Bisschop Johan Bonny (69), tot voor kort het aanspreekpunt voor seksueel misbruik in de kerk, wikt en weegt het pausbezoek. “Huurmoordenaar is een scheldwoord dat je hoort in Sicilië, niet hier.”
Nathalie Carpentier – De Standaard
“Ik breng nog lepeltjes, monseigneur”, zegt Karen en ze zet twee koffies neer. Karen is de huishoudster van bisschop Johan Bonny, die sinds 2016 bij hem woont en werkt, in het Antwerpse bisschopshuis en sinds kort ook in Vosselaar.
“Mijn tochtgenoot”, zegt hij. “Wij delen samen het dagelijkse leven.”
Huiselijke warmte die hem zichtbaar deugd doet. Welkome steun ook tijdens de storm waarin Bonny, als officieel aanspreekpunt voor dossiers van seksueel misbruik in de kerk, met Godvergeten belandde.
Parlementaire commissieleden legden hem het vuur aan de schenen. Het leidde ertoe dat het pausbezoek vooraf vooral draaide om één moment: het gesprek met de slachtoffers.
Beantwoordde zijn bezoek aan uw verwachtingen?
“Ja, veel thema’s zijn sereen aan bod gekomen. Vroeger maakte de paus een wereldreis langs alle landen waar telkens honderdduizenden hem opwachtten, nu bezoekt hij gericht plaatsen waar een menselijke problematiek speelt, zoals Lampedusa met de bootvluchtelingen.
“De vraag van de Belgische katholieke universiteiten om te vertellen hoe het geloof zich tot wetenschap en cultuur verhoudt, heeft hem overtuigd om naar hier te komen.”
Op het moment dat politici een verruiming van de abortustermijn op basis van een wetenschappelijk rapport overwegen, wil de paus Boudewijn zalig verklaren omdat die de abortuswet wilde tegenhouden. Dat leidde tot verontwaardiging.
“Wij wisten niet dat de paus dat zou zeggen. Van mijn jaren in Rome weet ik dat Boudewijn er werd vereerd als een heilige. Alleen dachten ze dat hij door de abortuswet zijn koningschap verlaten had.
“Ik moest telkens uitleggen dat hij maar voor 36 uur is afgetreden volgens een afgesproken procedure. Hun beeld dat hij geen koning wilde zijn van een land waar abortus aanvaard werd, klopt niet.
“In Rome zijn ze vergeten dat hij nadien koning bleef.”
Boudewijn was minder “straf” dan ze in het Vaticaan denken?
“Ja. Ook het lijden dat bij een profetisch gebaar hoort, was dus maar heel kort. Al heeft het Boudewijn wellicht diep getroffen. Bovendien hebben diezelfde politici toen de monarchie gered. Die kwestie nu weer bovenhalen bij de koning, is dus erg delicaat.
“Destijds wilde paus Johannes Paulus II trouwens dat kardinaal Danneels pal achter de koning ging staan.
“Danneels wilde dat niet. Hij wilde de monarchie redden, niet in een politieke tweespalt verzeild raken én geen breuk in zijn kerk veroorzaken. Hij wist dat er ook gelovigen voor de abortuswet waren.
“Daarmee speelde hij voorgoed de sympathie en steun van Johannes Paulus II kwijt.”
Wat vindt u zelf van de oproep van paus Franciscus?
“Dat zijn raadgevers hem niet goed geadviseerd hebben. Die laatste minuten werpen een schaduw op de drie dagen voordien.
“Het voelt alsof de paus nog een bommetje heeft gegooid en is vertrokken. Dat is gemakkelijk. Net als met de uitspraak over de huurmoordenaars op het vliegtuig.”
Daarmee schoffeerde hij niet alleen artsen die abortus uitvoeren, maar ons hele land, schreef de rector van de VUB. Premier Decroo roept de nuntius op het matje.
“Abortus is een betwiste kwestie en zal dat blijven. Het gaat over het statuut van het embryo. De katholieke kerk zal alle menselijk leven in wording en zeker dat weerloze leven verdedigen. Anderen zullen en mogen een andere kijk verdedigen.
“Ik hoop alleen dat dat gesprek respectvol kan verlopen. Met scheldwoorden zoals huurmoordenaar lok je een discussie op zijn Amerikaans uit. Daar moeten we boven staan. Dat woordgebruik hoor je in Latijns-Amerika of Sicilië. Daar weten ze wat een huurmoordenaar is, hier niet.”
Toen wetenschapshistorica Trudy Dehue zich boog over de ontstaansgeschiedenis van abortus, ontdekte ze ‘moorddadige dopen’: priesters verboden dokters eertijds om een miskraam op te wekken die vrouwen kon redden bij levensbedreigende zwangerschappen. Omdat de kerk die embryo’s per se wilde dopen, moesten ze zelfs de vrucht uit de levende buik snijden. Dat was moorddadig.
“Wat je vertelt, is juist. Maar je kunt altijd naar excessen verwijzen. In oude tijden was er een regel dat een foetus die stierf voor of tijdens de geboorte nog gedoopt kon worden, zelfs nog in de moederschoot. Met water op het nog ongeboren kind.”
Vrouwen werden opengesneden, artsen protesteerden tegen die martel praktijken, die zelfs tot begin vorige eeuw zouden gespeeld hebben in onze regio.
“Dat zijn excessen. Ons abortusdebat is deels voortgekomen uit de vraag wat het minste kwaad is: een clandestiene abortus met een breinaald of een professionele abortus bij een dokter.
“Zijn we voor abortus? Nee, maar als het toch gebeurt, dan liever door een dokter dan door een engeltjesmaakster bij wie veel vrouwen zélf verminkt raakten of het leven verloren.
“Vrouwen hebben altijd manieren gezocht om een vrucht te verwijderen, vaak clandestien en met grote risico’s.”
Wijst dat er niet vooral op hoe groot de nood van die vrouwen is?
“We kunnen over afzonderlijke gevallen discussiëren, maar de basislijn van de kerk is: doe samen wat je kunt om dat kind geboren te laten worden en het te omarmen. Maar als een vrouw er alleen voor staat, kan ik begrijpen dat ze hopeloos wordt.”
Bent u voor of tegen abortus?
“In mijn voordrachten kom ik met overtuiging op voor het ongeboren leven, maar ik ga niemand veroordelen die mij vertelt dat zij een abortus liet uitvoeren. Ik zie het als een laatste mogelijkheid, nadat eerst alle andere uitwegen zijn uitgeprobeerd.”
Het gesprek met de slachtoffers van seksueel misbruik bepaalde het slagen van het pausbezoek. De ene was positief, de andere vond het te weinig, te laat. Wat vindt u?
“De keuze voor een persoonlijk gesprek was de best mogelijke. Vijftien mensen als vertegenwoordigers van verschillende groepen slachtoffers lijkt me eerlijk.
“Voor elke activiteit van de paus was een uur uitgetrokken, hiervoor heeft hij meer dan twee uur uitgetrokken. Wetende dat de gemoederen hier hoog opliepen, vind ik het moedig dat hij dat alleen wilde doen.”
Komt dat gesprek niet erg laat? Hij is leider van een ooit erg machtige organisatie die liefde predikt, maar deze tragedies lang heeft doodgezwegen en noodkreten van slachtoffers negeerde.
“De paus wilde dit gesprek en heeft er wellicht ook slecht van geslapen. Daar adequaat op reageren is niet makkelijk – wetend dat je op het beklaagdenbankje zit en er niet af kan. Dan niet weglopen, vind ik moedig.”
De paus veroordeelde niet alleen de daders, maar ook de Belgische oversten van de daders. Voelt u zich terechtgewezen?
“Nee. Omdat ik weet dat wij de voorbije vijftien jaar hard hebben gewerkt om de slachtoffers te helpen zoals was voorzien door de eerste parlementaire commissie.
“Moet er nog veel gebeuren? Ja. De rapporten van de twee laatste parlementaire commissies liggen er, nu moet de overheid die realiseren. De bisschoppen moeten daaraan meewerken.”
Hoe dan? Voor sommige slachtoffers zijn juridisch bindende dadingen afgesloten met afstand van verdere schadevergoeding. Soms dekte een financiële vergoeding – als er één was – amper de geleden schade. Levens zijn verwoest, andere beëindigd. Wat gaat de kerk concreet doen?
“We stappen mee in wat gevraagd wordt in de rapporten. Zo is besloten dat slachtoffers van seksueel misbruik – ook die buiten de kerk – levenslang kosteloos therapie moeten krijgen. Het Riziv moet uitwerken welke prestaties in aanmerking komen voor terugbetaling.”
Gaat de kerk dat niet betalen?
“Dat systeem komt er voor alle slachtoffers. Wij kunnen de remgelden voor onze slachtoffers overnemen. Zorg en justitie moeten beter samenwerken …”
De vraag is wat de kerk zélf zal doen.
“Een dading is en blijft een rechtsgeldig document. Vanaf 2012 zijn alle dadingen trouwens opgesteld volgens het format dat de parlementaire commissie ons toen heeft opgelegd.
“Wat voorbij die dadingen nu nog moet gebeuren, moeten we bekijken samen met het parlement. Je mag niet eenzijdig beginnen te improviseren.”
De paus heeft de slachtoffers binnenkort een nieuwe afspraak beloofd om te zien wat jullie hebben gedaan.
“Wij zullen uitvoeren wat de parlementaire commissies hebben beslist. De paus zal moeten aanvaarden dat wij niet apart of naast die commissie gaan werken. Meer dan de voorbije jaren moet de samenleving aan het stuur zitten, niet de kerk.”
De compositie van dader Paul Schollaert illustreerde pijnlijk dat na al die jaren nog steeds niemand overzicht heeft over de dossiers. Hoe kan dat?
“Van het dossier-Schollaert wisten de andere bisschoppen en ik niets.
“Hoe dat kan? Daarmee leg je de vinger op de wonde. We hebben nog altijd geen centraal bestand van daders om een onmiddellijke verificatie mee uit te voeren. Al gesteld dat zoiets kan en mag.
“Vandaag moet ik formeel en schriftelijk aan een andere bisschop vragen of een priester uit een ander bisdom die bij mij wil komen werken, iets op zijn kerfstok heeft. Vroeger gebeurde dat slechts informeel.”
Zelfs u die vijftien jaar verantwoordelijk was voor de dossiers heeft geen overzicht?
“Nee, in bepaalde zaken ben ik geslaagd, in andere niet. Ik heb lang geprobeerd om tot een centraal register te komen voor alle bisdommen en religieuze congregaties – waar de overgrote meerderheid van de dossiers zit trouwens – maar dat is me niet gelukt.”
Waarom niet: tegenwerking?
“De kerk is als een republiekje waar ieder graag zijn eigen zaakjes wil regelen. Bisschoppen, paters en broeders blijven verschillende middens die hun vuile was liefst binnen de eigen groep houden. Ik begrijp dat, maar dat kan contraproductief zijn.
“Zo is het mij ook niet gelukt om onze Raad van Toezicht verplicht te maken. Die raad oordeelt onafhankelijk welke taak een pleger van grensoverschrijdend gedrag eventueel nog mag uitvoeren.
“Zelf legde ik elk betwistbaar dossier voor, maar voorlegging bleef vrijwillig. Als het met een dossier toch verkeerd liep, was dat vaak niet voorgelegd aan die raad. De parlementaire commissie wil dat nu terecht verplichten.”
U legde onlangs uw rol als officieel aanspreekpunt voor seksueel misbruik neer nadat de paus u geen hulpbisschop had willen geven. Was u teleurgesteld?
“Ja, ik was daar niet happy mee. Ik had het liever anders gezien. Ik had mij graag verder ingezet, maar in combinatie met het vele werk voor het bisdom was het te veel.”
Slachtoffers zouden het als vaandelvlucht kunnen zien.
“Dat ga ik niet betwisten. Al hebben veel slachtoffers ook gereageerd dat ze het begrijpen. Ik was 54 toen ik hiermee begon, ik word 70. Ik had nooit gedacht dat dit zoveel energie zou vragen.”
U voelde zich door Godvergeten miskend voor wat u wél had gedaan. Voelt u zich ook miskend door de paus?
(aarzelt) “Ik had het liever anders gezien. Er zijn nu ook andere dingen in mijn leven. Ik spendeer nu veel weekends in de Kempen, ik ga er wandelen, werk in de tuin. Al besef ik dat dat geen troost biedt voor de slachtoffers en dat dat gelaten klinkt. Maar ik verwacht dat anderen nu uit hun pijp komen.”
Bent u nog trots als vertegenwoordiger van de kerk?
“Het doet pijn om bekeken te worden als deel van een bende misdadigers. Al ligt de echte pijn vooral bij de slachtoffers.
“Toen ze me vroegen om deze moeilijke dossiers – waarbij ik geenszins betrokken was – mee op te lossen, vond ik het belangrijk ook te zeggen wat moet veranderen in de kerk om dat te voorkomen.
“Zo moeten we gehuwde mannen kunnen wijden, vrouwen in het ambt kunnen opnemen, ongehuwde, hertrouwde, homo- of lesbische paren in onze gemeenschap kunnen opnemen.”
Is het soms niet erg eenzaam in de kerk?
“Soms ja. Wie een steen wil verleggen, moet eenzaam durven optrekken.”
Lees alle berichten in deze categorie
Bron: De Standaard