Joegoslavië, het Midden-Oosten, de Krim, Libië, en nu Oekraïne, Gaza en de Houthi’s: de afgelopen drie decennia kwamen aan de lopende band kruitvaten tot ontploffing rond de Europese buitengrenzen. Het is vijf over twaalf voor Europa, maar het oude continent slaapt liever voort, schrijft Jonathan Holslag.
Jonathan Holslag – De Morgen
In het voorjaar van 2018 nam ik in Berlijn deel aan een overleg over de gevolgen van de verkiezing van Donald Trump voor de Europese veiligheid.
Diplomaten buitelden bijna schuimbekkend over elkaar heen. Een schande was het, de neerbuigendheid van de nieuwe Amerikaanse president.
Een grote bedreiging vormde het, de mogelijke terugtrekking van de Verenigde Staten uit het NAVO-bondgenootschap.
Dit was hét moment waarop de Europese Unie haar afhankelijkheid van de Amerikaanse militaire macht moest afbouwen. Europa moest, zo klonk het unisono in de vergaderzaal, meer investeren in defensie en zelf meer instaan voor zijn veiligheid.
In de volgende jaren gebeurde er… bitter weinig.
Het aandeel van de Europese landen van de defensie-uitgaven binnen de NAVO bleef op ongeveer 26 procent hangen.
UITPUTTING
Wat die futloze frustratie betreft, was Europa niet aan zijn proefstuk toe. Tijdens de oorlogen in het voormalige Joegoslavië kwamen de Europeanen ook al met de billen bloot te staan.
Zonder Amerikaanse inlichtingen en luchtsteun had de wereld wellicht alleen maar machteloos kunnen toekijken op de moorddadige opmars van de Serviërs en hun milities.
Het Verdrag van Maastricht van 1992 legde vast dat Europa een eigen buitenlands en veiligheidsbeleid moest voeren en nadien beslisten de lidstaten dat Europa een volwaardige militaire pijler binnen de NAVO moest vormen.
In 1998 verklaarden Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk dat de Unie het zelfstandig vermogen moest opbouwen, ‘gesteund door geloofwaardige militaire macht’. Er zou een Europese interventiemacht komen van maar liefst 60.000 manschappen.
Maar in plaats van de Europese militaire macht te verstevigen, gebeurde het omgekeerde. Het aandeel van de defensie-uitgaven in het Europese bruto binnenlands product daalde tijdens de Joegoslavië-oorlogen (1991-2001) van 2,5 naar 1,5 procent.
De terreuraanslagen van 2001 waren een nieuwe klap, en zeker de machteloosheid waarmee de Europeanen in de volgende jaren moesten toekijken hoe de Amerikanen met vervalste bewijzen de invasie van Irak inzetten.
Premier Guy Verhofstadt trok hard van leer.
“Er bestaat geen twijfel over dat de Europese publieke opinie een Europese defensie wil.”
Opnieuw gebeurde nadien weinig.
De eerste Europese veiligheidsstrategie van 2003 legde de nadruk op zachte macht.
De teneur in die tijd was vooral dat een multipolaire wereld, een wereldorde met meerdere grootmachten dus, de vreedzame samenwerking zou bespoedigen.
Europa mobiliseerde zogenoemde gevechtsgroepen, maar zij werden nooit ingezet, ondanks nieuwe humanitaire tragedies, zoals in Congo.
In de jaren die volgden op de invasie in Irak bleef het defensiebudget als aandeel van het Europese bbp dalen. De combinatie van financiële bloedarmoede, politieke desinteresse en de aanzienlijke inzet in de strijd tegen terrorisme leidden tot uitputting.
In 2011 werd Europa opnieuw met zijn militaire impotentie geconfronteerd, toen de Franse president Sarkozy aanstuurde op een nogal onbesuisde interventie in Libië.
Hij en zijn Europese bondgenoten konden opnieuw niets uitrichten. Meer dan een decennium na het einde van de Joegoslavië-oorlogen stond Europa zwakker dan ooit.
Drie jaar later volgde de annexatie van de Krim. Europese leiders schreeuwden het uit; inlichtingendiensten en diplomaten waarschuwden dat de Russische dreiging nog niet geweken was. Toch bleef het Europese defensiebudget als aandeel van het bbp dalen.
In ons land gaven de regeringen-Leterme, –Di Rupo en –Michel de doodsteek aan de inzetbaarheid van het Belgische leger.
Tussen 2011 en 2018 daalde ons defensie budget met ruim 600 miljoen euro en verdwenen er opnieuw 8.000 soldaten. De factuur van grote aankopen als de F-35’s schoven ze naar de volgende regering door.
Daarna volgden Trump en een nieuwe Russische invasie.
Trump dwong de Europeanen om meer uit te geven. Tussen 2018 en 2021 klommen de Europese defensie-uitgaven met ongeveer 12 procent.
Maar het onevenwicht met de Verenigde Staten bleef bestaan en is zelfs groter geworden. Over welke regio of welk militair domein het ook gaat, Europa is een kasplantje.
Haal de Amerikaanse stok weg en het zakt als een slappe hoop in elkaar.
Laten we de geopolitieke kaart afspeuren, te beginnen in het noorden van de Atlantische Oceaan.
Vanuit Moermansk ontplooien de Russen hun onderzeeboten met kernraketten in de omliggende oceanen. Die onderzeeboten zijn cruciaal in de Russische nucleaire afschrikking.
Aangezien veel Europese landen hun maritieme patrouillevliegtuigen hebben verkocht en hun onderzeebootbestrijding hebben afgebouwd, zijn het vooral Amerikaanse P-8-patrouille vliegtuigen en nucleaire aanvalsonderzeeboten die de Russen daar in de gaten houden.
Verder naar het poolgebied: ook tijdens de oorlog in Oekraïne hebben de Russen daar in een rotvaart militaire steunpunten gebouwd. Die helpen Moskou greep te krijgen op de grondstoffen en doorvaart in de Noordelijke IJszee.
Ze zijn ook van tel bij het bespioneren en verstoren van satellietcommunicatie, omdat de afstand tussen de baan van die tuigen en de aarde nu eenmaal kleiner is in de poolgebieden.
Hoewel ook enkele Europese landen territoriale aanspraken maken op het Noordpoolgebied, zijn het wederom de Amerikanen die daar weerstand bieden.
Als we naar het zuiden afzakken, kunnen we kort zijn. Zonder Amerikaanse steun zaten de Russen nu wellicht in Kiev en hadden zij hun slagkracht misschien al elders ingezet.
De Amerikanen dragen misschien voor een klein stuk mee de verantwoordelijkheid voor de Russische frustratie, vooral door voortvarende uitspraken van president George W. Bush destijds, maar dat vergoelijkt geen landjepik.
En de Amerikanen zijn bovendien de enige factor geweest die meer Russisch landjepik hebben voorkomen.
Via de Zwarte Zee belanden we in de Levant.
Daar zijn het de Amerikanen die de Turken zo nu en dan wat intomen. De verstandhouding met Israël is complex. Washington blijft zonder twijfel de beschermheer van Israël, en ondanks interne druk laat het premier Benjamin Netanyahu veel ruimte.
Dat is allemaal zeer frustrerend voor Europa, maar de kern van die frustratie blijft opnieuw Europa’s eigen zwakte.
Niemand in de regio neemt Europa echt ernstig in het veiligheidsgebeuren, omdat het ook helemaal geen vermogen heeft.
Hier en daar hoor je dan dat Europa misschien juist als zachte macht een verschil kan maken, maar in het Midden-Oosten geldt slechts één taal: die van ideologie, cash en hard power.
POORT
De Rode Zee dan.
De dreiging van de Houthi’s is allang bekend, en toch lag er op het moment van de eerste aanvallen tegen burgerschepen één gevechtsklaar Europees marineschip in de buurt.
Het waren de Amerikanen die met een zestal destroyers de meeste aanvallen afsloegen.
Pas twee maanden na de eerste incidenten beslisten Europese landen enkele fregatten te sturen, waarbij de vraag vooral blijft in welke mate die Europese schepen ook zijn uitgerust om aanvallen met drones en raketten af te slaan.
De meeste Europese landen kunnen alleen maar dromen van een salvo SM-6-raketten – goed voor 4 miljoen dollar per stuk – om vijandige projectielen af te weren.
Europa heeft gewoon veel te weinig fregatten en nog veel minder raketten om met die fregatten in een vijandige omgeving te opereren.
Ook in Afrika zijn het de Amerikanen die een oogje in het zeil houden.
Terwijl de Fransen door de putschisten in Mali en Niger zijn buitengeknikkerd, hebben de Amerikanen een enorme basis in Agadez, in het noorden van Niger, nabij Algerije en Libië.
Dit is letterlijk de poort tussen de Sahel, de Sahara en Noord-Afrika, een cruciale draaischijf voor terroristen, smokkelaars en migratie.
Vanuit Agadez zijn de Amerikanen minstens in staat om de buurt met drones in de gaten te houden en zo nu en dan een flitsoperatie tegen acute dreigingen te lanceren.
Europeanen zijn er, behalve een Europees vluchtelingenkantoortje, in de verste verte niet te bespeuren.
En zo belanden we opnieuw in de Atlantische Oceaan, deze keer langs een andere poort tot Europa: de zogenoemde Highway 10, een smokkelroute die langs de tiende breedtegraad van Venezuela naar West-Afrika loopt.
Enorm veel drugs komen Europa binnen via deze zeesnelweg, die aan wal gaat in landen als Senegal en vervolgens via Noord-Afrika en de Middellandse Zee de waar in Europa afzet.
De Amerikanen zijn hier opnieuw de grote speler, op het eiland Ascension, bijvoorbeeld, maar ook meer naar het noorden, op de Azoren.
KLOOF
Boven dit hele speelveld spant zich de Amerikaanse nucleaire paraplu, ongeëvenaarde satellietcapaciteit en dominantie over zowat het hele cyberdomein.
Die dominantie wordt mee in stand gehouden door zo’n 95 miljard dollar die alleen al de Amerikaanse overheid in militair onderzoek en ontwikkeling pompt.
Ter vergelijking: in de EU is dat volgens het Europees Defensieagentschap amper 3,5 miljard.
Dat heeft tot een enorme technologische kloof geleid. Het dichten daarvan vraagt fenomenale inspanningen.
Zelfs voor de meest rabiate trans-Atlantist wordt een sterkere Europese defensiepijler onontbeerlijk.
We weten immers al vele jaren dat de Verenigde Staten ultiem vooral naar Oost-Azië kijken. Alleen al om die geopolitieke kentering moet Europa zich erop voorbereiden om meer verantwoordelijkheid te nemen.
Tezelfdertijd hoeven we ook niet te verwachten dat de Europese veiligheidsomgeving vreedzamer zal worden als de Amerikanen hun aanwezigheid daar ooit afbouwen.
Of denken we echt dat Rusland, Iran, Israël, Turkije en dergelijke landen plots vredelievender zullen worden als Europa het ooit zonder de ruggensteun van Washington moet doen?
De vraag blijft of we onze les na de meest recente crisis werkelijk geleerd hebben.
Ik durf dat nog steeds te betwijfelen.
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind meer berichten van
Bron: De Morgen