Troost vindt VUB-politicoloog Jonathan Holslag (41) dezer dagen vooral bij de klassieken, zoals Sallustius en Demosthenes. De kruitdampen boven Oekraïne ziet hij pas volgend jaar optrekken. President Poetin blijft op post, en daarna is het de beurt aan zijn Chinese collega Xi Jinping om Taiwan binnen te vallen. Nee, het Westen staat er niet goed voor.
Het is kermis in Tienen. Over de hoge muren van het voormalige augustijnenklooster waaien de harde beats van de botsauto’s, maar de nieuwe bewoner van het eeuwenoude pand, Jonathan Holslag, lijkt de herrie niet te deren. In zijn keurig getrimde kloostertuin monstert hij de vruchten van zijn abrikozenboom, hij test het rattenalarm en strooit wat voer in het rond voor zijn parmantige haan met woeste vedertooi: ‘Een dandy die net uit bed is gedonderd.’ In deze groene oase in het midden van de stad neemt Holslag ’s avonds laat, als de wereldproblemen weer eens niet op één hand te tellen zijn, de snoeischaar geregeld ter hand.
Jonathan Holslag is een opiniemaker die, zoals NRC Handelsblad noteerde, ‘met zachte stem harde conclusies trekt’. Toen Rusland eind februari Oekraïne was binnengevallen, schreef hij dat ook wij reden hadden om ons grote zorgen te maken: ‘De pijlers van onze welvaart zijn rot.’ Rustig geeft hij nog eens de argumentatie voor die stelling: onze overheidsschuld is te hoog voor een land dat te weinig produceert. België staat op een kantelpunt. Het kan haast niet anders of de welvaart van de gegoede middenklasse zal weldra ook afbrokkelen.
Jonathan Holslag: “Het is een vervelende vaststelling, want de middenklasse is grotendeels gespaard gebleven van de pijn van de pandemie omdát de overheid zoveel geld heeft uitgegeven. Maar zo is ons ook de urgentie ontgaan dat we van koers moeten veranderen. Elke crisis is voor onze leiders een alibi om niet in te grijpen. Ook deze regering schuift de problemen voor zich uit: de bulk van de investeringen voor de energietransitie is voor na deze legislatuur. De grootste lasten van het Star-plan voor het leger zijn voor later. Dat stemt me somber: als we nog tien jaar wachten, is alles opgesoupeerd bij de middenklasse.”
U lijkt in uw essays in deze krant vooral boos op onze verslaving aan olie en gas uit Rusland, en op onze onstilbare honger naar goedkope troep uit China.
“Onze samenleving lijdt aan een consumptieverslaving, en die is op korte termijn misschien prettig, maar op lange termijn noodlottig. Onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen is catastrofaal voor een duurzame economie en de geopolitieke verhoudingen. Vóór de annexatie van de Krim in 2014 schreef ik al dat wij Vladimir Poetin slapend rijk maakten: we spekten zijn oorlogskas met gigantische gastransfers.»
U pikte het verwijt van premier Alexander De Croo (Open Vld) aan Marine Le Pen van het Franse radicaal-rechtse Rassemblement National niet dat ze bloed aan haar handen had omdat ze geld in Rusland had geleend. Elke westerse leider heeft volgens u zijn handen vuilgemaakt: ze hebben allemaal te dicht tegen Vladimir Poetin aangeschurkt.
“Ons halfslachtige energiebeleid heeft Rusland sterk gemaakt. Onze halfslachtige reactie op de annexatie van de Krim en het neerhalen van de vlucht MH17 (in juli 2014, waarbij 298 inzittenden om het leven zijn gekomen, red.) heeft Poetin aangemoedigd te doen wat hij in Oekraïne heeft gedaan. De brave, bedaarde centrumpolitici, die jarenlang de scepter hebben gezwaaid, hebben ook bloed aan hun handen. Angela Merkel en Alexander De Croo presenteren zich als kampioenen van de mensenrechten, terwijl ze met hun economisch beleid het autoritarisme, de dictatuur, ja zelfs het fascisme sponsoren – voor mij zijn Rusland en China vrijwel fascistische grootmachten. Die hypocrisie stuit me tegen de borst. Onze politici leggen bijzonder weinig moed aan de dag om de bevolking ervan te overtuigen dat de massale aankoop van Russische brandstoffen en Chinese troep niet alleen tegen onze democratische waarden ingaat, maar ook tegen ons eigenbelang: we maken onze rivalen sterker.”
Was er wel een alternatief voor die brandstoffen?
“In 2010 heeft het Internationaal Energieagentschap er al op gewezen dat de Europese energietransitie veel sneller moest verlopen in de richting van kern- en hernieuwbare energie. Duitsland is verscheidene keren op de vingers getikt omdat het te afhankelijk van Rusland dreigde te worden. We hadden er op zijn minst voor kunnen zorgen dat we niet al ons gas uit Rusland zouden laten komen.”
Is gas uit Qatar zoveel schoner?
“Je zou de inkomsten uit de energiemarkt toch verspreid hebben. En Rusland zou niet zo snel zijn militaire slagkracht vergroot hebben. We moeten onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen zo snel mogelijk afbouwen en onze mobiliteit drastisch verbeteren. We subsidiëren nog altijd bedrijfswagens en we hebben een belabberde ruimtelijke ordening, waardoor we veel meer aan energie uitgeven dan Nederland.
“We moeten het hele economische weefsel herdenken, maar daar zijn wij niet meer toe in staat. Wij blijven vastzitten in een traject waarvan we weten dat het economisch slecht is, geopolitiek nefast en ecologisch een nachtmerrie.”
Containerjunkie
U lijkt ook een morele crisis te suggereren. Zo verwijst u naar onze maatschappelijke elite als ‘een kosmopolitische rijkeluiskolonisatie die renteniert op wat ooit de vrije wereld heette’. Is dat de hedendaagse vertaling van het einde van het Romeinse rijk?
“Het is een probleem van alle rijke samenlevingen die gedurende lange tijd van vrede en voorspoed hebben genoten en dat als een verworvenheid zijn gaan beschouwen. En daarbovenop heb je een kaste van beroepspolitici.”
Een zwakke generatie?
“Een héél zwakke generatie, op een enkeling na. In de jaren 90 had je nog een man als Jean-Luc Dehaene, die durfde te zeggen waar het op stond. Ons beeld van leiderschap is verstoord. Vandaag lijkt een politicus met veel stemmen, veel geld en veel mediaoptredens een leider. Maar leiderschap is het vermogen om het gedrag van mensen te veranderen. Een leider loopt niet mekkerend achter de kudde aan, een leider loopt voorop. Hij is de herder die het bekende pad durft te verlaten omdat hij aanzien en legitimiteit geniet.
“Op dit moment heb je politici met veel stemmen, maar weinig leiderschap. Ze hebben niet de moed voor verandering. Ze weten dat ze worden weggestemd als ze daaraan beginnen. Want eerlijk is eerlijk: het grootste deel van de bevolking wil ook geen verandering. Mensen willen in de zomermaanden met vakantie en naar Tomorrowland. Daarna zien ze wel verder.”
Waar zit het probleem dan: bij de politici of de bevolking?
“Politici weerspiegelen de staat van de samenleving. We dichten bepaalde mensen grote kwaliteiten toe, zoals de burgemeester van Antwerpen (Bart De Wever (N-VA), red.), maar wat heeft hij alles welbeschouwd verwezenlijkt? Niets op institutioneel vlak, niets op economisch vlak, weinig of niets inzake onderwijs of cultuur. Daar zit je dan met je 30 procent van de stemmen. De liberalen lieten onze samenleving zichzelf verteren in naam van de democratie en de vrijheid. De nationalisten zijn even hypocriet: ze beloofden Vlaanderen weer sterk te maken. Wat is daarvan terechtgekomen? Ze haken onze havens vast aan Chinese staatsbedrijven en maken van de samenleving een comateuze containerjunkie.”
Bent u een ontgoochelde nationalist?
“Ik ben een patriot. Patriottisme is voor mij: vaderlandsliefde. Als je graag reist, heb je ook de verantwoordelijkheid om je eigen samenleving welvarend en boeiend te houden. Niets is zo makkelijk als in de zomer te zwijmelen over de modderforten van Ouarzazate en de tempels in Rajasthan, terwijl je in Vlaanderen niet de minste moeite doet je eigen cultuur en natuur in stand te houden. Ik probeer wel bij te dragen aan een betere omgeving: ik praat met mijn buren, ik informeer me over wat er in mijn stad gebeurt, ik probeer dingen beter te maken.”
Bent u een Vlaming of een Belg?
“Taalkundig ben ik een Vlaming, filosofisch een Europeaan. Ik geloof in het ideaal van Europa, dat met zijn wortels in de Grieks-Romeinse en joods-christelijke traditie via de middeleeuwen tot volle wasdom is gekomen in het humanisme en de verlichting. Op dit moment zijn we daar ver van afgedreven, maar het is wel het Europa waaraan ik wil meewerken. Ik ga niet mee in het steriele neoliberale denken dat een mens reduceert tot een rationele homo economicus. Een mens is rationeel, maar hij verlangt naar meer: emotie, mystiek – wij zijn complexe wezens.”
De ondertoon in uw teksten is ontgoocheling: ‘We hebben het laten schieten.’
“We hebben het laten hangen. Op economisch vlak, op cultureel vlak ook: kijk naar onze omgang met taal. We hebben nu een generatie die zich niet elegant kan uitdrukken in het Nederlands, maar ook niet in vernuftig Engels. Ik vrees dat ik mezelf ook steeds meer schuldig maak aan de nieuwe taalverloedering.
“Waar is de trots van de burgerij gebleven om iets blijvends in de stad neer te zetten en iedereen te laten genieten van haar architectuur? Nu trekken rijke mensen zich terug in pastorieforten in de rand, met een hoge haag eromheen en een poort die altijd op slot is.
“We hebben het ook op militair vlak laten hangen. Ik heb het Star-plan van minister Ludivine Dedonder (PS) gelezen: het is een schuchtere omslag. En de grote financiële offers zijn voor later.”
Is het een teken van decadentie als een samenleving zichzelf niet kan verdedigen?
“Ik ben gehandicapt: de klassieken, zoals Sallustius en Demosthenes, zijn nog altijd de maatstaf voor mij. Vladimir Poetin en Xi Jinpinghebben overschot van gelijk als ze onze samenleving decadent noemen. Poetin, die zich beweegt in vergulde paleizen, heeft misschien weinig recht van spreken, maar in het Westen zijn we niet meer bereid offers te brengen om onze waarden te behouden. Onze democratie werkt alleen nog in mechanisch opzicht, in spiritueel opzicht is ze dood. De klassieken zijn daar helder over: een democratie overleeft niet als niet elke burger een strijder is. Daarmee bedoelen ze niet iemand die, zoals ondergetekende, af en toe in kaki uniform rondloopt in de mooie Belgische bossen (Holslag is reservist in het Belgische leger, red.). Nee, een strijder bewaakt het evenwicht tussen zijn eigen kortetermijnbelang en het langetermijnbelang van het grotere geheel waarvan hij deel uitmaakt. Democratie is een inspanning. Het is meer dan een bolletje rood kleuren en jaarlijks je belastingbrief invullen.”
FLATERS EN OVERMOED
U hebt, toen de crisis in Oekraïne ophanden was, verklaard dat de Russische militairen wel klaar waren voor de strijd, in tegenstelling tot de Belgische. Dat bleek achteraf niet te kloppen.
“De Belgische militair is klaar om strijd te leveren, maar hij is onvoldoende getraind en uitgerust om de strijd lang vol te houden. Maar het is juist: ik heb de Russen overschat. Ze kunnen de vijand de toegang tot hun territorium ontzeggen en een beperkte oorlog winnen, zoals in de Kaukasus, Syrië of het oosten van Oekraïne. Maar tot februari had ik niet gedacht dat ze héél Oekraïne zouden willen veroveren. Dat heeft iedereen verrast. Rusland is niet in staat tot een grote campagne. En vechten tegen de broeders uit Oekraïne is ook niet vanzelfsprekend: het leidde van meet af aan tot desertie. Het invasieplan voor heel Oekraïne was een staaltje van militaire overmoed van de hoogste leider in het Kremlin.”
Was het Oekraïense oorlogstuig beter dan vermoed?
“De kwaliteit was aan het begin van het conflict niet goed: de Oekraïners vochten met oud Sovjettuig. Het Oekraïense leger wordt wel sinds 2014 getraind door de Verenigde Staten. De Amerikanen hebben zeven jaar lang het niveau van de Oekraïense Speciale Troepen opgekrikt, het inlichtingennetwerk uitgebouwd en steden zoals Slovjansk versterkt – Amerikaanse ingenieurs hebben er één grote kazemat van gemaakt. De wapenleveringen zijn pas goed op gang gekomen na de invasie, met als gevolg dat je nu twaalf raketwerpers hebt voor elke Russische tank.
“Op de kwaliteit van de gevechtsbataljons in grote brigades heb ik me verkeken. Ik was ook verrast door de blunders van het inlichtingenapparaat. Ik ging ervan uit dat Rusland perfect op de hoogte was van wat zich in Oekraïne afspeelde, terwijl het omgekeerde het geval is. De Oekraïners weten alles dankzij de Amerikaanse inlichtingendiensten. Amerika voert deze oorlog met een afstandsbediening.”
Is het dan toch oorlog tussen Rusland en Amerika in plaats van tussen Rusland en Oekraïne?
“Dit is een oorlog bij volmacht. Amerika zegt de Oekraïners waar de Russische troepen zich bevinden. Het enige wat de Oekraïense troepen zelf doen, is de trekker overhalen.”
Dat maakt het bloedlink. Wat heeft Vladimir Poetin nog nodig om zijn geschut op het Westen te richten als zijn vlaggenschip de Moskva met Amerikaanse steun tot zinken wordt gebracht?
“Het werkt in twee richtingen: Europa trekt de handrem aan omdat Rusland en Amerika twee kernmogendheden zijn. Tegelijk gaat Rusland niet over tot vergelding voor acties die zijn uitgevoerd met Amerikaanse steun. De Moskva is wellicht gezonken omdat enkele uren daarvoor een Amerikaans maritiem patrouillevliegtuig rond het schip heeft gecirkeld en de coördinaten van de radar doorgeseind – zo’n radar heeft altijd een blinde vlek. En de Russen hebben niet gereageerd door een Amerikaans vliegtuig uit de lucht te schieten.
“Maar goed, Rusland heeft nog opties achter de hand. Mijn grote vrees is dat het conflict over de zomer wordt getild en we in het najaar een brede escalatie krijgen, waarbij Rusland sluiks of openlijk zal mobiliseren en de artillerie opvoeren om heel Donetsk te veroveren. Daar staan ze nog niet waar ze willen staan: Kramatorsk móét eraan. Misschien willen ze ook Odessa. En wat ik ook nog zie gebeuren: ze duwen de Amerikanen verder weg uit de Zwarte Zee om de economische druk op Europa op te voeren.
“Gazprom draait nu al gaspijpleidingen dicht: Nordstream zit op minder dan de helft van zijn capaciteit. Bij dit tempo zullen de Europese energiereserves in oktober maar voor 70 procent aangevuld zijn. Dan wordt het spannend. Zeker als Rusland, zoals ik verwacht, de uitvoer naar Europa zal stilleggen: de prijzen zullen door het dak gaan. We zullen zien of de modale burger, na zijn initiële verontwaardiging over de invasie in Oekraïne, bereid is meer dan 3 euro voor een liter benzine te betalen aan de pomp. (zwijgt) Het risico bestaat dat we na een zomer van vakantie en festivals plotseling voor een lange winter komen te staan. Ik heb geen glazen bol, maar dat de regering de bevolking daar niet op voorbereidt, noem ik schuldig verzuim.”
Een recent bericht uit de krant: Rusland heeft nog nooit zoveel aan gas en olie verdiend. Door de Europese boycot verkoopt het nu grotere hoeveelheden aan India en China, klaar.
“Dat viel te verwachten. ‘Rusland zal minder uitvoeren,’ had ik gezegd, ‘maar het zal meer aan zijn uitvoer verdienen dankzij de stijgende energieprijzen.’ Europa koopt nu tegen hogere prijzen in bij Qatar en Saudi-Arabië. Maar er is weinig rek op de wereldproductie van olie en gas: als de Russische pijpleidingen richting Europa echt dichtgaan, is er geen alternatief. We kunnen nog een beetje peperduur lng uit Amerika halen, en wat extra olie uit Noorwegen, maar het is heel beperkt. Europa zal binnenkort naar alle waarschijnlijkheid pijn lijden.”
U schetst een inktzwart scenario.
“Een plausibel scenario. Vorige week zat ik samen met mensen van het Internationaal Energieagentschap. Zij noemden het Russisch-Oekraïense conflict de veruitwendiging van een energiecrisis die al veel langer sluimert. De afgelopen tien jaar zijn de internationale reserves van fossiele brandstoffen amper toegenomen: we gaan naar een blijvende krapte op de markt, met een energietransitie die niet eens halfweg is. Dat weet Vladimir Poetin verduiveld goed. Als de grote pijpleidingen van Rusland naar China in volle productie zijn, vloeit 40 miljard kubieke meter gas naar ginds – 30 miljard euro extra inkomsten per jaar. En wat zijn onze alternatieven? Kijk naar onze buurlanden: opnieuw steen- en bruinkool exploiteren.”
Veel waarnemers waren bang dat Rusland door deze crisis opnieuw in de armen van China gedreven zou worden.
“Rusland ligt al lang in de armen van China.”
Uw vriend Henry Kissinger, de voormalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, zei in Humo dat het herstel van de as China-Rusland een nachtmerrie voor hem was.
“Henry Kisssinger, die ik toevallig vorige week nog heb gezien, zou ik geen vriend noemen. (lacht) Maar de as China-Rusland is hersteld, full stop. Amerika is hun gemeenschappelijke vijand: de democratie is een bedreiging omdat zij voor een autoritair model hebben gekozen. In tegenstelling tot Kissinger geloof ik niet dat we die landen nog met een diplomatiek offensief van elkaar kunnen loskoppelen. De Russen weten dat ze het kleine broertje van China worden, maar hun berekening is: ‘China houdt ons regime mee overeind, intimideert Amerika en betaalt behoorlijk voor ons gas. En als levensverzekering tegen mogelijke agressie hebben we nog altijd onze kernwapens.’ Inzake kernwapens heeft China nog een lange weg af te leggen.”
Acht u een inval van China in Taiwan reëel?
“Die komt er.”
Wanneer?
“President Xi heeft verklaard dat China tussen 2027 en 2030 klaar voor de strijd moet zijn. En in 2049 viert de Volksrepubliek haar honderdste verjaardag. De Chinezen hebben de afgelopen maanden heel nauwgezet naar de Russische inval in Oekraïne gekeken. Ze hebben vastgesteld hoe moeilijk het is een land te veroveren dat voor zijn overleven vecht. Ze discussiëren nu volop hoe het beter kan. Maar ze stellen ook vast dat de beproefde tactiek van een uitputtingsoorlog werkt en het belang van kernwapens niet te overschatten is. De conclusie in alle officiële documenten is eensluidend: ‘We moeten ons kernwapenprogramma versnellen en uitbreiden.’ Als China in Taiwan binnenvalt, moet het over meer kernwapens beschikken om Amerika op afstand te houden.
“Ik voorspel dat de Chinezen de komende jaren als gek kernwapens zullen bouwen en de productie van conventionele raketten opvoeren. Ze willen ook gevechtservaring opdoen. President Xi heeft twee weken geleden een nota goedgekeurd die het Volksbevrijdingsleger het mandaat geeft de Chinese vlag overzees te verdedigen. Ik leid daaruit af dat China binnenkort militair tussenbeide zal komen op plekken in Azië of Afrika waar het grote investeringen heeft gedaan. Het land heeft gevechtservaring nodig.”
KERNBOM OP BRUSSEL
Terug naar Rusland. Zal de oorlog in Oekraïne nog lang duren?
“Militair kunnen de Russen het niet eeuwig volhouden: ze moeten volgend jaar landen. Dan zullen de westerse sancties ook voelbaar worden. Als ik president Poetin was, zou ik in het najaar inzetten op de verovering van Kramatorsk – van Odessa zou ik afblijven: te moeilijk – en in de winter mijn veroveringen consolideren en de nucleaire paraplu boven de Donbas opentrekken: ‘Wie aan de Donbas raakt, raakt aan Russisch grondgebied: bom erop.’”
Blijft Poetin zitten na dit conflict?
“De economische crisis in Rusland lijkt nog niet van die aard dat er een revolutie in het Kremlin komt. Het kan ook dat Poetin om gezondheidsredenen zegt: ‘Ik heb de Donbas gered, ik ga met een heldendaad de geschiedenis in, ik sta mijn plaats af aan Dmitri Medvedev.’”
U hebt al enkele keren gewezen op het belang van kernwapens. Moet Europa ook wat aan zijn kernarsenaal doen?
“De huidige kernwapens zijn een verschrikking. Eén Russische Sarmat-raket richt twintig keer meer schade aan dan Little Boy indertijd in Hiroshima. Soms lig ik ’s nachts wakker van de tuigen die worden gebouwd: één Sarmat op Brussel en Waals- en Vlaams-Brabant zijn voor een paar honderd jaar onleefbaar. Anders dan tijdens de Koude Oorlog is er ook geen enkele controle meer op de nucleaire bewapening. Het is echt de Far West.
“Europa kan zichzelf uitroepen tot kernwapenvrije regio, maar dat betekent niet dat we geen doelwit zijn. We hebben het hoofdkwartier van de NAVO, de zetel van de Europese Unie, twee cruciale havens – we staan op de Russische lijst van doelwitten, maar we hebben geen enkele afweer. Niets.
“Het nieuwe defensieplan wil daar werk van maken. We moeten op zijn minst gesprekken opstarten over wapenbeheersing, transparantie en de omgang met incidenten. In de Koude Oorlog had je enkele minuten om uit te zoeken hoe bedreigend het signaal van een vijandelijke atoombom in werkelijkheid was. Nu gaat het om seconden.
“Intussen heb je een cyberspacedomein, dat makkelijk kan worden verstoord. Het volstaat dat iemand een satelliet hackt die nucleaire aanvallen opspoort, en via spoofing verkeerde signalen uitstuurt, en alle systemen schieten in actie: je hebt een nucleaire oorlog voor je het beseft. De Russen zijn overigens erg goed in spoofing.
“(zucht) De klimaatverandering, de versnelling van de wapenwedloop: we bevinden ons op een scharniermoment in de geschiedenis. Iets meer gravitas zou wel op zijn plaats zijn.”
TIERENDE VADER
U staat vaak alleen, hè.
“Ik heb ervoor gekozen een civil servant te zijn. Als onderzoeker betekent dat: onafhankelijk denken. En als je tot bepaalde inzichten komt, moet je de gevolgen daarvan durven uit te leggen, ook al kom je dan in botsing met je universiteit of je regering. Ik ben loyaal aan mijn land, de grondwet en haar kernwaarden. Ik hoef niet loyaal te zijn aan mensen die daaraan verzaken.”
U was jarenlang een adviseur van EU-commissaris Frans Timmermans (PvdA). Was u loyaal aan hem?
“Ik steunde de European Green Deal, maar die kun je niet uitrollen als je landen van buiten de Europese Unie hun vervuilende rotzooi over de markt laat uitkieperen. Het is ook niet goed voor je economie. Daar hebben wij over gebotst, en ik ben opgestapt.”
Is discipline het kernwoord in uw bestaan?
“Discipline is hard werken. Ik beschouw mezelf als een gemiddeld talent dat bovengemiddeld werkt: ik leg de lat hoog. Discipline is belangrijk, maar ook authenticiteit. Ik heb geen talent om te doen alsof. Daar word ik nerveus, zelfs ziek van.”
U hebt overwogen om in de politiek te stappen. U hebt daar met Karel Van Eetvelt over gesproken, die ook met Sihame El Kaouakibi overlegde over een nieuwe politieke beweging.
“Ik heb één gesprek met Karel Van Eetvelt gevoerd. Kijk, ik ben een individu, een humanist. Mijn missie is het leven zo vol mogelijk te beleven – of zoals Pablo Neruda zei: het leven in brand te zetten. Dat doe je met anderen. Je probeert bij te dragen aan een betere samenleving. Als politicoloog kan ik een bescheiden bijdrage leveren, als politicus lijkt me dat veel moeilijker. Ik sta daar nogal stoïcijns tegenover.”
Heeft uw stoïcijnse attitude met uw bewogen jeugd te maken?
“Stoïcijns word je als je aanvaardt dat dingen door hogere krachten worden bepaald: de goddelijke voorzienigheid of de menselijke natuur. Daar moet je in berusten. We zijn maar blaadjes in de wind, schreef Marcus Aurelius.”
U bent een kind van ouders uit de sixties.
“Van geitenwollen sokjes, ja.”
Hebt u met discipline uw eigen weg gevonden?
“Toen ik voor het eerst op tv kwam, zei mijn oma: ‘Jonathan, alles goed en wel, maar hou je voetjes op de grond.’ Die zelfrelativering galmt nog altijd door mijn hoofd. Ik spiegel me ook aan het harde werk dat mijn grootouders, landbouwers, hebben verzet. Aan hun incasseringsvermogen. Mijn grootouders zijn rolmodellen.
“Mijn moeder heeft me ook veel kansen gegeven. Na de scheiding van mijn vader heeft ze heel hard moeten werken om haar drie zonen een dak boven het hoofd te geven en af en toe een uitstap te laten maken. Elke frank heeft ze omgedraaid. Ook dat is zelfdiscipline.
“Mijn grootste angst is dat mijn twee dochters, die in welvaart opgroeien, de lessen van een harde leerschool niet zouden meekrijgen. Ze kennen de onzekerheid niet die ik als kind aan het eind van de maand heb gevoeld: ‘Staat er nog genoeg geld op de rekening?’ Eén van mijn vroegste herinneringen dateert van toen ik 4 jaar was. We woonden in een armzalig boerderijtje in Klein-Sinaai, in het Waasland. Op een gegeven moment was het niet meer warm in huis. De ijsbloemen stonden op de vensters en mijn jongste broertje had een longontsteking.
“Een ander moment uit mijn vroegste levensjaren: we woonden alweer in een ander dorp toen de huisbaas bij ons kwam aankloppen. Er ontstond een discussie over de huurprijs en het werd heel emotioneel. Zulke momenten maken een verpletterende indruk op een kind, maar ik heb het mijn ouders nooit verweten. Op een bepaalde manier ben ik hen daar zelfs dankbaar voor.
“Ik ben geboren met een rusteloos DNA. Mijn levensmissie is: die rusteloosheid kanaliseren. Mijn vader heeft het ook geprobeerd, maar hij is er niet in geslaagd: hij heeft zich uitgeput in allerlei avonturen. Die fout mag ik niet maken.”
Was uw vader drugsverslaafd?
“(knikt) Daar had hij een tijdlang problemen mee, met driftbuien als gevolg. Toen mijn klasje op een keer naar de dieren thuis kwam kijken, wees mijn vader hen tierend de deur. Dat zijn geen makkelijke momenten, maar ik ben er goed uitgekomen. Ik heb ook mooie dingen geleerd en meegekregen, het is nooit zwart-wit.
“Maar als ik op bepaalde momenten de rust niet had gevonden op de boerderij van mijn grootouders, was ik misschien ook de verkeerde richting uitgegaan. Als goede leerkrachten me in het middelbaar niet op de rails hadden gehouden, had ik hier nu niet gezeten. Je kunt je optrekken aan mensen.”
U hebt zich langzaam opgewerkt: afgestudeerd als regent, gewerkt, masterdiploma gehaald, gedoctoreerd. En tussendoor vaderde u over uw puberende broers. Dat waren dagen van 24 uur.
“Ik merk dat de mensen die mij iets te vertellen hebben, meestal ook een moeilijk parcours hebben gelopen. Ik heb een automatische klik met kinderen die hetzelfde meemaken. Dat verklaart mijn verantwoordelijkheidsgevoel: ik heb sympathie voor de underdog, als die niet bij de pakken blijft neerzitten.”
GEPAMPER
U voelt zich verantwoordelijk voor alles en iedereen, zelfs voor de natie.
“Aan het begin van mijn carrière heb ik bijzonder lucratieve contracten aangeboden gekregen om uit België te vertrekken. Ik ben daar niet op ingegaan.”
Welke bedrijven?
“Het leukste voorstel kwam van Huawei, waar ik vicepresident van Europa kon worden. Ik wilde me niet laten kopen. Pas op, ik heb niets tegen bedrijven. De afgelopen maanden heb ik misschien wel vijftig keer voor bedrijven gesproken. Die voordrachten leveren me voor een stuk financiële autonomie op. Als ik me niet meer kan vereenzelvigen met een werkgever, wil ik kunnen wegwandelen.”
‘Het zou te makkelijk zijn om naar een buitenlandse universiteit te verkassen’, zei u laatst. Wat bedoelde u daarmee?
“Mijn baan aan de VUB is vaak een worsteling. Ik worstel met het onderwijsbeleid, met de lesgroepen die almaar groter worden. De voorbije jaren heb ik op het punt gestaan te vertrekken, want studenten bepalen met hun evaluaties waar de lat komt te liggen. Als je als prof de lat toch hoog legt, doe je jezelf een hoop misère aan met de tweede zit en betwistingen. Ik lees mijn studentenevaluaties niet meer: te veel leeswerk, te streng.
“Ik hoef geen volgzame studenten. Elk jaar begin ik met een oproep: ‘Wees het oneens met mij.’ Maar ze moeten wel argumenten aanvoeren om hun mening te staven. Waar ik absoluut niet tegen kan, is gepamper. Goed onderwijs leert jongeren onzekerheid te overwinnen, niet onzekerheid te vermijden.”
U bent een behoorlijke cultuurpessimist. Toch hebt u twee kinderen op de wereld gezet. Hebt u daar even over gedaan?
“Ik heb daar lange discussies over gevoerd met mijn vrouw, maar het blijft het mooiste wat me is overkomen. Mijn dochters zijn best weerbaar, hoor: we hebben een goed evenwicht gevonden tussen onvoorwaardelijke liefde en spartaanse opvoedingsprincipes. (lacht)
“Ik ben geen pessimist, ik ben wel voorbereid op het beste én het slechtste. Ondanks alles vind ik het leven wonderbaarlijk mooi. Maar het is zoals met alles: je moet ervoor strijden, en tegelijk moet je het ook op elk moment kunnen loslaten.”
Bron: De Morgen