Kan het kapitalisme, het systeem dat de drijvende kracht voor de klimaatverandering is gebleken, ons ook een uitweg uit de crisis bieden? Bloomberg-journalist Akshat Rathi denkt van wel, en breekt een lans voor “klimaatkapitalisme”.
Korneel Delbeke – De Standaard
Zieners
Hoe kunnen we de radicale veranderingen begrijpen die onze wereld ondergaat?
In de reeks ‘zieners’ zoeken we houvast en inspiratie bij vooruitziende denkers.
In deze aflevering: Bloomberg-journalist Akshat Rathi (37). Hij werd geboren in India, en verhuisde naar het VK, waar hij doctoreerde in de organische chemie aan de prestigieuze University of Oxford.
Hij ging aan de slag als journalist, bij onder meer Quartz en is nu senior klimaatjournalist op het Europese hoofdkantoor van het financiële mediabedrijf Bloomberg in the City of Londen.
Daar is hij ook de gastheer van de podcast Zero, waarin hij praat met gasten als Bill Gates over de doorbraken in de klimaattechnologie.
Vorig jaar verscheen zijn eerste boek, Climate Capitalism, dat geprezen werd in de media en door bedrijfsleiders en beleidsmakers. (kde)
“De zaken die China van het Westen heeft geleerd, lijken we zelf vergeten te zijn.”
Akshat Rathi
Dat Akshat Rathi net door Donald Trump – de man die de klimaatverandering “bedrog” noemde en de VS terugtrok uit het akkoord van Parijs – jarenlang op ontdekkingstocht door de wereld trok om onderzoek te doen naar de strijd tegen klimaatverandering, is best ironisch, beseft hij zelf.
“Het was 2016, en Trump bleef tijdens zijn campagne maar spreken over ‘propere steenkool’.
“Ik was op dat moment wetenschapsjournalist en mijn eindredacteur vroeg me of zoiets wel bestond”, vertelt Rathi, wanneer we hem ontmoeten in het Europese hoofdkantoor van mediareus Bloomberg, in het financiële hart van Londen.
Rathi werkt er als journalist rond klimaat.
“Het werd al snel duidelijk dat Trump ten onrechte dacht dat je steenkool na het ontginnen kunt schoonmaken, voor je ze verbrandt.
“Maar dat er wel degelijk een technologie bestond waarmee je de CO₂-emissies aan de schoorsteen van een kolencentrale kunt afvangen en opslaan – en dat die al op verschillende plaatsen wordt toegepast – verraste ook mijn eindredacteurs.
“Die technologie bestaat al vijftig jaar, maar ze is niet algemeen bekend.
“Waarom is ze niet belangrijker in de strijd tegen klimaatverandering, vroegen ze zich af.”
Race tegen de uitstoot
Rathi doctoreerde in de organische chemie aan de prestigieuze University of Oxford, maar koos voor een carrière als journalist.
Van Bloomberg mocht hij zich een jaar lang verdiepen in de technologische doorbraken van groene technologie.
Hij ondervond al snel welke enorme kloof er gaapt tussen wat veel mensen denken dat er gebeurt op het gebied van klimaatbeleid – namelijk: niets – en de mate waarin er al massaal oplossingen worden uitgerold.
“De mensen zien de jaarlijkse VN-klimaat conferenties als saaie, bureaucratische onderhandelingen, waar veel statements en weinig beslissingen uit voortkomen, terwijl de waarschuwingen van klimaatwetenschappers – terecht – steeds luider klinken”, zegt Rathi.
“Maar ze hebben vaak niet door hoe er in iedere sector van de economie een race bezig is om de uitstoot te doen dalen. Niet alleen in Europa en de VS, maar overal ter wereld.”
De radicale verandering die eraan komt, maakt dat de race naar klimaatneutraliteit waarschijnlijk niet zo vlot zal verlopen, erkent Rathi in zijn boek.
“Als we kijken naar de geschiedenis, dan zullen we waarschijnlijk een reeks misstappen zetten. Maar de belangrijkste krachten om het probleem aan te pakken – politiek, technologie en financiering – gaan de goede kant op.
“En zelfs als we met een louter economische bril kijken, is het nu goedkoper om de aarde te redden dan om haar te vernietigen.”
Nochtans stijgt de mondiale uitstoot van broeikasgassen nog jaar na jaar. Er beweegt misschien veel, maar maakt het ook een verschil?
“Heel zeker. Vóór het klimaatakkoord van Parijs (uit 2015, red.) lag de wereld nog op koers om gemiddeld 4 graden Celsius warmer te worden tegenover het pre-industriële tijdperk, terwijl dat nu nog zo’n 3 graden is.
“In minder dan tien jaar tijd hebben we al een graad opwarming kunnen vermijden.
“Begrijp me niet verkeerd: 3 graden opwarming heeft nog steeds catastrofale gevolgen, maar het verschil met 4 graden is al enorm.”
Onderschatten we hoeveel er de afgelopen tien jaar is veranderd?
“Alleen al in de laatste jaren hebben de VS het grootste steunpakket voor klimaat in hun geschiedenis uitgerold, heeft de EU haar doelen in een klimaatwet verankerd en hebben India en China, samen met alle grote economieën, klimaatdoelen vastgelegd.”
“Veel groene technologieën bestaan misschien al langer, maar zijn pas de laatste jaren ook economisch rendabel geworden en opgeschaald.
“Bedrijven zijn ook maar met duidelijk uitgewerkte en wetenschappelijk onderbouwde plannen gekomen om hun emissies naar netto nul te brengen sinds het IPCC (het wetenschappelijke klimaatpanel van de VN, red.) in 2018 een rapport publiceerde over wat nodig is om de opwarming van de aarde onder 1,5 graad te houden.
“Ze worden daartoe aangespoord door investeerders, zoals pensioenfondsen of verzekeringsmaatschappijen, die nu zien dat het veranderende klimaat een risico vormt voor hun opbrengsten.”
© Piyal Adhikary/epa
Dat weten we toch al veel langer? Al in de jaren 90 werden de eerste internationale akkoorden gesloten.
“De theorie kennen we inderdaad al langer. Maar de echte impact van de klimaat verandering was nog amper zichtbaar en voelbaar, waardoor de economische prikkels om te handelen ook minder sterk waren.
“Zonne-energie stond nog nergens, windenergie groeide traag en pas eind jaren 90 reden in Californië de eerste batterijwagens (de EV1 van GM, red.) rond.”
“De kosten om iets te doen waren te hoog in vergelijking met de kosten om niets te doen. Dat is niet langer het geval.
“De klimaatverandering heeft het kapitalisme veranderd, en dat is ook doorgedrongen tot onze leiders.”
Hebt u voorbeelden van hoe het kapitalisme is veranderd?
“Neem een multinational als Unilever, die ijsjes verkoopt. Vroeger maakte het bedrijf winst tijdens hittegolven, wanneer de mensen buiten kwamen en een ijsje gingen halen. Maar de hittegolven zijn soms zo extreem geworden, dat de mensen liever binnenblijven en ook minder ijsjes eten.
“Ondertussen worden de kleine boeren, die de melk, vanille of cacao leveren, getroffen door droogtes of overstromingen, waardoor hun producten duurder worden.
“Unilever ziet zijn verkoop dalen en de kosten stijgen. En dat zal nog erger worden naarmate de planeet warmer wordt.”
Toch ijveren veel klimaatactivisten net voor een nieuw economisch en maatschappelijk systeem.
“De wortels van de milieubeweging – die een relatief luide stem heeft in het debat – liggen vaak bij bewegingen die het kapitalistische economische systeem wilden omverwerpen.
“Daarbij moeten we inderdaad erkennen dat het kapitalisme een drijvende kracht is geweest voor de klimaatverandering door vooral te streven naar winstmaximalisatie, zonder dat de impact op onder meer het klimaat en het milieu in rekening gebracht werd.”
“In die zin snap ik dat het provocerend is om te stellen dat datzelfde systeem ons nu ook zal helpen in de strijd tegen klimaatverandering.
“Maar voor mijn boek moest ik niets verzinnen om die stelling te verdedigen, of moest ik geen pleidooi houden voor wat zou moeten gebeuren. Ik heb gewoon geschreven over zaken die nu al gebeuren.”
“Bovendien is het nu eenmaal haalbaarder om het systeem te hervormen dan een volledig nieuw systeem uit te bouwen.
“De klimaatactivisten hebben de grote verdienste dat ze de status quo al lang uitdagen – en die moet zeker veranderen. Maar moet het daarom exact veranderen zoals zij voorstellen? Waarschijnlijk niet.”
Moeten we dan maar gewoon rekenen op de vrije markt?
“Er is niet zoiets als een vrije markt. Een markt is altijd gereguleerd: door de overheden, door de natuur, door de fysieke grenzen rond ons.
“Onze overheden leken de afgelopen twintig jaar soms vergeten dat ze de macht hebben om het kapitalisme mee vorm te geven – toch zeker in de westerse democratieën – maar nemen die macht nu opnieuw in handen.
“Het kapitalisme verandert door beleid en moet een economisch systeem zijn dat werkt voor de oplossingen die een maatschappij nodig heeft. In het verleden was dat niet voor de klimaatverandering, nu wel.”
“Technologische oplossingen worden ook geen realiteit zonder duidelijke systeem veranderingen, op het vlak van beleid, financiering, internationale samenwerking of wetgeving over lucht- en waterkwaliteit, waar mensen nog steeds meer om geven dan om klimaatverandering.
“Het succes van zonne-energie in India, offshorewind in het VK of elektrische wagens in China, toont dat.”
Kan dat zonder groei? Voor de degrowth-beweging valt groei niet te verzoenen met de klimaatdoelen.
“Op papier is het mogelijk, de vraag is of het haalbaar is. Dat hangt van politieke steun af, en die is er nu niet.
“Zeggen tegen de mensen dat ze geen hamburgers kunnen eten op donderdag, of niet mogen rijden op maandag of vrijdag, dat werkt niet. Je moet ze meekrijgen.
“Dat is in het huidige beleid al een hele uitdaging, maar bij pleidooien om te ‘ontgroeien’ is die des te groter.”
Maar zou het helpen? Zal het wegvallen van groei geen rem zetten op de ontwikkeling van nieuwe technologieën die we nodig hebben?
“Niet per se. Elektrificatie komt bijvoorbeeld met grote efficiëntiewinsten: als je dezelfde afstand aflegt met een elektrische wagen, gebruik je al minder energie dan met een verbrandingsmotor. Dat is ook een manier om te ontgroeien.”
De terugkeer van Trump
Rathi werd midden jaren 80 geboren in Nashik, een klein stadje bij Mumbai, en zag zelf hoe India en China in die periode hun economie steeds openstelden voor handel.
Met kapitalisme en fossiele brandstoffen vuurden ze – net als de rijke landen voor hen – hun economische groei aan en konden ze honderden miljoenen mensen uit de armoede tillen.
Maar met die groei steeg ook de concentratie CO₂ in de atmosfeer razendsnel.
De helft van alle broeikasgassen sinds de industriële revolutie werd in de laatste dertig jaar uitgestoten, waardoor we niveaus hebben bereikt die de aarde al meer dan 800.000 jaar niet meer heeft gekend.
De snelheid waarmee de impact van klimaatverandering voelbaar wordt – met droogtes, hittegolven of overstromingen wereldwijd – lijkt ons nog steeds te verrassen.
“We hebben als menselijke soort nooit op een warmere planeet geleefd”, zegt Rathi.
“En hoe meer broeikasgassen we uitstoten, hoe warmer het zal worden. De onheilsberichten van wetenschappers zijn dus zeker niet onredelijk. Maar ze mogen geen reden zijn om niets te doen.”
Hittegolven, zoals India dit jaar meemaakt en “waarbij het aantal doden achteraf gezien stevig ondergerapporteerd zal blijken”, aldus Rathi, kunnen voor de overheid een wake-upcall zijn.
Gaat de transitie wel snel genoeg? Bent u niet te optimistisch?
“Kijk, ik schrijf ook over de problemen waar we voorstaan, maar er wordt nog te weinig gefocust op de successen die we geboekt hebben en wat we ervan kunnen leren.
“Ik ben niet blind optimistisch door ideologie, ik kan het ook rechtvaardigen met feiten: hoe snel zonne-energie, batterijen of windenergie goedkoper geworden zijn, bijvoorbeeld, heeft zelfs de meest optimistische voorspellers verrast.
“Er is geen reden om te geloven dat dat ook niet op andere domeinen kan gebeuren.”
“Tegelijk is het geen garantie dat het zal gebeuren. De uitkomst is niet voorbestemd, we zullen eraan moeten werken. Maar dan moet het narratief anders: ja, we liggen nog niet op koers, en het is niet genoeg, maar we maken vooruitgang.”
Wat kan dat optimisme fnuiken? Een nieuwe ambtstermijn voor Donald Trump?
“Zijn presidentschap was een interessante periode.
“Trump kwam aan de macht net nadat het Parijs-akkoord was getekend. Hij trok de VS eruit terug, maar de rest van de wereld deed dat niet.
“Integendeel, machtsblokken als de EU namen doelstellingen voor klimaatneutraliteit aan, en ook alle verbintenissen die bedrijven zijn aangegaan, gebeurden in het Trump-tijdperk.
“Er werd ook meer hernieuwbare energie bijgebouwd dan onder Obama. Gewoon omdat de businesscase er was.”
“Ook nu zal Bidens Inflation Reduction Act waarschijnlijk overleven – al dan niet onder een nieuwe merknaam. Al is het maar omdat de Republikeinse staten meer subsidies krijgen dan de Democratische.
“In Texas zijn er nu meer initiatieven voor hernieuwbare energie dan in Californië. Daar worden banen gecreëerd, daar is er de ruimte, en daar zijn de bronnen.”
Maakt Trump dan geen verschil?
“Natuurlijk wel. Politiek doet ertoe.
“Als Trump president wordt, zal er de volgende vier jaar waarschijnlijk zo’n 4 miljard ton CO₂ extra uitgestoten worden dan met Joe Biden in het Witte Huis.
“Dat is dus geen goed nieuws. Maar het betekent ook niet dat alles teruggedraaid zal worden.
“Trump zal ook maar kunnen gaan tot waar de economische logica aan de kant van groene energie staat.”
Ook in Europa groeit het verzet.
“Inderdaad, en misschien komt er een vertraging in het beleid, maar de Green Deal wordt vooralsnog niet teruggedraaid, de doelen worden niet losgelaten.
“Dat toont ook hoe verandering gebeurt: je zet ambitieuze doelen, waarna je beseft dat ze niet allemaal doordacht waren – zelfs al worden ze wetenschappelijk ondersteund – en dus moeten we herdenken hoe we die doelen kunnen bereiken, en hoe we de steun van mensen terugwinnen.
“Het is niet zo erg om correcties door te voeren, zolang de marsrichting duidelijk is.”
Het Chinese gevaar
De marsrichting mag dan wel duidelijk zijn, het pad kan met verschillende vormen van kapitalisme bewandeld worden, weet ook Rathi. En die kunnen wel wat van elkaar leren, zegt hij.
“De Chinese staatsgestuurde economie is anders dan wat we in de westerse democratieën kennen, maar draait wel op het kapitalisme.
“China heeft ook goed gekeken naar de geschiedenis van het Amerikaanse industriële beleid, waarbij de overheid markten heeft gecreëerd voor producten en diensten waarvan ze dachten dat de samenleving ze nodig had.
“Denk aan wagens, die wel door private ondernemingen werden gebouwd, maar niet ver geraakt zouden zijn zonder uitgebreid wegennet.
“Of aan Silicon Valley, dat alleen maar kon uitgroeien tot dé hub voor de chipindustrie dankzij contracten met defensie.
“Hetzelfde geldt voor zonne-energie. Die technologie werd uitgevonden door een privaat bedrijf (Bell Labs, red.), maar begon pas omzet te draaien toen de overheid ze nodig had in de ruimterace tijdens de Koude Oorlog.”
“Voor zijn beleid om het transport te elektrificeren, heeft Peking overigens de mosterd gehaald in Californië.
“Maar van de zaken die China heeft geleerd van het Westen, lijken we zelf vergeten hoe we ze moeten doen.”
Wat kunnen wij dan leren van China?
“Ik zeg niet dat het wenselijk is dat westerse democratieën het staatsgestuurde kapitalisme overnemen.
“Maar China heeft wel duidelijk getoond dat je, als je die groene technologieën een duw geeft, met systematische steun op langere termijn, nieuwe industrieën kunt doen verrijzen, waarbij honderdduizenden, zo niet miljoenen banen worden gecreëerd, en waarbij je betere producten maakt dan anderen.
“Het gevolg is dat Europa en de VS nu gedwongen worden om China in te halen.”
Of om dammen tegen de Chinezen op te werpen met importtarieven, zoals we nu doen. Hoe kijkt u daarnaar?
“Handelstarieven zijn een maatregel op korte termijn. Ze verhogen de kosten van de transitie en vertragen alleen maar wat waarschijnlijk zal gebeuren: dat China betere wagens op de markt brengt en zo de auto-industrie in Europa en de VS bedreigt.
“Maar ze kunnen ook wat ademruimte geven en momenten van creatieve vernieling (waarbij nieuwe innovaties oude vervangen, red.), met grote verschuivingen in banen, helpen te verzachten. En dat is ook belangrijk.
“Want de klimaatverandering aanpakken is een uitdaging voor de komende decennia, en we hebben een beleid nodig dat ook decennia kan meegaan. Daar heb je steun van de bevolking voor nodig.”
“In die zin is het misschien geen ideaal economisch beleid, maar wel voorzichtiger als politiek.
“Maar daartegenover staat dat je je op langere termijn alleen kunt wapenen door de industrieën te creëren die je wilt, en die ook te ondersteunen.”
Het gevaar bestaat wel dat je je markt te lang beschermt en eindigt met een achterhaalde industrie.
“Absoluut. En daar is het zo vaak verkeerd gelopen met het kapitalisme: het is gecorrumpeerd door de kapitalisten, door bedrijven die hun lobbykracht hebben gebruikt om de regels om te buigen om op korte termijn winst te maken en zichzelf zolang mogelijk te beschermen.
“Maar dat werkt niet op langere termijn, en dat besef begint door te dringen.
“Dat zie je bijvoorbeeld bij Ørsted, het voormalige olie- en gasbedrijf van Denemarken, dat nu een offshore windreus is geworden.
“Of Tesla, dat iedereen dwingt elektrisch te gaan.
“Als je niet vooraan in de groeicurve loopt, zul je achterop raken – hoeveel je ook lobbyt voor bescherming bij de overheden.”
Zijn Europa en de VS niet al te laat?
“Zonne-energie is waarschijnlijk een verloren industrie. China heeft nu zoveel capaciteit om zonnepanelen te maken, dat geen enkel ander land het kan inhalen. Hoe sneller de landen dat beseffen, hoe beter.
“Maar dat is niet het geval voor elektrische wagens, of eender welke andere groene technologie.
“Elektrische wagens maken nog maar zo’n 2 à 2,5 procent van de mondiale vloot uit.
“In 98 procent van de markt is er nog ruimte om te spelen, en kunnen westerse bedrijven die technologieën inhalen.
“We staan nog maar aan het begin van die transitie.”
Lees ook
Lees andere gesprekken in deze reeks
Bron: De Standaard