Het hart is na het brein veruit ons belangrijkste orgaan, maar dat wil niet zeggen dat de gemiddelde Belg er zorgzaam mee omspringt. Maar het hart geeft soms ook plots de geest door aangeboren aandoeningen die kunnen worden opgespoord, maar waar velen onwetend mee rondlopen. Slechts één van de redenen waarom professor Pedro Brugada al jaren voor een algemene hartscreening pleit.
Marc Van Springel – De Morgen/Humo
‘Let erop dat je niet te zwaar wordt, beweeg voldoende en ga wandelen, het liefst met een hond’
Pedro Brugada
Wie zich nader over het hart buigt, beseft pas echt hoe delicaat het in elkaar zit, en dat het een wonder mag heten dat het u doorgaans probleemloos 24 uur per dag in leven houdt.
Professor Pedro Brugada is een internationale autoriteit met decennia ervaring als cardioloog op de teller, en – samen met zijn twee broers, eveneens hartspecialisten – de ontdekker van het naar hen genoemde Brugada-syndroom.
Het hart wordt weleens omschreven als een pomp die uit spierweefsel bestaat. Is dat een goede definitie?
Pedro Brugada: “Ik vergelijk het altijd met een auto. Die heeft drie componenten: het mechanische gedeelte, met name de motor en de wielen, de loodgieterij zeg maar, de benzinepomp en de leidingen, en tot slot de elektriciteit. Bij het hart is dat net zo: voor de mechaniek heb je de spier en de kleppen, voor de loodgieterij de kransslagaders die het hart van zuurstof en voedsel voorzien, en de elektriciteit is wat het hart gaande houdt.”
Het hart weegt ongeveer 300 gram en is zo groot als een vuist.
Brugada: “Dat verschilt wel van persoon tot persoon. Een groot hart hebben is overigens alleen in figuurlijke zin goed: meestal wijst het op een hartziekte. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, hebben atleten ook geen groter hart. Het vertoont wel kleine verschillen waardoor het performanter is, maar het is niet dubbel zo groot als dat van een normale mens.”
Het hart zit in de borstholte niet links, zoals we vaak horen, maar is eigenlijk een beetje gekanteld.
Brugada: “De punt van het hart zit ongeveer achter onze linkertepel, en de bovenkant bevindt zich meer naar rechts. Het hart heeft ook een asymmetrische vorm. Het zit in het hartzakje, een taai en ondoorzichtig, vliesachtig zakje dat het op zijn plaats houdt en beschermt tegen infecties en andere bedreigingen. Het zakje kan zelf ontstoken raken: het offert zich dan op en zorgt ervoor dat bijvoorbeeld een virus niet tot bij het hart raakt.”
De structuur van het hart is gecompliceerd: het bestaat uit twee boezems en twee kamers, die door hartkleppen van elkaar gescheiden zijn. Je zou kunnen zeggen dat het uit twee harten is samengesteld.
Brugada: “Die ingewikkelde structuur lijkt nutteloos, maar ze is zo geëvolueerd omdat wij zoogdieren zijn. Als een vrouw een kind draagt, is er een aparte bloedcirculatie nodig voor de placenta. Bovendien krijgen wij via twee kanalen energie binnen: via de slokdarm, maag en darmen in de vorm van voedsel, en via de longen in de vorm van zuurstof.
“Die twee systemen hebben een aparte bloedsomloop: de kleine en de grote bloedsomloop, die respectievelijk de longen en de rest van het lichaam bedienen. Ruw gesteld kun je dan ook zeggen dat we twee harten hebben: het rechterhart staat in voor de bloedtoevoer naar de longen, het linkerhart voor de toevoer naar de rest van het lichaam.”
In rust pompt het bij een volwassene maar liefst vijf liter bloed per minuut rond.
Brugada: “Bij een inspanning kan dat, uiteraard afhankelijk van de leeftijd en de lichamelijke conditie, zelfs tot 25 liter per minuut oplopen. Het klopt ook ongeveer honderdduizend keer per dag.”
De manier waarop het pompt, is bijzonder. De impuls komt niet vanuit de hersenen, maar uit het hart zelf.
Brugada: “In het hart zit een aantal cellen die zelf een elektrische prikkel kunnen opwekken. Die prikkel wordt door de andere hartcellen doorgegeven, en zo ontstaat een pompende beweging. Die speciale cellen bevinden zich in de wand van de rechterboezem en vormen samen de zogeheten sinusknoop.
“Als die uitvalt, kan een ander groepje cellen, de atrioventriculaire knoop, de elektrische prikkel opwekken, maar de hartslag is dan wel veel trager. Als ook die uitvalt, neemt de zogenaamde bundel van His het over. Geeft ook die het op, dan kunnen de hartkamers zelf nog voor een ritme van rond de twintig à dertig slagen per minuut zorgen, maar dat is niet voldoende om in leven te blijven.”
Klopt het dat een hart nog even blijft pompen wanneer het uit het lichaam wordt verwijderd?
Brugada: “Het weet niet of het zich in of buiten een lichaam bevindt: zolang er zuurstoftoevoer is, blijft het kloppen. Ook als je het uit een mens haalt en aan een hart-longmachine koppelt, blijft het werken.”
Wat wordt als een normale hartslag beschouwd?
Brugada: “Bij een volwassene in rust is een frequentie tussen 60 en 80 slagen per minuut normaal, maar eigenlijk hangt het van veel factoren af. Zo is er een verschil tussen mannen en vrouwen, en ook de leeftijd speelt een rol.
“In medische termen spreken we over de maximale hartfrequentie. Die bereken je door de leeftijd af te trekken van 220. Hoe ouder je wordt, hoe minder hoog de maximale hartfrequentie is, althans in theorie.
“Training en conditie zijn ook belangrijk, maar sommige mensen hebben van nature een hogere of lagere hartfrequentie. En een slanke persoon zal een tragere hartslag hebben dan iemand die zwaarlijvig is. Bij die laatste moet het hart namelijk veel harder werken.”
Fitte mensen hebben een veel lagere hartslag. Hoe komt dat?
Brugada: “Door te sporten stimuleer je de nervus vagus, een belangrijke zenuw die ons tot rust helpt te komen. Als de vagus minder actief is, stimuleert een ander deel van het zenuwstelsel de aanmaak van stresshormonen, en die jagen de hartslag omhoog.
“Hoe hoger de hartfrequentie in rust, hoe korter iemands levensverwachting is: het lichaam verkeert constant in een stresstoestand, en dat is uiteraard niet gezond.”
U zei het daarnet al: er zijn grote verschillen tussen het hart van mannen en dat van vrouwen.
Brugada: “Vrouwen hebben om te beginnen een kleiner hart. Bepaalde hartritmestoornissen komen frequenter bij hen voor, en andere bij mannen. De kransslagaders zijn ook kleiner, en daardoor waren bypassoperaties tot voor een paar jaar veel moeilijker – nu hebben we wel betere technieken. Vrouwen krijgen ook andere hartziekten dan mannen.”
Veel hartaandoeningen kunnen opgespoord worden door met een stethoscoop te luisteren. Wat hoort een ervaren cardioloog dan zoal?
Brugada: “Normaal gezien twee verschillende tonen, van de kleppen die sluiten. Er kunnen echter ook allerlei afwijkingen te horen zijn: een derde toon bij hartfalen, bijvoorbeeld, of een vierde. Of geruis tussen twee tonen in. Geruis wijst op een vernauwing van een klep, of een lek. Door een vernauwing krijg je turbulentie in de bloedstroom, dat is dat geruis. Afhankelijk van de klep hoor je het tijdens het samentrekken of het ontspannen van het hart.
“Er is ook een verschil tussen rechts en links. Alles wat je rechts hoort, heeft te maken met de longcirculatie, en links met de bloedsomloop in het hele lichaam. Laat je de patiënt diep in- en uitademen, dan worden bepaalde ruisgeluiden harder of zachter.
“Tegenwoordig maak je een echografie en weet je meteen waar het probleem zit. Dat is een vooruitgang, maar het is toch jammer dat de kunst van naar een hart luisteren verloren gaat. Op een echo kun je ook niet alles zien, en een ruis kun je dan niet horen.”
TE WEINIG SCANS
Wat zijn de meest voorkomende hartaandoeningen?
Brugada: “Er zijn de aangeboren problemen met de kransslagaders. Een ader kan bijvoorbeeld niet op de juiste plek zitten. Het komt weleens voor dat jonge mensen plots pijn op de borst krijgen, en dat is dan door een misvormde kransslagader.
“Op latere leeftijd gaat het om ziektes van de kransslagaders: kalk en cholesterol kunnen vernauwingen veroorzaken. In rust is er niks aan de hand, maar als je een inspanning levert, moet het hart harder werken, verhogen de hartslag en de bloeddruk, en heeft het hart zelf meer bloed nodig om te kunnen pompen.
“Door een vernauwing in de kransslagaders is de bloedtoevoer echter beperkt. Op een bepaald moment bereik je een kritische hartfrequentie en bloeddruk, krijgt de hartspier niet voldoende zuurstof en zal het hart alarm slaan. Dat kan via kortademigheid of pijn op de borst zijn, maar meestal is het druk op de borstkas, een angstig en beklemmend gevoel. Mensen denken dan dat ze doodgaan.”
Veel lezers zullen nu denken dat u een hartaanval beschrijft, maar dat is nog iets anders.
Brugada: “Klopt. Deze klachten noemen we angina pectoris. Door die waarschuwing zal de patiënt de inspanning stoppen en raakt het hart niet beschadigd. De vernauwing in de kransslagaders blijft echter zitten.
“Die vernauwing is eigenlijk gewoon vuiligheid, maar daardoor kunnen er scheurtjes aan de binnenkant van de aders ontstaan. Als het bloed daarmee in contact komt, stolt het en ontstaat er een bloedklonter. De bloedtoevoer naar het hart wordt dan afgesloten.
“We spreken pas van een hartaanval of een hartinfarct als er door de verstoorde bloedtoevoer schade aan de hartspier is. Als de patiënt echter vanaf de eerste symptomen naar de spoed gaat, kan hij direct behandeld worden en een hartaanval vermijden.
“Vroeger kreeg een patiënt tien dagen bedrust en daarna zes maanden revalidatie. Nu worden de kransslagaders onmiddellijk opengemaakt en worden stents (buisvormige protheses, red.) geplaatst om de aders open te houden. Daardoor zien we nauwelijks nog hartaanvallen.
“Wat ook een groot verschil maakt, zijn de scans van de kransslagaders. Vroeger stelden we een diagnose met de stethoscoop, een echografie en een fietsproef. Veel problemen worden echter niet opgemerkt met die fietsproef. Dat heb ik zelf ondervonden.
“Ik heb vier jaar geleden twee stents moeten laten plaatsen omdat ik vernauwingen had. Ik had echter drie keer een fietsproef gedaan, en de resultaten waren perfect normaal. Volgens de overheid worden er te veel scans gemaakt, maar ik vind juist dat er te wéínig worden gemaakt.
“Een patiënt die over pijn op de borst klaagt, moet meteen onder de scanner. Is er een vernauwing te zien, dan kun je snel ingrijpen. Dat zou de samenleving veel menselijk leed en geld besparen.”
Je leest of hoort weleens dat iemand aan een hartfalen is overleden, maar die term wordt vaak verkeerd gebruikt.
Brugada: “Het wordt gebezigd als synoniem voor een plotse dood, maar het is correcter te spreken van een hartfalen als er een probleem is met de mechaniek van het hart. Het kan niet meer genoeg bloed rondpompen, waardoor er vocht in de longen kan ontstaan, de voeten opzwellen en je kortademig wordt.
“En als een stukje hartspier geen zuurstof meer krijgt omdat er te weinig bloed circuleert, kan dat tot problemen leiden met de elektriciteit en hartritmestoornissen veroorzaken. De patiënt valt dan flauw en als hij niet met elektrische shocks wordt gereanimeerd, zal hij overlijden.”
Wat is een hartstilstand? Geeft het hart het dan op?
Brugada: “We spreken van een hartstilstand als het hart niet samentrekt, of zo snel en ongecoördineerd klopt dat het mechanisch niks doet. Een hartstilstand wil dus niet per se zeggen dat er geen beweging meer in zit.
“Het is ook weer het gevolg van een verstopping van de kransslagaders, waardoor de elektriciteit het laat afweten. Bij westerse 65-plussers krijgt jaarlijks één per duizend mensen een hartstilstand. Ook dat is veel minder dan vroeger.”
En een hartaderbreuk? Knapt er dan een ader af?
Brugada: “Een hartaderbreuk is de volkse benaming voor een plotse hartdood, maar zo’n breuk bestaat niet. Een kransslagader kan wel afscheuren, maar dat is uiterst zeldzaam.”
Jonge mensen die de ene dag fluks gaan sporten, en de volgende dag dood in bed worden gevonden, of tijdens een fietstocht plots van hun rijwiel stuiken, is dat ook plotse hartdood?
Brugada: “Klopt. De oorzaak is dan de falende elektriciteit van het hart. Dat is ook het probleem bij jonge mensen met erfelijke hartritmestoornissen. De mechaniek is perfect, op een echo of bij een fietsproef lijkt alles normaal, en op een scan zien de kransslagaders er ook perfect uit, maar er is een mankement met de elektriciteit.”
Zijn er veel zulke erfelijke ritmestoornissen?
Brugada: “Er is om te beginnen het CPVT, typisch een ziekte die een plotse dood veroorzaakt tijdens een inspanning. Het hart reageert dan gevoeliger op stresshormonen.
“Er is ook het LQTS, een ernstige ritmestoornis die door koud water kan worden uitgelokt. Het is één van de redenen waarom jonge kinderen soms zonder enige aanleiding verdrinken.
“De tegenhanger is het SQTS. Bij het ene syndroom functioneert de elektriciteit in bepaalde delen van het hart te weinig, bij de andere te veel.
“Ten slotte heb je nog het Brugada-syndroom: op een elektrocardiogram zie je niks, tenzij het om een zeer ernstige vorm van de aandoening gaat. We dachten eerst dat het een curiositeit was, maar het blijkt de belangrijkste doodsoorzaak bij jonge mensen met een gezond hart te zijn. Het kan bij kinderen of jonge mensen tot een plotse hartdood leiden, meestal ’s nachts of als ze koorts hebben.
“De oorzaak is een defect in de hartcellen die voor de elektriciteit zorgen. Dat is een uiterst verfijnd systeem, en daardoor ook zeer kwetsbaar. Bij de minste storing in de werking kan de elektriciteit van het hart verstoord raken.”
Bij hart- en vaataandoeningen denken we altijd aan verstopte kransslagaders en hartaanvallen. Zijn hartritmestoornissen een onderschat probleem?
Brugada: “Ja. Vroeger hoorde je vaak dat iemand een hartaanval of een infarct had gehad: elke CEO moest het gehad hebben, of hij hoorde er niet bij. Dat kwam door onze veranderde levensstijl, de opkomst van fastfood en het gebruik van tabak.
“Door de betere behandeling zijn er nu haast geen hartinfarcten meer en zien we meer andere hartaandoeningen: mensen van 35 liggen bijvoorbeeld plots dood in bed, omdat hun hart het heeft begeven.
“Die plotse hartdood komt vaak voor, in België overlijden daar tienduizend mensen per jaar aan. Bij 25-plussers gaat het om één overlijden per tienduizend inwoners, bij 60-plussers één per duizend inwoners. Bij mensen onder de 25 eist het jaarlijks één leven per honderdduizend inwoners. Het is dus geen zeldzaam fenomeen.”
Hoe kunnen stoornissen behandeld worden?
Brugada: “Vroeger gaf men bètablokkers (die de bloeddruk verlagen en het hartritme regelen, red.), maar omdat die medicatie vaak bijwerkingen had, wordt ze niet meer voorgeschreven.
“Nu wordt het plekje dat de storing veroorzaakt weggebrand of bevroren, waardoor het hart weer normaal functioneert.
“Bij risicopatiënten voor dit type hartstilstand of patiënten die een ritmestoornis hebben gehad en ooit gereanimeerd zijn, plaatsen we als voorzorgsmaatregel een zogeheten cardioverter-defibrillator. Die monitort net als een pacemaker constant het ritme van het hart.
“Een pacemaker springt bij als het hartritme te traag is, maar een defibrillator merkt ook wanneer het hart op hol slaat en dient dan een schok van ongeveer 700 volt toe om het weer normaal te doen kloppen.”
Kun je ook hartritmestoornissen krijgen van te veel sterke koffie?
Brugada: “Cafeïne versnelt de hartslag, maar om ritmestoornissen te krijgen moet je al héél veel koffie drinken. Energiedrankjes zijn een ander verhaal. Dan krijg je een hoge dosis cafeïne in zeer korte tijd.
“Er zijn gevallen bekend van jonge mensen die door een paar drankjes na elkaar te drinken hartritmestoornissen kregen of zelfs aan een plotse hartdood bezweken. Die drankjes zijn echt gevaarlijk. Ik heb het zelf ooit eens één keer geprobeerd: ik dacht dat ik doodging.”
DOOD IN MALLORCA
Bekend zijn de verhalen over mensen die na een jaar hard labeur op vakantie gaan en na twee dagen door een hartaanval worden getroffen. Loop je op vakantie meer risico op een infarct, of is dat een stadsmythe?
Brugada: “Mensen rusten op vakantie natuurlijk niet alleen uit. Ze doen ineens een hoop dingen die ze anders niet doen: ze gaan fietsen of doen andere inspanningen die ze niet meer gewend zijn.
“Een andere factor is alcohol. Velen gaan op vakantie aan het pintelieren, en we weten dat alcohol slecht is voor het hart.
“Voorts is er het toeval: het is niet omdat iets op vakantie gebeurt, dat het ook aan die vakantie ligt.
“We kennen echter wel het zogenaamde holiday heart-syndroom. Dat heeft te maken met een combinatie van factoren. Stel je een man van 45 voor die in Mallorca ongetraind in de hitte gaat fietsen, na die inspanning volledig uitgedroogd pinten begint te drinken en vaak moet plassen omdat alcohol vochtafdrijvend werkt, waardoor hij nog meer uitdroogt.
“Die combinatie van uitdroging, oververmoeidheid en alcohol kan een hartritmestoornis uitlokken, en die is soms fataal.”
Kun je sterven aan een gebroken hart? Het was onlangs weer in het nieuws, toen de man van één van de slachtoffers van de schietpartij in Uvalde kort na het drama overleed: zijn hart zou het hebben begeven van verdriet.
Brugada: “Dat ziektebeeld is het tako-tsubosyndroom en komt vooral voor bij vrouwen na de menopauze, met name in stresssituaties. Door de adrenaline die vrijkomt, stijgen de bloeddruk en hartslag. De kransslagaders trekken samen, met een hartinfarct als gevolg.
“Het merkwaardige is dat de kransslagaders bij zo’n patiënt perfect normaal zijn. De aders zijn puur van de stress in een kramp dichtgeknepen. Je kunt er ook aan sterven. En liefdespijn of verdriet om het overlijden van een naaste kan zoveel stress veroorzaken dat het tot tako-tsubo leidt.”
Een andere aangeboren hartafwijking is de zogenaamde tetralogie van Fallot.
Brugada: “Het hart vertoont dan vier afwijkingen: de kransslagader en de longader zitten niet op de juiste plaats, er is een gat tussen de rechter- en de linkerkamer, de klep van de longader is vernauwd en de rechterkamer is verdikt. Het gevolg is dat zuurstofrijk en zuurstofarm bloed worden vermengd. De zuurstofconcentratie in het bloed is dan te laag, waardoor het pasgeboren kind blauw kan kleuren. De aandoening wordt daarom ook weleens het blauwebabysyndroom genoemd.”
Je kunt blijkbaar ook gewoon met een gat in je hart rondlopen.
Brugada: “Ook dat komt vrij frequent voor. Er kan een gat zijn tussen de voorkamers of tussen de kamers. Je kunt ze ook allebei hebben. Zo’n enkelvoudig gaatje geeft meestal pas op latere leeftijd klachten, maar als we er één vinden, maken we het wel meteen dicht.”
Een wijdverbreid misverstand is dat vrouwen minder vaak door hartziekten worden getroffen dan mannen. Maar het omgekeerde is waar: er sterven meer vrouwen dan mannen aan.
Brugada: “Volgens de recentste cijfers heeft 38 procent van de Vlaamse vrouwen en 36 procent van de Vlaamse mannen een hart- en vaatziekte.
“Vrouwen sterven er meestal pas op latere leeftijd aan, omdat het vrouwelijke hormoon oestrogeen beschermend werkt tegen hart- en vaataandoeningen. Door dat hormoon blijft de binnenkant van de kransslagaders glad, zodat er geen plaques (vetachtige stoffen die op de wand van de bloedvaten een laagje kunnen vormen, red.) ontstaan.
“Op latere leeftijd maken vrouwen minder oestrogeen aan en krijgen ze op den duur ook een hoge bloeddruk en een verhoogde cholesterol. En samen met diabetes, roken en de genen zijn die de oorzaak van hartziekten.
“Elke verhoging van de bloeddruk heeft een negatief effect op de levensverwachting, en omdat vrouwen gemiddeld een lagere bloeddruk hebben dan mannen, leven zij langer.”
Bij sommige hartaandoeningen hebben vrouwen andere symptomen dan mannen.
Brugada: “Een man met vernauwde kransslagaders voelt bij een angina pectoris pijn op de borst met uitstraling naar de linkerarm, en mogelijk ook pijn aan de keel.
“Een vrouw daarentegen heeft onder meer pijn aan de tanden, rug of schouder. Of ze heeft geen pijn, maar is bij de minste inspanning moe.
” Dokters denken echter vaak eerst aan hyperventilatie of een angstaanval, en niet aan mogelijke hartritmestoornissen. Dat komt omdat vrouwen die potentieel zwanger kunnen worden in de meeste medische studies worden uitgesloten. Daardoor hebben we over een grote groep mensen, zeg maar vrouwen van pakweg 18 tot 45 jaar, heel weinig informatie.”
Het hart kan ook door virale infecties worden aangetast, zoals door het coronavirus. Wat weten we al over de effecten daarvan op het hart?
Brugada: “Covid heeft tot een enorme toename van pericarditis geleid, een ontsteking van het hartzakje. In sommige gevallen kan de behandeling zeer lang duren. Het vervelende is dat een pericarditis kan terugkomen. Daarom moeten mensen hun medicatie tot drie maanden lang zeer strikt blijven nemen, ook als de klachten verdwenen zijn. Zware inspanningen zijn eveneens uit den boze.”
VARKENSHART
Volgens Alaaddin Yilmaz, de hartchirurg die in het recentste seizoen van Topdokters te zien was, wordt nog te vaak de borstkas opengelegd voor een hartoperatie, terwijl een insnijding van een paar centimeter kan volstaan.
Brugada (geërgerd): “Die techniek bestaat al járen. Eén van de pioniers was de bekende chirurg Hugo Vanermen. Wij deden dat soort operaties meer dan twintig jaar geleden al samen in het OLV Ziekenhuis in Aalst.
“Met alle respect, maar hartchirurgen waren zeer verbaasd over wat die man op tv zei. Hij beweerde ook dat hij de enige ter wereld was die dat type operaties deed, terwijl het om een techniek gaat die nu in de meeste ziekenhuizen de standaard is.”
Wat zijn de voordelen van zo’n operatie via een kleine incisie?
Brugada: “De patiënt herstelt sneller, en het is ook netter. Als je de borstkas openmaakt, is er achteraf een groot litteken. En één van de gevaarlijke complicaties vroeger was een ontsteking van het borstbeen. Vaak was dat fataal.
“Men gebruikte ook een andere pomp om het hart gaande te houden. Voor de patiënt is het alvast een enorme vooruitgang. Elke patiënt moet dan ook het recht hebben om op die manier geopereerd te worden als het mogelijk is.”
Een openhartoperatie werd vroeger hoogst uitzonderlijk uitgevoerd, nu lijkt het bijna routine geworden.
Brugada: “Bij zo’n operatie wordt het hart stilgelegd, en dan moet je de bloedcirculatie overnemen met een hart-longmachine. Dat heeft echter een effect op de hersenen. Patiënten kunnen er geheugenstoornissen of andere problemen aan overhouden, omdat de bloedvoorziening in het brein niet optimaal is.
“De technieken zijn echter enorm verbeterd, net als het materiaal en de opleiding van de chirurgen. Daardoor duren operaties veel minder lang, de overlevingskansen van de patiënt zijn sterk gestegen en eventuele complicaties gereduceerd.”
Begin dit jaar werd in de VS voor het eerst een genetisch gemanipuleerd varkenshart in een mens getransplanteerd. De man stierf twee maanden later, maar de operatie werd een mijlpaal genoemd, omdat het orgaan niet meteen werd afgestoten en een maand lang heeft gefunctioneerd. Om afstoting te vermijden waren bij het donorvarken vier genen uitgeschakeld en kreeg het zes menselijke genen geïnjecteerd.
Brugada: “Het is een eerste stap, maar zeker een belangrijke. Vooral ook omdat het gaat om de toepassing van genetische manipulatie in de geneeskunde.
“Er lopen momenteel veelbelovende onderzoeken naar gentherapie voor de behandeling van een aantal hartziekten, onder meer een erfelijke ziekte die tot een verdikking van de hartspier leidt en ook plotse hartdood kan veroorzaken. In Amerika is het zelfs de belangrijkste oorzaak van plotse hartdood bij atleten – een harttest is daar niet verplicht voor sporters.”
Een kunsthart dat permanent kan worden ingeplant is er nog niet, maar ook daar wordt aan gewerkt. Onderzoekers strippen dan bijvoorbeeld een varkenshart en bekleden het daarna met menselijke stamcellen.
Brugada: “Daarbij worden op een skelet hartspiercellen bevestigd. Zo’n uit stamcellen gekweekt kunsthart is geen verre toekomstmuziek meer.”
NOOIT MEER DRINKEN
Wat doen we best wel of niet om ervoor te zorgen dat onze dierbare tikker zo lang mogelijk meegaat?
Brugada: “Ten eerste: let erop dat je niet te zwaar wordt. Ten tweede: beweeg voldoende. Dat wil niet zeggen dat je marathons moet beginnen te lopen, wel dat je aangepast aan je leeftijd en je behoefte moet bewegen. Ik raad ouderen altijd aan de lift te nemen. Bij hen is het risico groot dat ze van de trap vallen, zeker bij het afdalen. Voorts adviseer ik te gaan wandelen, het liefst met een hond. Die trekt aan de lijn, waardoor je iets sneller wandelt.”
Hoe slecht is alcohol voor het hart? Het advies luidde lang dat af en toe een glaasje wijn goed is.
Brugada: “Volgens de meest recente studies is alcohol niet goed voor het hart, in welke dosis ook. Alcohol is toxisch, punt. En hoe gevoeliger je bent, hoe lager de dosis van de toxische stof moet zijn om problemen te krijgen.
“Dat begrijpen mensen soms niet goed. Ze denken dat één glaasje geen kwaad kan, maar als je zeer gevoelig bent, kan een half glaasje al te veel zijn. Ik geef altijd het voorbeeld van een bijensteek: je hoeft niet door duizend bijen gestoken te worden, één prik van een bij kan al dodelijk zijn als je er gevoelig voor bent.”
We weten wel dat roken slecht is voor het hart, maar waarom is dat zo?
Brugada: “Roken is alsof je de uitlaat van een auto in je mond neemt, of voor je plezier boven een schoorsteen gaat hangen. Je brengt een hoop vuiligheid binnen in je lichaam.
“Nicotine beschadigt de binnenkant van de kransslagaders en versnelt de hartslag. En als de longen minder goed functioneren door al die vuiligheid, krijgt het hart natuurlijk ook minder zuurstof.”
We moeten een hoge cholesterol vermijden, omdat die het risico op vernauwingen in de aders vergroot. Maar minder bekend is dat we 80 procent van de cholesterol zelf aanmaken.
Brugada: “Sommige mensen hebben genetisch een zeer hoog cholesterolgehalte. Dat krijg je niet op een normaal niveau met een dieet. Maar ook bij wie er geen erfelijke aanleg voor heeft, werken die diëten amper. Dat is pas veranderd met de komst van de statines, medicijnen die inwerken op de lever, waar de cholesterol wordt aangemaakt.”
Statines worden veel voorgeschreven, volgens sommigen zelfs te veel.
Brugada: “Daar ben ik het mee eens. Als iemand een cholesterol van 280 heeft – wat hoog is, maar niet dramatisch – en 120 kilo weegt, dan zijn er andere manieren om de cholesterol te verlagen.
“Die patiënt een statine geven zonder iets aan zijn gewicht te doen, heeft geen zin. Mensen van wie we weten dat er een probleem is met de kransslagaders, geven we wel statines, zelfs als hun cholesterol normaal is.
“Ik heb zelf bijvoorbeeld geen hoge bloeddruk, geen te hoge cholesterol of suiker, en ik rook of drink niet. Maar er zijn wel hartproblemen in de familie. Daarom krijg ik statines, omdat die ook een beschermend effect hebben op de kransslagaders: ze stabiliseren de plaque. Ze voorkomen dat er barstjes in komen en er stukjes afbreken, die een verstopping kunnen veroorzaken.”
Chronische psychologische stress zou een even grote invloed op de gezondheid van het hart hebben als de klassieke risicofactoren.
Brugada: “Het probleem is dat niets maar één oorzaak heeft. Soms is het heel moeilijk exact vast te stellen hoe zwaar een factor doorweegt, ook omdat de ene de andere beïnvloedt. Mensen met stress roken bijvoorbeeld vaak. Maar chronische stress is zonder twijfel niet gezond. Je bent nooit goed uitgerust, je gaat slechter presteren op het werk, waardoor je bloeddruk de hoogte ingaat…”
Nogal wat mensen slikken aspirine, omdat die hen tegen hartziekten zou beschermen. Amerikaans onderzoek heeft echter uitgewezen dat het niet nuttig en mogelijk zelfs schadelijk is voor 60-plussers die geen hartproblemen hebben.
Brugada: “De resultaten spreken elkaar tegen. De voor- en nadelen van aspirine verschillen van persoon tot persoon. Je moet ze alleen slikken wanneer ze echt nut heeft. Ik neem ze zelf omdat ik stents heb, maar als ik bijwerkingen zou krijgen, stop ik meteen.”
BABY’S SCREENEN
U bent peter van de vzw Heartsaver, die scholen en de directe omgeving ‘hartveilig’ wil maken door er onder meer defibrillators te installeren.
Brugada: “Die zijn er nog altijd veel te weinig. De kans dat zo’n apparaat gebruikt wordt, is natuurlijk klein. Ik vind niet dat we zoals in de VS om de 50 meter een defibrillator moeten hangen, maar in ons land is er bijna niks. Heartsaver is een mooi initiatief, maar eigenlijk zou de overheid haar verantwoordelijkheid moeten opnemen.”
U pleit ook voor preventieve hartscreenings. Zo’n screening zou volgens u best al op jonge leeftijd gebeuren.
Brugada: “Het gaat niet alleen om de screening, je moet het ook zien als een soort begeleiding. Als ik een kind van 12 jaar voor me heb, kan ik er over veel dingen mee praten: het hart, maar ook roken, eetgewoonten, de familiegeschiedenis, drugs, alcohol, onveilige seks…
“De ambtenarij snapt niet welke indruk het op een kind maakt als een dokter er een serieus gesprek over het leven mee voert, uiteraard met de ouders erbij. Dat heeft een enorm positieve invloed op hoe zo’n kind daarna naar de dingen kijkt.
“In Griekenland moeten kinderen op hun 6de verplicht naar de cardioloog, de oogarts en de nko-arts. In bepaalde regio’s in Duitsland ook. In Italië moet iedereen die wil sporten, zowel op professioneel als op amateurniveau, verplicht een cardiovasculair onderzoek ondergaan.
“Het zou ideaal zijn als alle borelingen in ons land cardiologisch onderzocht worden. Dat zou nog eens moeten gebeuren op de leeftijd van 6, 12 en 18 jaar, en op hun 24ste, samen met een meting van suiker en cholesterol.”
Zouden er minder mensen aan een plotse hartdood bezwijken door zo’n screening?
Brugada: “Onder andere. Er zijn ook kinderen met een gaatje in het hart, een lekkende klep of een verdikte hartspier. Ze weten dat niet, tot ze plots klachten krijgen. Maar de eerste klacht kan wel een plotse dood zijn.”
Doordat er geen verplichte screening is, hebben veel mensen ook geen idee hoe het met hun hartconditie is gesteld. We lijken er ook niet van wakker te liggen: slechts de helft van de Belgen heeft vóór zijn 40ste al eens zijn cholesterol en suiker laten meten.
Brugada: “Blijkbaar denken velen dat het hun niet zal overkomen, maar dan zouden ze toch eens naar de statistieken moeten kijken. Geregeld valt er een jongere dood. En de oorzaak is een hartaandoening die nooit gevonden is, omdat die jongere nooit is onderzocht.
“Die overlijdens zijn perfect te vermijden. En voor wie vindt dat het sop de kool niet waard is: het zal maar je kind zijn.”
Beeld Geert Van de Velde
Lees ook
Bron: De Morgen/Humo