Als het gaat over misbruik in de kerk, blijft de rol van nonnen vaak onderbelicht. Journalist Jan Stevens, die zelf als kind mishandeld werd door zijn moeder, schreef een boek over liefdeloze nonnen, gisteren en vandaag.
Eline Bergmans - De Morgen
‘Ze duwde zijn hoofd tegen haar vagina’
Het zijn niet alleen meneer pastoor en de koster die hun boekje te buiten zijn gegaan met kinderen. Ook kloosterzusters hebben een spoor van ellende achtergelaten.
In Zusters zonder liefde tekende journalist Jan Stevens getuigenissen op van misbruik en mishandeling door liefdeloze nonnen.
“Het zijn afschuwelijke verhalen”, zegt Jan Stevens.
“Over nonnen met zwarte kappen en habijten die kinderen afrosten met een gordelriem, over seksueel misbruik, verwaarlozing en pesterijen, slavernij en kinderroof.
"Maar wat ik nog het meest stuitend vind, is hoe dat allemaal tot in de puntjes georganiseerd was, soms met medewerking van officiële gezagsdragers.”
Hoe komt het dat kindermisbruik door vrouwen zo’n taboe is? Zelfs in Godvergeten komen de nonnen nauwelijks aan bod.
“Ik moet bekennen dat ik niet naar Godvergeten gekeken heb. Door wat mij als kind overkwam, blijf ik het voor me uitschuiven.
"In 2020 moest ik Hilde Van Mieghem interviewen die toen Als je eens wist had gemaakt, over kindermishandeling.
"Ik heb in een weekend alle afleveringen na elkaar bekeken. Nadien lag ik in scherven.”
Hoe ben je dan aan dit boek begonnen?
“Dit boek is er gekomen op vraag van de uitgeverij. Maar toen ze me belden, heb ik geen seconde getwijfeld. Ik wil deze slachtoffers een stem geven.”
De eerste getuige in het boek is Erik. Hij werd seksueel misbruikt door de nonnen van Stella Maris toen hij vijf was. Peter Adriaenssens noemde zijn verhaal in 2011 ‘uniek in de wereld’.
“Erik werd als peuter door de jeugdrechter geplaatst in het weeshuis van Stella Maris in Kortrijk, omdat zijn biologische moeder niet voor hem kon zorgen.
"Het misbruik begon altijd op dezelfde manier. Als een kind iets stouts had gedaan, werd het gestraft. Daarna kwam moeder-overste of zuster Germaine troosten.
"Erik vertelt hoe hij uit zijn bed werd gehaald en meegenomen naar een chambrette, een afgesloten hokje in de slaapzaal.
"Hij moest bij de nonnen gaan liggen, hun borsten en vagina strelen. Zij knuffelden hem en speelden met zijn piemel. Er werd geen geweld gebruikt. Ze deden hem, om het even cru te zeggen, op een zachte manier binnen.
“Tante Cécile, zoals hij moeder-overste noemde, was andere koek. Zodra hij haar slaapkamer binnenkwam, werd ze een bullebak. Ze droeg vuilbruine nylons en duwde zijn hoofd tegen haar vagina.
"Helemaal uitzonderlijk is het verhaal van Erik niet, maar het klopt wel dat nonnen zich eerder schuldig maakten aan psychische en lichamelijke mishandeling.”
Waarom werd zijn klacht geseponeerd?
“De feiten waren verjaard. Maar er doken nog verhalen op over Stella Maris.
"Na het schandaal met bisschop Vangheluwe werd Erik gecontacteerd door de kerk.
"Hij kreeg ‘een materiële tegemoetkoming’ van 5.500 euro, met als voorwaarde dat die pas uitbetaald werd na de dood van alle daders.
"Dat gebeurde anderhalf jaar geleden. Hij kreeg toen ook een verbod opgelegd om te praten over wat er gebeurd is in Stella Maris.”
Niet geloofd worden als volwassene is een tweede trauma, zei psychiater Peter Adriaenssens.
“Erik verwoordt dat heel mooi:
‘"Als een kind signalen geeft dat er iets grondig mis is, wordt het gelukkig gehoord en geloofd. Maar als je als volwassene over het misbruik uit je kindertijd vertelt, proef je de argwaan.’
“Ik heb dat zelf ook meegemaakt. Mijn psychiater heeft me op een bepaald moment aangeraden om met mijn ouders te gaan spreken, om inzicht te krijgen in wat er gebeurd is in mijn kindertijd.
"Tijdens het gesprek leken mijn ouders uit de lucht te vallen. Alsof het geheugen van mijn moeder selectief gewist was.
"Misschien had ze heel af en toe weleens een pedagogisch tikje uitgedeeld, maar zeker niets meer. Mijn vader wist zogezegd van niets.
"Het gesprek heeft onze relatie even veranderd. Het is een tijdje beter gegaan, maar in 2020 heb ik het contact met mijn moeder volledig verbroken.”
Waarom nam je die beslissing?
“Mijn vader is in 2009 gestorven. Ik ben mijn moeder nadien blijven bezoeken.
"Er bestaat een raar soort loyaliteit tussen kinderen en hun ouders. Om de twee à drie weken ging ik bij haar langs. De gesprekken die we hadden, waren niet oké. Ergens koesterde en koester ik de hoop dat ze toch nog zou erkennen wat er gebeurd is.
"Maar hoe langer hoe meer werd duidelijk dat dat niet zou gebeuren. Vier jaar geleden heb ik haar voor het laatst gezien.”
Heb je ooit aan je eigen ervaring getwijfeld?
“Ik heb heel lang met een schuldgevoel rondgelopen. Was ik misschien een onhandelbaar kind geweest? Maar mijn moeder vond al dat ik als pasgeborene op een aap geleek. En dat was nog het minste.
"Drie jaar geleden heb ik in De Morgen een artikel geschreven over hoe ik door haar mishandeld werd. Daar heb ik veel reactie op gekregen, ook van familie.
"Een nicht heeft me nadien geschreven dat iedereen het wist, maar dat niemand had durven ingrijpen. Als ze dat zouden doen, zou het contact verbroken worden en zouden ze geen zicht meer hebben op wat er in ons gezin gebeurde.
"Mijn tante bood aan om een gesprek te hebben over wat er toen is misgegaan. Daar heb ik toch feestelijk voor bedankt.”
Wanneer kon jij jezelf als slachtoffer zien?
“Ik zie mezelf niet als slachtoffer, wel als overlever.”
Beeld Wouter Van Vooren
Een groot deel van het boek gaat over de tehuizen voor jonge vrouwen die zwanger waren geraakt. Volgens Lieve, die in 1974 door de nonnen van Tamar werd verkocht, waren de adopties van anoniem geboren kinderen big business. Hoe courant was die praktijk?
“De gruwel deed zich voor vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog en duurde voort tot in de jaren 80. In heel het land werden tehuizen opgericht.
"De congregatie Zusters Kindsheid Jesu in Gent - ook wel de blauwe zusters genoemd omdat de nonnen een blauwe habijt droegen - specialiseerde zich erin om hen over de grens te brengen om te bevallen.
"Het beruchtste tehuis is Tamar in Lommel, waar ook nog eens fysiek geweld gebruikt werd. Vrouwen moesten er in een naaiatelier werken, en er is ook sprake van seksueel misbruik.
“Het staat vast dat er heel veel kinderen zijn verhandeld, maar het is heel moeilijk om zich te krijgen op exacte aantallen. De blauwe zusters hebben hun archieven in 1989 verbrand.
"Er wordt uitgegaan van zo’n 30.000 vrouwen die anoniem zijn gaan bevallen in Noord-Frankrijk onder regie van nonnen. Er viel veel geld mee te verdienen.
"De adoptieouders van Lieve hebben haar verteld dat ze 2 miljoen frank voor haar neertelden. Hoe meer je betaalde, hoe meer keuzes je kreeg over bijvoorbeeld haar- en huidskleur.”
Welke rol speelde de overheid?
“De overheid liet de tehuizen toe, en faciliteerde ze. Heel veel mensen waren op de hoogte van wat er gebeurde, maar niemand greep in.
"Vrederechters en notarissen zetten hun handtekening. Gynaecologen en dokters waren stand-by voor als er onderweg iets mis liep.”
De blauwe zusters in Gent en Lommel zijn intussen dood. Wat betekent het als een dader overlijdt?
“Ik voelde zelf vreemd genoeg geen enkele emotie toen mijn vader overleed. Mijn dader is mijn moeder. Mijn vader liet begaan. Hij was medeplichtig.
"Ik weet niet of het anders zal zijn als mijn moeder sterft, maar ik ben er wel bezorgd over.
"Sinds ruim twee jaar ga ik maandelijks naar de psycholoog. Dat doet goed, maar het is ook triest dat het noodzakelijk blijkt om rechtop te blijven.”
Je zou kunnen hopen dat op een bepaald moment alles is gezegd.
“Ik heb lang de hoop gekoesterd dat de pijn op een bepaald zou overgaan, maar intussen weet ik dat dat niet zo is. Er zijn altijd gebeurtenissen die je weer helemaal overhoop halen.
"Mijn zoons zijn volwassen vandaag, maar ik heb heel lang schrik gehad voor hun puberteit. Bij mij is het misbruik gestopt toen ik in het tweede middelbaar zat. Ik vermoed dat de school toen mijn ouders heeft aangesproken, nadat ik op school was aangekomen met een blauw geslagen neus.
“Ik heb lang gedacht dat het mogelijk problematisch zou worden als mijn kinderen zelf die leeftijd zouden krijgen. Maar er gebeurde niets. Behalve dat ik in die periode zelf in een heel diepe depressie sukkelde.”
Niet alleen geschiedenis
De gevolgen van kindermisbruik, zo leert het boek van Jan Stevens, zijn verwoestend.
“Verschillende getuigen hebben zelfmoordpogingen achter de rug. Er zijn ook mensen die als een magneet worden aangetrokken door de plek van het misbruik.
" Zoals Carine die met haar gezin verschillende keren op weekend ging naar Lommel. Zo werd ze aangezogen door de plek waar ze als vijftienjarige terechtkwam, zwanger na een verkrachting door haar broer.”
In september ontmoetten vijftien slachtoffers van seksueel misbruik paus Franciscus. Waarom is die erkenning van de paus zo belangrijk voor hen?
“Voor mij is dat ook een moeilijke vraag. Ik zou nooit op zo’n uitnodiging ingaan, maar ik ben dan ook niet gelovig. Ik heb me in 2010, na het schandaal met Roger Vangheluwe, laten ontdopen omdat ik niet meer bij die club wil horen.
“Ik heb het heel moeilijk met de houding van de kerk.
"Dit jaar ben ik voor Knack aartsbisschop Luc Terlinden gaan interviewen na zijn passage bij de parlementaire onderzoekscommissie.
"Ik heb hem toen gevraagd waarom ze hun archieven niet gewoon opengooien en zelf op zoek gaan naar wat er allemaal gebeurd is?
"Dat gaan we niet doen, zei hij. We wachten totdat er een dossier naar ons komt. Dat snap ik dus niet. Dan blijft het gewoon etteren.”
Een van de laatste getuigenissen in je boek, is erg recent. Sam, wordt door een kloosterzuster in een internaat consequent ‘speekselbek’ genoemd, en door haar genepen en geschopt.
“Sam - dat is niet zijn echte naam - is vandaag 13 jaar. Hij werd geboren met een fysieke beperking.
"In 2017 - hij was toen zes - werd hij samen met zijn zussen geplaatst in een internaat van de Zusters van Liefde, dat toen nog tot de katholieke onderwijskoepel behoorde en niet onder het departement Welzijn viel waardoor het zich ook niet veel hoefde aan te trekken van bijzondere jeugdzorg.
“Voor jeugdrechters uit de streek was dat geen bezwaar om er getraumatiseerde kinderen uit onveilige thuissituaties onder te brengen.
"In het weekend werden Sam en zijn zus wel opgevangen door pleegouders. Zij vingen in 2021 voor het eerst signalen op dat Sam niet goed behandeld werd in het internaat. Hij zou vooral in het vizier zijn gekomen van zijn leefgroepbegeleidster, zuster T.
"Volgens Sam was ze altijd boos als hij in zijn bed plaste. Ze haalde dan de natte lakens van zijn bed en wreef ze in zijn gezicht.
"Na een ander weekend zei Sam dat de zuster hem genepen had, en zelfs een keer geschopt. Ze noemde hem consequent speekselbek. Dat bevestigde ook zijn zusje tegenover de pleegouders.
“Op vraag van Pleegzorg werd er in 2023 een belevingsonderzoek opgestart. De conclusie van de psycholoog is duidelijk: het kind moest worden weggehaald uit het internaat, maar dat gebeurde niet.”
Is Sam er nog steeds?
“Ik denk het niet, maar de situatie heeft wel veel te lang aangesleept.
"Zijn pleegouders hebben eerst geprobeerd in dialoog te gaan met het internaat. Dat verliep moeilijk.
"Op een bepaald moment wilde Sam niet meer terug. De pleegouders vroegen moeder-overste om hem uit de leefgroep van zuster T. te halen, maar dat bleek niet mogelijk omdat het slecht zou zijn voor ‘het zelfvertrouwen van de zuster’.
“Na het zoveelste incident hebben de pleegouders in juni 2023 gevraagd om hem naar een ander internaat over te plaatsen. Maar de consulente van de jeugdrechtbank vond dat geen goed idee, omdat het internaat na zes jaar Sams ‘thuis’ geworden was.
"Ze wilde hem ook niet scheiden van zijn zus en twee halfzussen. Er zouden toen wel nieuwe afspraken gemaakt zijn met de zusters.
"Wat die precies waren, is niet duidelijk. Ik heb de zusters zelf gecontacteerd over de situatie van Sam, maar ze wilden niet op mijn vragen antwoorden.”
Hebben we dan niets geleerd uit de fouten van het verleden?
“Het lijkt er in ieder geval niet op. Op papier wordt het internaat gerund door opvoeders, pedagogen, en psychologen. Maar in de praktijk lijkt het of de kloosterzusters er de scepter zwaaien zoals in de goeie oude tijd.
"Voor zover ik het kan inschatten zijn de nonnen er niet opgeleid om te werken met zwaar getraumatiseerde kinderen.
"Wie in het weekend kinderen wil opvangen, moet een aanbevelingsbrief hebben van een pastoor. Als ik dat allemaal hoor, zie ik weinig beterschap.”
Wie met vragen zit over zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 en op de website
zelfmoord1813.be
Beeld Wouter Van Vooren
Lees alle berichten in deze categorie
Bron: De Morgen
