De acties van klimaatactivisten in musea zijn maar geënsceneerde aanrandingen van kunstwerken, vooral huiveringwekkend op filmpjes. Geen doek raakt werkelijk beschadigd. Terwijl er genoeg voorbeelden zijn van destructieve acties en van waardering voor de vernietiging van beelden.
Bianca Stigter NRC Handelsblad – De Standaard
Dat was schrikken vorige week:
- toen iemand zich probeerde vast te plakken aan het Meisje met de parel van Vermeer in het Mauritshuis in Den Haag
- toen mensen tomatensoep gooiden naar een zonnebloemenschilderij van Van Gogh in de National Gallery in Londen,
- aardappelpuree naar een doek uit de serie stromijten van Monet in het museum Barberini in Potsdam
- en slagroom naar de Mona Lisa in het Louvre in Parijs.
En het einde is nog niet in zicht. Wat hebben deze schilderijen uit 1503, 1665, 1800, 1888 en 1891 gemeen, behalve dat ze beroemd zijn en tot de top van de westerse kunstgeschiedenis behoren?
Het gebeurt nu nog vaker dan een eeuw geleden, toen activisten zich ook aan kunstwerken vergrepen.
Toen vroegen de vandalen geen aandacht voor klimaatverandering, zoals nu, maar voor vrouwenkiesrecht. De suffragettes in Londen namen in 1914, vlak voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, vleesmessen mee naar het museum en hakten op schilderijen in.
Het beroemdste doek dat ze onder handen namen was een groot naakt, de Rokeby Venus van Velázquez in de National Gallery, geschilderd rond 1650. Nu raakte er geen doek beschadigd.
De meesterwerken die in 2022 belaagd werden zitten allemaal achter glas, en dat is kennelijk nog niet zo gewoon voor een schilderij, zelfs niet in een museum. Als je dat eenmaal weet, volgt op de schrik opluchting.
Of ontgoocheling. We werden immers gefopt. Al die aanvallen zijn door de activisten geënsceneerde virtuele aanrandingen, vooral huiveringwekkend op filmpjes.
‘Ceci n’est pas la destruction’
De filmpjes spiegelen eigenlijk de kunstwerken die ze belaagden; ook dat zijn ten slotte een soort virtuele weergaves van de werkelijkheid, niet van pixels weliswaar, maar van verf. Ook nep.
‘Ceci n’est pas une pipe’, schreef Magritte in 1929 onder de afbeelding van een pijp.
De zonnebloemen van Van Gogh zijn geen zonnebloemen, de stromijten van Monet zijn geen stromijten. De parel in het oor van het meisje was zelf al nep, waarschijnlijk gemaakt van vissenschubben, en nu nog een keer nep van verf.
Sinds het tweede gebod, het verbod op afbeeldingen, werd bedacht, is de verhouding tussen kunst en werkelijkheid moeilijk. En nog daarvoor. Iconoclasme is van alle tijden.
De farao’s sloegen de standbeelden van hun voorgangers en rivalen stuk, en van het oude Egypte kunnen we via de Romeinen recht door naar de Beeldenstorm, de Franse revolutie, de Russische revolutie, de Culturele revolutie in China, naar het opblazen van de Boeddha’s van Bamiyan in Afghanistan door de taliban.
Tegen de vernietiging van kunstwerken zijn leek me lang net z’n overzichtelijk standpunt als tegen de doodstraf zijn. Gij zult niet doden. Gij zult geen kunst vernietigen.
‘Dort wo man Bücher verbrennt, verbrennt man auch am Ende Menschen’, schreef Heinrich Heine in 1823 en tussen 1933 en 1945 kreeg hij gelijk.
Positief ervaren iconoclasme
Maar er zijn even zoveel tegenvoorbeelden te geven, van positief ervaren iconoclasme.
De Hongaarse opstand begon in 1956 met het omvertrekken van een beeld van Stalin, na de val van de muur volgden beelden van Lenin en andere communistische leiders, en wie kon er in 2020 tegen het omverhalen zijn van het beeld van slavenhandelaar Edward Colston in Bristol?
Na de dood van George Floyd in 2020 gingen er wereldwijd honderden standbeelden neer door acties van Black Lives Matter.
Nu is de beeldenstorm nep, een protestperformance. Alleen op beeld lijkt hij even echt.
Zien we toch iets terug van de kracht van beelden in de heftige reactie op de fictieve vernietiging van schilderijen door klimaatactivisten? Of gaat het hier alleen om het overtreden van een kapitalistisch taboe?
Gaat het om geld? De gekozen schilderijen zijn allemaal miljoenen waard.
Het is niet zo vaak gebeurd dat activisten kunst in musea voor een politiek doel hebben ingezet. En als ze dat wel doen, lijkt op het eerste gezicht misschien of de soort kunst geen rol speelt.
Maar zowel bij de suffragettes als de klimaatactivisten blijkt dat toch wel het geval. Bij allebei gaat het om realistische kunst, een genre waarvan de magie zoveel duizend jaar na de grotten van Lascaux nog steeds niet is uitgewerkt. Altijd weer gaat het om schijn en wezen.
Mary Richardson protesteerde met haar aanslag op de Rokeby Venus tegen de gevangenneming van Emmeline Pankhurst de dag ervoor, 9 maart 1914.
Richardson verdedigde zich aldus:
‘If there is an outcry against my deed, let every one remember that such an outcry is an hypocrisy so long as they allow the destruction of Mrs Pankhurst and other beautiful living women.’
Veel later, in de jaren 50, voegde ze eraan toe dat het haar niet bevallen was hoe mannen naar de naakte Venus loerden.
Wat is meer waard: kunst of leven?
Misschien zit hier een sleutel, want bij vrouwen kun je nog beweren dat ze op schilderijen mooier zijn dan in het echt vaak het geval is, laat staan dat je die wezens naakt te zien krijgt wanneer je maar wilt.
Bij tomaten, zonnebloemen of stromijten is dat niet het geval. Wat is het verschil tussen een aardbei en een door Coorte geschilderde aardbei? Die aardbei van Coorte wordt meestal geprezen omdat hij zo lijkt op een echte aardbei.
Is er echt niet meer? Of is dat al genoeg? Is dat wat er overblijft als er geen echte aardbeien meer zijn? Alle schilderkunst een dodenmasker? Alle kunst een voorschot op vernietiging?
Een lid van de Duitse actiegroep Letzte Generation zei het zo: ‘Wat is meer waard: kunst of leven? Waarom zijn veel mensen banger voor schade aan een afbeelding dan voor de verwoesting van de natuur zelf?’
Lees ook
Vul hieronder de zoekopdracht Klimaat in en vind meer berichten.
Bron: De Standaard