeger om me langdurig te concentreren.
“Al bijna twintig jaar schrijf ik daarom niet meer thuis, maar op een schrijfplek in Anderlecht. Daar heb ik geen internet. Dan neem ik alleen een dumbphone mee waarmee ik in dringende gevallen bereikbaar ben.
“Al mijn boeken schreef ik daar, ook het nieuwe essay De wereld en de aarde, dat ik voor dit denkerschap schreef.”
In uw essay beschrijft u een intens moment waarop u in de Pyreneeën een stuk gletsjer ziet afbreken: ‘De realiteit van de klimaatverandering sloeg me met zo’n rauwe kracht dat ik het nooit meer zal vergeten.’ Welk inzicht kreeg u daar?
“Ik kampeerde voor de noordzijde van de Vignemale, de hoogste top in de Franse Pyreneeën. In de ijstijden was er een gletsjervallei, nu is er een groene kom. Het is een van de indrukwekkendste zichten.
“Bij valavond brak daar een stuk van de oostelijke gletsjer…
“Man, dat geluid! Ongelooflijk. Ik hoorde het tandengeknars van de aarde, een diep aards gegrom dat best lang duurde. Al wat vertrouwd en solide is, wordt dan anders en bedreigend.
“In de westerse talen halen we de woorden ‘wereld’ en ‘aarde’ voortdurend door elkaar.
“Tijdens mijn voettocht door de bergen dacht ik aan mijn jongenskamer in Assebroek, waar ik een wereldbol had staan. Als je het lampje uitknipte, zag je de kleuren en het reliëf van de aarde. Met het lampje aan zag je alleen de wereld van staatkundige landen. Het lijkt alsof we vandaag alleen nog maar dat zien.
“Ik raakte de laatste jaren erg gefrustreerd over hoe zelfs het internationale klimaatoverleg veel moeite heeft om het verschil te maken.
“Het veranderende klimaat is nochtans het grootste veiligheidsvraagstuk van deze eeuw. De effecten beginnen zich te tonen, vroeger dan gedacht, sneller dan gevreesd.
“Toch hebben we er steeds minder aandacht voor, verblind door wereldse veiligheidsvraagstukken.”
Is klimaatverandering een dodelijker probleem dan de bulderende Russische artillerie, hoe erg dit ook is voor Oekraïne en bedreigend voor ons?
“Eigenlijk wel, ja. Maar het kortetermijndenken zit in de mens ingebakken.
“Door de oorlog in Oekraïne, de dreiging van Rusland en het potentieel wegvallen van Amerika als partner moeten wij nu uiteraard snel op defensie gaan schakelen.
“Het is indrukwekkend hoezeer wij met het mes op de keel snel over veiligheid kunnen nadenken.
“Maar hét grootste vraagstuk van onze tijd krijgt daardoor steeds minder aandacht!
“Of de Russen komen, moet nog blijken, maar hittegolven komen er zeker. Overstromingen ook. We hebben ze al gezien bij de Vesder, de Dender en de IJzer.
“Bosbranden hadden we nog niet, al worden de Kempen een gevaarlijk gebied wegens droogte, hitte en veel naaldbomen met hars…
“Ik ben er extra gevoelig voor omdat mijn vader, een nierpatiënt, in de hittegolf van 2006 overleed. Ik zocht het nog eens op en sinds 2000 hadden we al een vijftal grote hittegolven en enkele kleinere. Die zorgden telkens voor oversterfte, méér dan 10.000 doden inmiddels.
“In 2022 stierven volgens Sciensano ongeveer 2.300 mensen te vroeg. Dat zijn tien neergestorte vliegtuigen. Maar ze blijven volkomen onzichtbaar. De hittedoden zijn stille doden.
“Ik wil daarom als Denker der Nederlanden ijveren om hen een monument te geven. Mijn oog valt op Begijnendijk, nabij Aarschot, waar de hoogste temperatuur ooit in België is gemeten: 41,8 graden!”
‘De vraag is niet hoe we de aarde weer in het midden kunnen plaatsen, maar hoe we over de wereld moeten nadenken als we opnieuw beseffen dat het daadwerkelijk de aarde is die de wereld draagt’, schrijft u. U vult dat inzicht positief in, maar VS-president Trump doet dit negatief? Hij aast openlijk op grondstoffen in Oekraïne, in Groenland… en stapt uit het Klimaatverdrag?
“Inderdaad. De Congolese president Félix Tshisekedi nodigt Trump nu zelfs uit om in ruil voor ertsen Oost-Congo te helpen stabiliseren. Dit soort geopolitiek heerst opnieuw. Business as usual: het verder uitputten van de aarde.
“Juist daarom moeten we het meer over aardepolitiek hebben en niet alleen over klimaat praten, wat voor veel vermoeidheid zorgt bij mensen.
“Ik snap dat ook wel. Zolang er geen doortastend planetair klimaatbeleid komt, stelt de jaarlijkse COP (Conferentie van de Partijen, de jaarlijkse VN-Klimaattop, red.) eigenlijk niks voor.
“Ook de VN vermogen weinig. Alles wordt op natiestaten afgewenteld, die het vaak weer op individuele burgers afwentelen, die dan ruzie krijgen over al dan niet naar Benidorm vliegen, biefstukken en benzine.
“Ik snap beide partijen: de mensen die vinden dat we sneller moeten schakelen, en de mensen die zeggen dat ze de betutteling beu zijn. Een planetair probleem wordt nu herleid tot lifestylekeuzes van gewone mensen. Dat is niet fair.
“Big oil wrijft zich in de handjes: zolang de mieren ruziën, kan de koe rustig verder grazen.
“Nu worden er absoluut stappen terug in de tijd gezet. Het oligarchische Trump-regime is aan het grote graaien geslagen.”
In uw essay beschrijft u kritisch de geschiedenis van onze diplomatie, van de Vrede van Westfalen (1648) tot het Congres van Wenen (1814-15), waaruit het multilateralisme ontstond dat na de Tweede Wereldoorlog tot de Verenigde Naties werd verfijnd. Nu staat deze internationale rechtsorde onder druk. Waarom verliest de mens vandaag het vermogen om in deze overlegfora globale conflicten of klimaatverandering te stoppen?
“Omdat we na 400 jaar diplomatie nog te veel vertrekken vanuit de raison d’état, het staatsbelang, zeg maar nationaal egoïsme.
“Klimaatverandering is een volstrekt nieuwe uitdaging, maar die willen we nog altijd oplossen met de multilaterale diplomatie die in 1814 is ontstaan. In Wenen bewezen ze toen nog dat diplomatie zich kan aanpassen. Nieuwe wereld? Nieuwe diplomatie!
“Maar wij gebruiken dat multilateralisme nu al 200 jaar. We vormden de Volkenbond na de Eerste Wereldoorlog en de Verenigde Naties na de Tweede Wereldoorlog.
“De VN zijn na 1945 bedacht om geweld tussen landen te voorkomen, maar nu moeten ze het geweld tussen de mensenwereld en de fysieke aarde beteugelen.
“We zijn totaal níét uitgerust om met instrumenten uit 1945 de problemen in 2025 aan te gaan.”
Vreest u dat de VN het lot kan ondergaan van zijn voorganger, de Volkenbond, die net voor de Tweede Wereldoorlog uit elkaar spatte?
“Absoluut, want in plaats van dat we van multilaterale naar planetaire organisaties evolueren, worden we weer protectionistischer op nationaal niveau. Ik vind dat een heilloze oplossing.
“Ik begrijp nog dat je op een crisismoment even op jezelf terugplooit, maar vroeg of laat ga je toch met de Chinezen over de planeet moeten praten in plaats van een handelsoorlog voeren.
“We moeten ons meer dan ooit verenigen in plaats van verdelen. Vroeg of laat gaan we zelfs het planetaire debat moeten voeren over de vraag of we stofdeeltjes in de stratosfeer zullen injecteren om een soort vulkanisch verkoelend effect op te wekken.
“Ik ben altijd als de dood geweest voor dit soort solar radiation management.
“Als ik zie hoe traag het nu gaat, hoeveel tienduizenden doden ons te wachten staan, verdient dit toch een gesprek op globaal niveau?
“Het zal niet lukken als landen alleen als landen blijven denken.”
Lopen staten daarom achter de feiten aan? Men kibbelde dertig jaar voordat men in 2023 landen opriep om ‘af te stappen van fossiele brandstoffen’, terwijl duizenden wetenschappers al decennia op deze noodzaak wezen.
“Ja, dat is toch niet te geloven? Dat werd als een grote diplomatieke overwinning gezien, maar inmiddels staat Californië in de fik en kampte Valencia met dramatische overstromingen. Daar zie je hoe gedateerd dat model is.
“De COP is op weg de Volkenbond van onze tijd te worden, die tussen Wereldoorlog I en II door onderling gekibbel tussen leden ter ziele ging.
“Bovendien wordt ze in toenemende mate door de fossiele sector gekoloniseerd. De voorzitter in Dubai was de CEO van een van de grootste oliebedrijven ter wereld.
“Ik ben benieuwd naar de volgende klimaatconferentie in Brazilië. Ze noemen dat nu al ‘the people’s COP’.
“Ik moet dat nog zien gebeuren, maar ze proberen tenminste met wereldburgers een ‘Global Assembly for People and Planet’ op poten te zetten.”
Voor een eerste Global Assembly, in 2021, werden uit 675 kandidaten maar 100 gelote mensen uitgekozen. Dat is toch niet representatief voor een wereldbevolking van 8 miljard?
“Heel juist. Honderd burgers kunnen nooit de wereldbevolking vertegenwoordigen. Daarom wil men nu in Brazilië beginnen met ook lokale assemblees op te nemen.
“Tegen 2030 zouden tien miljoen mensen er aan kunnen deelnemen. Het zal niet perfect zijn. De macht van de lobbyisten zal niet meteen gebroken worden. De lamp van Edison brandde ook niet van de eerste keer.
“Toch hoop ik dat we op zoek gaan naar nieuwe vormen van planetaire besluitvorming, dat het niveau van lobby’s en natiestaten overstijgt en méér ambitie toont dan nu.
“Eigenlijk gaat het erom een vervolg te breien aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.”
Een Universele Verklaring voor de Rechten van de Aarde? U schrijft: ‘Voorbij de logica van de ‘raison d’état’ hebben we een nieuw principe nodig: de ‘raison de terre’, die de fundamentele noden van het aards systeem boven nationale belangen stelt’. Valt dat wel te concretiseren?
“Ik denk van wel. Het zou interessant zijn als een ‘raison de terre’ in een soort grondwet voor de aarde vorm zou krijgen. Daar voeren ernstige academici zoals professor Joyeeta Gupta onderzoek naar.
“Er zijn ook oefeningen om ecosystemen rechtspersoonlijkheid te geven.
“In Spanje gaf men al rechtspersoonlijkheid aan de Mar Menor, een lagune bij Cartagena die vroeger zwaar vervuild was.
“In Nederland probeert de ‘Ambassade van de Noordzee’ de uiteenlopende belangen in het mariene leven te verwoorden en te vertegenwoordigen.
“Intussen zijn er al fysieke wetmatigheden ontketend die de komende jaren en voor onze kleinkinderen voor miserie zullen zorgen.”
Moeten we de fysieke wetmatigheden van de planetaire grenzen kwantificeren en voortdurend livestreamen, zoals aandelen en het bruto binnenlands product? Een beurs van en voor de aarde, zeg maar?
“Zoiets zou heel interessant kunnen zijn. We zouden aan de slag kunnen gaan met het model van de Zweed Johan Rockström, een Earth System-wetenschapper die een heel aantal vakgebieden samen legt om op zoek te gaan naar onze ‘planetaire grenzen’.
“Klimaat is daar de bekendste van, maar het gaat ook om biodiversiteit, zoetwatervoorraden of nieuwe stoffen zoals pfas, ‘forever chemicals’ die wij met desastreuze gevolgen in de natuur brachten. Het aantal kankers bij jongeren neemt toe.
“Van de negen planetaire grenzen zijn er nu al zeven overschreden. En het is waar: daar zijn nu geen indicatoren voor die iedereen in een oogopslag begrijpt.
“Ons bbp kijkt niet naar de prijs die de aarde betaalt voor de economie van de wereld.
“Zo staan we te weinig stil bij de slinkende beschikbaarheid en kwaliteit van zoet water in rivieren en in de grond.
“Vorig jaar was ik nog in Barcelona, waar ze toen al bijna duizend dagen geen ernstige neerslag meer hadden gehad. Een luxehotel had nog groen gras omdat ze met ecologische verf de dorre stoppels schilderden!
“Intussen werd vanuit Valencia drinkwater aangevoerd per schip. Dat is toch waanzin?”
Wat doe je als iemand zoals Trump de planetaire grenzen aan zijn laars lapt, met ‘drill baby drill’, of erger: onherstelbare schade aanricht aan het ecosysteem?
“Hij denkt op de korte termijn en vanuit nationaal egoïsme. Dat is onverstandig.
“Ecocide moet als een internationale misdaad erkend worden.
“We hebben het Verdrag van Rome, waarin naties overeenkwamen genocide, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden, enzovoort te bestraffen, maar er is een groeiende school om ook ecocide als internationale misdaad te erkennen.
“Amerika doet niet mee.
“Het denken over rechtvaardigheid evolueert gelukkig nog altijd. Het zijn vaak ideeën die zeer raar zijn, die op een bepaald moment vijftig jaar later een evidentie blijken.
“Toen er rond 1850 voor het eerst in het Nederlands Parlement over algemeen stemrecht werd gesproken, vroeg een parlementariër of het stemrecht voor vrouwen dan wel het volgende zou worden?
“En tussen haakjes stond er: gelach.”
Welke rol moet de Europese Unie spelen?
“Het internationale klimaatbeleid zou kunnen leren hoe Europa werkt.
“Europa respecteert de nationale staten en toch bouw je er een paraplu boven. Daar zit altijd spanning op, maar in de coronacrisis en de energiecrisis maakte Europa het verschil.
“We beseffen niet genoeg hoe hard er in Brussel is gewerkt om onze gasfactuur betaalbaar te houden. Er zijn enorme stappen gezet. Vijf jaar geleden waren we voor onze energie nog afhankelijk van Rusland en voor onze veiligheid van Amerika.
“Nu kijken we naar energie-autonomie en eigen defensie. Europa is erin geslaagd een dun supranationaal laagje te leggen, maar met meer gezag dan de VN. Op het internationale niveau zijn er alleen vrijblijvende afspraken, zelfs voor klimaat.”
Voor defensie laat men nu de begrotingsteugels los, zelfs in Duitsland gaat de voet van de schuldenrem. Hier en daar wordt ook geld geput uit andere budgetten, zoals internationale samenwerking. Hoe staat u daartegenover?
“De snelheid waarmee er nu geld voor defensie wordt gevonden, terwijl er voor klimaat nooit geld is, vind ik echt stuitend. Dit is echt paniekbudgettering.
“We doen nu al alsof de NAVO niet meer bestaat en alsof er razendsnel 800 miljard euro moet worden gevonden. De Russen zitten al in een oorlogseconomie en spenderen in absolute cijfers om en nabij de 130 miljard euro, zo’n 6 procent van hun bbp.
“Er zijn 450 miljoen Europeanen en 140 miljoen Russen. We zijn met drie keer zoveel.
‘De NAVO wordt niet stopgezet, denk ik. Trump wil echt geen zelfstandig Europees leger waar hij niets over te zeggen heeft’
David Van Reybrouck
“Ik deel wel de NAVO-kritiek op België. We hebben de lusten, maar niet de lasten. Wij hebben het hoofdkwartier van de NAVO, dat is goed voor onze economie, maar we investeren nauwelijks in defensie.
“Maar vergeet ook niet dat Trump een dealmaker is. De soep zal niet zo heet gegeten worden als ze wordt opgediend. Hij schudt iedereen wakker met een radicaal plan van 5 procent bbp, maar wil wellicht op 2,5 of 3 procent landen.
“Het gaat gewoon over een groter engagement. De NAVO wordt niet stopgezet, denk ik. Trump wil echt geen zelfstandig Europees leger waar hij niets over te zeggen heeft.
“Dit neemt niet weg dat ik het altijd spijtig vond dat de Fransen het idee van een Europese defensie in de jaren 1950 afschoten.”
Bent u dan voorstander van een Europees leger?
“Ja, al lang. Ik heb in Congo de eerste Europese troepenmacht aan het werk gezien. Ik zou daar absoluut voorstander van zijn.
“Het is toch van de gekke dat wij andere bewapeningssystemen dan onze buurlanden gaan kopen? Ik vind dat onzinnig.
“Ik ben geen defensiespecialist, maar sprak in voorbereiding van mijn theaterstuk Para en mijn boeken Congo en Revolusi wel met veel hogere officieren.
“Ik ben eigenlijk pacifist en geloof daarom in een redelijke vorm van defensie. Ik zorg ook dat mijn fietsslot sterk genoeg is. Dat is defensie. Een nieuw slot is vandaag duur, want inbrekers gebruiken tegenwoordig al slijpschijven. Maar je moet mee evolueren met de dreiging.
“Dus ik zie wel de noodzaak van investeren en innoveren, niet voor offensieve maar defensieve doeleinden.
“Waar ik niet in geloof, is de gretigheid en het enthousiasme van oudere mannen die plots heel dapper worden, zoals Mark Rutte die beweert dat we ons op een oorlogsmentaliteit moeten voorbereiden.
“Mannekes, zal ’t gaan? Een klein beetje soberheid en redelijkheid mag ook.
“Er wordt een soort hysterie ontketend die ik niet met ons militair apparaat associeer.
“Onze defensie is gebaat bij inlichtingen, harde, nuchtere analyses, risico-inschattingen en contingentieplannen. Dat is hun job.
“Nu lijkt het soms alsof politici goesting hebben in oorlog. Maar voor defensie moet je nooit goesting hebben. Het is iets wat je met gezonde tegenzin doet, met gevoel voor rede en proportie.”
Investeren we te weinig in Europa’s diplomatieke macht?
“Buitenlands beleid is zowel een Europese als een nationale bevoegdheid.
“De evenwichtsoefening tussen beide niveaus vind ik niet heel sterk, nee.
“Europa gooit veel van zijn geloofwaardigheid te grabbel door de onvoorwaardelijke steun aan Israël. Dat kan ons duur te staan komen, ook al omdat er in zoveel lidstaten, naast de Joodse, ook een islamitische gemeenschap is.
“We kozen eenduidig kamp, al kreeg België wel een pluim van Human Rights Watch door onze genuanceerde positionering in het conflict. Toch verliest Europa door zijn kritiekloze opstelling elders in de wereld aan gezag.”
Wouter Van Vooren
Het wordt nu moeilijker om andere landen op de vingers te tikken, in Afrika bijvoorbeeld?
“Precies. We sluiten contracten af met Rwanda voor grondstoffen, geven 40 miljoen euro militaire steun om islamitische rebellen in Mozambique te bestrijden, maar vervolgens gebruiken ze dat geld om Oost-Congo binnen te vallen.
“Heel verstandig was onze steun daar niet, hè? Het getuigt toch van een middelmatigheid…”
Hebben we het aan onszelf te danken dat Kigali de diplomatieke banden met België verbreekt?
“Absoluut niet. We zijn terecht zeer kritisch op het Rwandese optreden in Oost-Congo. Maar de schuld ligt niet alleen bij Rwanda.
“De sterkte van Kigali is de zwakte van Kinshasa en het weinig doortastende beleid van de huidige en de vorige president.”
U voer onlangs voor uw volgende boek wekenlang op een vrachtschip om in Congo aan te meren. Wat viel er u op in het land, in vergelijking met uw laatste reis?
“Ik was er negen jaar niet geweest en werd getroffen door hoe schaamteloos de corruptie geworden was. De opzichtige consumptie van de dunne, politieke bovenlaag is stuitend.
“De bevolking leeft meer dan ooit in extreme armoede, maar aan de rand van de Congostroom worden er nu villa’s van 10 miljoen dollar gebouwd.
“Ik werd er ziek van, eerlijk gezegd.
“Ik was er net voor het geweld in Oost-Congo losbarstte en dacht toen al: dit gaat niet blijven duren. Een week later viel Goma in handen van pro-Rwandese rebellen.
“Als internationaal recht verkruimelt, als Rusland ongestraft Oekraïne binnenvalt, als Israël de Golanhoogten inneemt na de val van het Assad-regime in Syrië, als Trump de annexatie ambieert van Groenland, Canada en Panama… hoef je als Congolees politicus niet verbaasd te zijn dat je buurland zegt dat ze zich niet zullen inhouden als jij je grensgebied niet kunt stabiliseren.
“Rwanda voelt zich door het historische genocidetrauma langs alle kanten bedreigd en hanteert nu onze westerse raison d’état met cynische brio.
“Toch snap ik niet waarom ze niet proberen om een gewone handelspartner van Congo te worden en hun capaciteit om grondstoffen te verwerken daartoe inzetten.
“Als beide landen er eerlijk aan verdienen, zou die gewelddadige oorlogseconomie stoppen.”
In uw essay breekt u bewust een lans voor niet-westerse diplomatie, zoals het Zuid-Afrikaanse ubuntu?
“Wij kunnen veel leren uit de verbindende ubuntu-benadering: ‘Ik ben, omdat wij zijn’ (in plaats van onze westerse Descartes-overtuiging: ‘Ik denk dus ik ben’, red.).
“Dat wij in onze rechtspraak over bemiddeling tussen dader en slachtoffers zijn gaan nadenken, stamt daaruit.
“Na het einde van de apartheid in 1990 overwogen de Zuid-Afrikanen om op de westerse manier individueel te straffen, maar ze beseften dat dit hun maatschappelijk weefsel niet zou herstellen.
“Ze begonnen daarom met de Waarheids- en Verzoeningscommissie, nog altijd een van de beste zaken die de 20ste eeuw ons gaf.
“Beeld je de mogelijkheden in als we dit principe op onze diplomatie toepassen.”
Nu al een Waarheids- en Verzoeningscommissie opzetten voor de Russische invasieoorlog in Oekraïne is raadzaam?
“De nieuwe Denker der Nederlanden dacht daar nog niet over na… (lacht, en denkt even na)
“Het is misschien nog net te vroeg, maar we hebben wel gezien dat Afrikaanse landen die uit een (burger)oorlog komen, na een vredesakkoord succes boekten om zo bevolkingsgroepen terug bij elkaar te brengen.
“Daartegenover staat de fout die Europa na de Eerste Wereldoorlog maakte. Het Verdrag van Versailles was heel goed voor de winnaars van WO I, maar vernederend voor Duitsland, en zaaide mee de kiem voor Hitlers Tweede Wereldoorlog. We mogen die fout niet maken met Rusland.
“Europa kan de strijdende partijen wijzen op onze geschiedenis na WO II, waarna aartsvijanden Frankrijk en Duitsland begonnen met de Europese Gemeenschap van Kolen en Staal.
“Ze zorgden dat de zware industrie die de wapens maakte, in elkaar verstrengelde. Vervolgens kreeg je verbroederingen tussen dorpen en later het universitaire uitwisselingsprogramma Erasmus, een van de redenen dat zoveel Europeanen vandaag Europees denken.”
Over ons denken maakt u in uw essay de bedenking: ‘Er is iets raars aan de hand met het Nederlands. We hebben de woorden verspringen en vérspringen, maar merkwaardig genoeg enkel verdenken en niet ‘vérdenken’?
“Vérdenken wordt voor mijn denkerschap een overkoepelend begrip, want we laten ons al te vaak meeslepen door de waan en de emotie van de dag.
“We moeten ook naar de verre toekomst kijken en dit vanuit ons verre verleden benaderen.
“Door mijn opleiding als prehistorisch archeoloog heb ik nog de luxe dat ik makkelijk een paar duizend jaar kan terugblikken. (lacht)
“Nu moeten wij Europeanen ook planetair leren denken en handelen.
“We hebben altijd gedacht dat we cultuur en natuur konden splitsen – dat de mensenwereld van de aarde losstond. Nu beseffen we dat we ons er vier eeuwen van hebben losgezongen.
“Waar moeten we nu landen?
“We zullen dat alleen kunnen als we rekening houden met de draagkracht van de aarde. En de aarde, dat zijn wij ook, hè!
“Als we geboren worden, wegen we 3 kilo. Als je nu 80 kilo weegt, dan is dat 77 kilo buitenwereld die jouw binnenwereld is geworden. Je lichaam is aarde.
“Zorgen voor de aarde, dat is ook zorgen voor jezelf.”
David Van Reybrouck
Trekt zijn aanstelling als Denker der Nederlanden op gang met het essay
De wereld en de aarde
Hoe houden we het veilig?
Lees ook
Bron: De Morgen