Hoewel diplomaten volhouden dat de crisis in Gaza een loutering kan zijn voor de hele regio, is dat louterend effect met de beste wil van de wereld nergens te bespeuren, schrijft Jonathan Holslag. Een essay over oude en nieuwe tijdbommen.
Jonathan Holslag – De Morgen
Halverwege deze week was er nog geen doorbraak in de onderhandelingen over een wapenstilstand in Gaza.
Hamas wil alle Israëlische troepen weg, Israël wil alle gijzelaars terug.
De beestachtige terreuraanslag van oktober vorig jaar wordt inmiddels overschaduwd door de beestachtige campagne van Israël, waarbij al meer dan 30.000 personen het leven lieten.
De honger en de uitzichtloosheid onder de burgers is zo groot dat mensen elkaar vertrappelen om voedselpakketten te bemachtigen.
Terwijl ik dit stuk schrijf, doen Amerikaanse gezanten verwoede pogingen om Israël ervan te weerhouden het offensief in te zetten op de zuidelijke stad Rafah. Daar zitten veel vluchtelingen samengepakt.
Tel Aviv laat evenwel weten dat het ‘de klus wil afmaken’.
Israël ambieert een totale overwinning en absolute veiligheid. Daar zal het echter nooit in slagen. De tijdbom in Gaza is nog maar pas afgegaan of er liggen er al drie nieuwe te tikken.
‘De dag na Hamas’
De Israëlische kijk op de toekomst van Gaza werd onlangs samengevat in een officieel document, getiteld ‘De dag na Hamas’.
Het uitgangspunt is dat alle politieke en militaire elementen van Hamas vernietigd moeten worden.
Israël wil ook:
- De militaire controle handhaven zolang dat nodig is
- Een ruime bufferzone voorzien op Palestijns grondgebied
- De grens met Egypte gesloten houden
- “Internationale dictaten” voor wat betreft de erkenning van de Palestijnse staat weigeren
Gaza blijft dus vooral een openluchtgevangenis, achter nog hogere muren.
In die openluchtgevangenis krijgen de Palestijnen het recht om zich in “humanitaire gebiedjes” bestuurlijk te organiseren, zolang Hamas-elementen worden geweerd.
Voor de heropbouw kijkt Israël naar partners in de regio.
Voor een deel komt dat plan overeen met de visie van de Amerikanen, Egypte, Saudi-Arabië en andere landen in de regio.
De meeste autoritaire regimes in de regio moedigen Benjamin Netanyahu aan om Hamas van de kaart te vegen, en zijn nog steeds uit op normale betrekkingen met Israël.
Maar ze voelen ook interne druk om het leed van de Palestijnse ontheemden te beperken en tot een erkenning van de Palestijnse staat te komen.
De Amerikaanse visie en de zogenaamde Tokio-principes verwerpen de gedwongen verhuizing van Palestijnen.
Ze voorzien een geleidelijk pad naar wederopbouw, waarbij Israël de Palestijnse staat erkent en de Palestijnse gebieden door een hernieuwde Palestijnse Autoriteit worden bestuurd.
Maar dit plan staat ver van de werkelijkheid af.
Een recente peiling suggereert dat:
- Slechts 30 procent van de Israëlische joden de erkenning van de Palestijnse Staat steunt
- 10 procent de Palestijnse Autoriteit bekwaam acht om te besturen
- Ruim 70 procent ervan uitgaat dat Palestijns zelfbestuur tot meer terrorisme zal leiden
De Israëlische bevolking heeft wel een eitje te pellen met premier Netanyahu, maar zij matigt allerminst haar standpunt ten aanzien van de Palestijnen.
Hetzelfde geldt voor de Palestijnen.
De oorlog in Gaza blijkt de steun voor Hamas te hebben opgedreven.
De overgrote meerderheid wil niets weten van de door het Westen gesteunde president Mahmoud Abbas.
De Verenigde Staten lijken ervan uit te gaan dat de moegetergde Palestijnen zullen zwichten voor een voorstel waarbij economische kansen centraal staan, maar bij veel Palestijnen stromen haat en wrok meer dan ooit door de aderen.
De oude tijdbom in Gaza wordt wellicht gewoon vervangen door een nieuwe.
Trump
Een tweede tikkende tijdbom zijn de Amerikaanse presidentsverkiezingen.
Vooral Israël lijkt tijd te willen kopen en de crisis op te rekken tot aan de presidentsverkiezingen eind dit jaar. Donald Trump ligt immers voor op Joe Biden.
Peilingen wijzen ook uit dat de Republikeinen Israël steeds gunstiger gezind zijn.
Terwijl de meerderheid van de Democraten vindt dat Israël te ver gaat in de oorlog in Gaza, is dat bij de Republikeinen slechts een minderheid.
De steun voor een tweestatenoplossing is geringer bij de Republikeinen, terwijl de voorkeur voor volledige Israëlische controle over de Palestijnse gebieden dan weer groter blijft.
Kortom, een Republikein in het Witte Huis is goed nieuws voor Israël.
De keerzijde is dat de Republikeinen slechts beperkt geneigd zijn om Israël zelf steun te leveren.
Slechts een vierde van de Republikeinen beschouwt dat als een prioriteit.
President Trump zal dus wellicht minder zin hebben zich met het conflict te bemoeien, zoals hij onlangs ook zelf aangaf.
“Er is dus een oorlog aan de gang en je gaat die vermoedelijk zijn ding moeten laten doen”, opperde hij.
“Je gaat die zijn ding moeten laten doen omdat veel mensen doodgaan.”
Trump raadt de Israëliërs vooral aan om hun publieke relaties op orde te brengen omdat de Palestijnen “hen de loef afstaken op het vlak van publieke relaties”.
De terugkeer van Trump in het Witte Huis zou wellicht dus leiden tot een veel lakser beleid ten aanzien van de Palestijnse kwestie.
Trump zou Tel Aviv aanmoedigen om te winnen, minder eisen stellen voor wat betreft de menselijke en politieke afwikkeling van deze tragedie, en Israël op afstand steunen middels lucratieve wapenleveringen.
Terwijl Joe Biden koste wat kost een escalatie met Hezbollah en Iran probeert te voorkomen, kan men zich niet voorstellen dat Trump dezelfde realpolitik aan de dag zal leggen.
Een nachtmerriescenario is dus dat dit conflict aansleept tot in het najaar en dat een regering Trump II olie op het vuur zal gieten.
Ontbering
Een derde tijdbom is de politieke toestand in de gehele regio.
Vanuit het beredeneerde standpunt van de strateeg komt er een zakelijke oplossing met wederopbouw voor Gaza.
Maar dat standpunt negeert de emotie die kolkt en kookt.
Vanuit dat koelbloedige perspectief van de strateeg wordt er op dezelfde wijze gewerkt aan een zakelijke stabiliteit met normaliserende relaties tussen de staten van het Midden-Oosten, maar ook dat perspectief mist een belangrijke dimensie van de toestand in de regio: de toenemende sociaal-politieke spanning.
Alle staten rondom Israël kampen met hetzelfde fenomeen: woede ten aanzien van de oorlog in Gaza en oplopende boosheid over de wijze waarop regimes maar geen oplossing vinden voor de economische uitzichtloosheid.
Of het nu gaat om Jordanië of Egypte: demonstraties tegen Israël zijn vaak ook uitbarstingen van woede tegenover de lokale elites, die pragmatische relaties willen onderhouden met Israël om zich intern te kunnen toeleggen op het onderdrukken van dissidentie − steevast met genereuze Amerikaanse steun.
In Jordanië, een staat van 12 miljoen inwoners, raken de gemoederen verhit. Demonstraties zijn schering en inslag.
Meer dan 80 procent van de Jordaanse bevolking kant zich tegen samenwerking met Israël. Demonstranten blokkeren wegen naar Israël.
De overheid bewijst lippendienst aan de Palestijnen, maar treedt hard op, zeker tegen demonstranten van Palestijnse afkomst.
Jordanië wordt geleid door koning Abdullah II, die lange tijd een pijler van stabiliteit leek. Maar die pijler vertoont barsten.
De overgrote meerderheid van de Jordaniërs heeft geen vertrouwen in de overheid, vindt dat het land de verkeerde weg opgaat en ziet geen toekomst voor jongeren.
Economische rampspoed is de belangrijkste verklaring: ruim 20 procent zit zonder werk en de inflatie vreet aan de koopkracht.
Vooral de zuidelijke gebieden worden door armoede getroffen.
De reactie is dubbelzinnig: aan de ene kant eisen de Jordaniërs meer inspraak, aan de andere kant wijzen peilingen op terreinwinst voor de conservatieve islam.
Dat dwingt het Jordaanse koningshuis tot een onmogelijke wedloop, waarbij het zijn populariteit probeert te handhaven door kritisch te zijn voor Israël, maar daarbij steevast de duimen moet leggen voor de nog kritischere uitlatingen van predikers en oproepen aan het adres van de Jordaanse jeugd om de heilige oorlog tegen Israël te voeren.
Om dat vuur in te dijken, rekent de Jordaanse regering op zo’n drieduizend Amerikaanse troepen in het land en jaarlijks zo’n 1,6 miljard dollar militaire hulp.
Tot nog toe houdt koning Abdullah het deksel op de ketel, maar een samenloop van afnemende Amerikaanse hulp en toenemende opstandigheid bij de bevolking zou de situatie snel kunnen doen kenteren.
Egypte
Dat geldt ook voor Egypte, een staat met 105 miljoen inwoners.
Ook hier leveren de Amerikanen onmisbare steun aan het regime van president Abdel Fatah al-Sisi: 1,4 miljard dollar militaire hulp per jaar, 1 miljard andere hulp en nog eens een hoop leningen via het Internationaal Muntfonds.
President al-Sisi, een voormalige legerleider die aan de macht kwam in de woelige jaren na de Egyptische Revolutie van 2011, werd in december vorig jaar herverkozen met 90 procent van de stemmen, maar is zeer onpopulair.
Egypte kreeg twee muntontwaardingen te verwerken, waardoor de koopkracht daalde. Bijna de helft van de Egyptenaren geeft aan zich niet voldoende eten meer te kunnen veroorloven.
Veel jonge Egyptenaren willen weg en al-Sisi lijkt dat te bespoedigen: een Egyptenaar in het buitenland levert meer op dan een Egyptenaar in het binnenland.
Ook hier loopt het sociale ongenoegen over in ongenoegen jegens de politieke beslissing om nauwe relaties met Israël te onderhouden.
Gaza lijkt dus een tijdbom in een tijdbom in een tijdbom.
Als de inschatting klopt dat Israël tijd wil winnen en op een Republikeinse president rekent om nadien gas te geven, ziet het er heel somber uit.
Als Trump wint − en hij ligt momenteel daadwerkelijk voor in de peilingen − dreigt een combinatie van nog meer Israëlische assertiviteit en nog meer fragiliteit in belangrijke buurlanden als Egypte en Jordanië.
Hoewel diplomaten volhouden dat de crisis een loutering kan zijn voor de regio, is dat louterend effect met de beste wil van de wereld nergens te bespeuren.
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind meer berichten van
Bron: De Morgen