“Een mokerslag”, “gruwelijk”, “snijdend”.
De recensies over Tim Mielants’ oorlogsdrama Wil zijn even schrikwekkend als positief. De Antwerpse historicus Aline Sax zag een film die de terreur van de Antwerpse bezetting juist schetst, met hier en daar wat dramatisch effect.
Eline Debie – GVA
“Je mag gerust geloven dat het er bij de razzia van 28 augustus zo gewelddadig aan toe ging.”
Aline Sax
“Het was geen opgave om de film te bekijken”, lacht Aline Sax (39) wanneer we bellen na haar bioscoopbezoek.
Een opluchting, gezien we de geschiedkundige extra werk gaven in haar vrije tijd. Ze is de aangewezen persoon om de oorlogsprent te kaderen.
Sax doceert publieksgeschiedenis aan de Universiteit Antwerpen, waar ze in 2012 haar doctoraatsthesis over de Vlaamse collaborateur inleverde. Ze is coördinator bij het Antwerpse Geheugen Collectief, een projectbureau dat voor de stad Antwerpen geleide wandelingen over de Jodenvervolging en het verzet maakte.
In oktober brengt ze haar twaalfde historische roman Wat ons nog rest uit, ook over de Tweede Wereldoorlog.
“Zowel als historicus, als kijker en als maker van historische fictie ben ik heel positief over de film”, zegt Sax.
“Hij toont de kracht van historische fictie. Je kunt in politieverslagen van destijds en in non-fictieboeken lezen over agenten die hun boekje te buiten gingen. Dat passeert. Wanneer die verhalen een gezicht krijgen, komt het binnen.”
De Antwerpse agent
Wil speelt zich af bij de Antwerpse politie tijdens de Duitse bezetting in 1942. Twee pas gestarte agenten, Wil (Stef Aerts) en Lode (Matteo Simoni), moeten ongewild meewerken aan de Jodenvervolging.
Een interessant kader dat doet nadenken over de keuzes die men destijds moest maken, of net niet kon maken.
Sax: “Er was in die tijd wel wat vrijheid om al dan niet mee te gaan in dat soort bevelen van de bezetter.
“In Antwerpen had je een antisemitisch klimaat met een pro-Duitse burgemeester en hoofdcommissaris. Agenten kregen de orders om mee te werken.
“Terwijl in Brussel de bevelen aan de politie om Jodensterren uit te delen ronduit geweigerd werden door de hoofdcommissaris. De Duitsers aanvaardden dat en deden het zelf.
“In Antwerpen kwam het bevel wel tot bij de agenten, die tussen hamer en aambeeld zaten.”
Hoofdpersonage Wil verbroedert aanvankelijk met pro-Duitse sympathisanten, om zich dan bij het verzet aan te sluiten.
“Hij schuifelt tijdens de film nog een paar keer van de ene naar de andere kant. Een plausibele weergave van de werkelijkheid, meent Sax.
“Het was minder zwart-wit dan we vaak denken. Op individueel niveau zijn collaborateur en verzetsstrijder niet twee uitersten waartussen men koos. Het is een glijdende schaal waar velen op bewogen zoals Wil doet.
“Zijn ethische kompas verschuift wel héél drastisch. Het is natuurlijk een film, die heeft dramatisch effect nodig. Maar het is wel zo dat mensen meer en minder fanatiek werden in hun opvattingen.”
Dé Antwerpse agent ten tijde van de Jodenvervolging bestaat niet.
“In de zesde wijk was er veel antisemitisme in het korps, terwijl in Deurne bijvoorbeeld veel agenten bij het verzet waren.
“Tijdens de grote razzia van 28 augustus, die ook in de film te zien is, openden zij een achterdeur van de cinema waar ze Joden moesten verzamelen zodat die konden vluchten. Meer dan veertig Deurnse agenten zijn zelfs gedeporteerd.
“Het is zeker niet zo dat iedereen een glijdend geval was zoals Wil. Sommigen deden mee uit antisemitische overtuiging, anderen omdat het van hen verwacht werd. Sommigen waren helemaal niet zo ijverig of probeerden de acties zelfs te saboteren. Die ambiguïteit wordt mooi getoond in de film.”
De grenzen van de geschiedenis
Helemaal historisch correct pretendeert Wil niet te zijn. En dat hoeft ook niet, stelt Sax. Zolang de grenzen van de geschiedenis niet doorbroken worden.
“De pogrom van april 1941 wordt getoond in de film, maar die wordt naar achter geschoven in de tijd, naar de zomer van 1942.
“De waarachtigheid wordt niet aangetast door gebeurtenissen dichter bij elkaar te zetten. De figuren in die scène zijn fictief, maar de feiten kloppen verder wel.
“Er werd toen door Volksverwering, een antisemitische groepering, een filmvoorstelling van Der Ewige Jude georganiseerd in Cinema Rex aan de De Keyserlei.
“Achteraf trok men met een driehonderdtal personen naar de synagoge in de Oostenstraat. Onderweg werden ruiten van Joodse handelszaken ingeklopt. Ze lieten een spoor van vernieling achter. In de synagoge werd alles kort en klein geslagen en in brand gestoken.
“Op foto’s van toen zie je omstaanders onbewogen toekijken, net als in de film.”
Op de razzia van 28 augustus, één van de drie grote in Antwerpen, komt de film tot een climax.
“Die nacht werd de Antwerpse politie gestraft door de Duitsers. Bij een vorige poging waren Joden op voorhand getipt door agenten.
“Er werden orders opgelegd aan de Antwerpse politie om zelf, zonder hulp van de Duitsers, in de wijken Zurenborg, Borgerhout, Deurne en Berchem elk 250 Joden op te pakken. Die strenge orders werden doorgegeven aan de agenten. Zij beseften: dit moet écht.
“Er is die nacht erg driest te werk gegaan. Je mag gerust geloven dat het er zo gewelddadig aan toe ging als in die slotscène.”
De hoofdpersonages krijgen heel wat op hun bord, nuanceert Sax.
“99% van de Antwerpenaren zal niet van zo dichtbij geconfronteerd zijn met alle gruwel die zij in de film meemaken, maar dat is dan weer voor het dramatische effect.
“En op het vlak van locaties moet je soms een oogje toeknijpen als Antwerpenaar. De Terliststraat ziet er nu eenmaal niet uit als de Terliststraat. Maar het gevoel en de sfeer van die tijd worden perfect opgeroepen. Dat is wat historische fictie moet doen.”
Trailer
Bio Jeroen Olyslaegers
- Geboren op 5 oktober 1967 in Mortsel
- Schrijver en columnist
- Schreef o.m. Wij (2009), Winst (2012), Wil (2016), Wildevrouw (2020) en Willem en mijn wellust (2022)
- Won met Wil de Fintro Literatuurprijs, de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor proza en de F. Bordewijkprijs
- Heeft een zoon van 27, leeft samen met zangeres en schrijfster Nikkie van Lierop
- Woont in de Franse Ardennen
Portret van Jeroen Olyslaegers
Klik op de foto of op de hyperlink
Bron: GVA