Niet in je kaarten laten kijken, een rookgordijn optrekken, en dan de tegenstrever verrassen en de arm omwringen. Zo werkt Russische diplomatie, schrijft Lien Verpoest.
Lien Verpoest – De Standaard
15 maart 2025
Leestijd: 6 min
Wie tegenwoordig het nieuws een beetje volgt en de persmomenten in het Witte Huis onder ogen krijgt:
- Trump leest Zelensky de levieten
- Trump schoffeert de Ierse premier
- Trump is pitspoes voor Tesla
loopt het risico op denkrimpels en kopzorgen.
De remedie tegen die rimpels is terugdenken aan vrolijkere scènes in het Witte Huis.
Zoals die keer in oktober 1995, toen de Russische president Boris Jeltsin tijdens een bezoek aan de Verenigde Staten Bill Clinton de slappe lach bezorgde.
De olijke Rus gaf de pers een schalkse veeg uit de pan, waarop de Amerikaanse president in lachen uitbarstte, zich de tranen uit de ogen moest vegen en niet meer kon stoppen, en de Russische president vrolijk begon mee te giechelen.
Als niet meer zo jong kind van de jaren 90 vind ik natuurlijk dat toen alles beter was. Maar ondertussen weten we natuurlijk ook dat dat niet zo is.
De hele jaren 90 waren een anomalie in de Oost-Westrelaties, en van Jeltsin wist je eerlijk gezegd nooit of hij nuchter was tijdens zulke persconferenties. Maar hartelijk was het wel, en kopzorgen kreeg je er niet van.
Die jaren van toenadering liggen verser in het geheugen dan de periode ervoor. En dat overschaduwt de vaststelling dat de Russische diplomatie, en voordien de Sovjetdiplomatie, een stuk minder jolig is en deel uitmaakt van een lange traditie van onwrikbaarheid.
De personificatie daarvan was natuurlijk Andrei Andrejevitsj Gromyko, ook wel bekend als Mr. Njet.
Van 1957 tot 1985 was hij als minister van Buitenlandse Zaken het gezicht van de Sovjetdiplomatie. Zijn bijnaam dankte hij aan de regelmaat waarmee hij het veto in de VN-Veiligheidsraad gebruikte.
Hij was er rotsvast van overtuigd dat de Sovjet-Unie een bepalende rol moest hebben in de internationale politiek en dwong dat consequent af doorheen de woelige tweede helft van de 20ste eeuw.
De grondigheid en het sérieux waarmee Gromyko de Sovjet-Unie incontournabel maakte op het wereldtoneel, droeg bij tot de perceptie van de Sovjet-Unie als ongenaakbare grootmacht.
Zijn memoires inspireerden een hele generatie Russische diplomaten, niet het minst zijn zoon Anatoli en kleinzoon Aleksej Gromyko, die respectievelijk diplomaat en professor aan de diplomatenacademie van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken werden.
En natuurlijk ook de huidige minister van Buitenlandse Zaken, Sergej Lavrov, die sinds zijn aanstelling in 2004 hetzelfde onwrikbare imago opbouwt en na Gromyko intussen de langst dienende minister van Buitenlandse Zaken is.
Nietszeggende antwoorden
In de Russische krant Komsomolskaja Pravda werd deze week uitgebreid gerapporteerd over een interview dat Lavrov gaf aan drie Amerikaanse bloggers.
De minister ging geen enkele vraag uit de weg, aldus de krant, en gaf enkele veelzeggende antwoorden.
Zo gaf hij aan dat Rusland aansluiting vindt bij de Amerikaanse Republikeinen onder Trump omdat ze dezelfde christelijke waarden delen, in tegenstelling tot de Democraten die lgbti-rechten en andere ‘neoliberale’ waarden promoten.
=> Over het sanctiebeleid zweeg hij in alle talen.
Ursula von der Leyen noemde hij dan weer onomwonden “een Führer die de Europese Unie aan een sneltempo hermilitariseert”, waardoor de EU vervelt van een vreedzame economische organisatie tot een potentiële agressor.
=> Over de aanleiding voor de verhoogde defensie-uitgaven van de Europese lidstaten zweeg hij in alle talen.
Toen het over Oekraïne ging, schoot hij met scherp op het “naziregime” en oreerde hij over de taal- en minderheidsrechten van Russen, Bulgaren en Hongaren die volgens hem geschonden worden.
=> Over de Russische invasie en het finale Russische doel om meer dan de bezette gebieden alleen in de wacht te slepen zweeg hij in alle talen.
Zo veelzeggend waren die antwoorden dus niet.
Ook in de Sovjetdiplomatie was die bewuste vaagheid een beproefde tactiek.
Agendasetting is essentieel in de voorbereidingsfase van diplomatieke onderhandelingen.
Hoe duidelijker de agenda en de eisen van beide kanten, hoe beter voorbereid je aan de onderhandelingstafel kunt aanschuiven en hoe groter de kans op een succesvolle uitkomst.
Gromyko en zijn team hielden de agenda het liefst bewust vaag.
Door zo weinig mogelijk vooraf prijs te geven, verhoogden ze de kans om de tegenstander aan de onderhandelingstafel te verrassen of de arm om te wringen met onverwachte diplomatieke ouvertures.
Nog altijd laat Rusland het liefst zo weinig mogelijk in zijn kaarten kijken.
Gerichte provocaties
CNN-journalist Nick Paton Walsh schreef deze week dat Trump zich aan een lesje in Kremlin-diplomatie mag verwachten, en maar beter alert kan zijn.
Door een rist propagandapunten te koppelen aan een vage meegaande boodschap (langdurige vrede is nodig), wordt er een rookgordijn opgetrokken dat niets van de feitelijke doelstellingen van Rusland in Oekraïne prijsgeeft.
En mocht het daadwerkelijk tot een staakt-het-vuren komen, wie zegt dat Rusland zich daar dan aan zal houden?
Er zijn maar enkele gerichte provocaties aan de frontlijn nodig, aldus Paton Walsh, en er moet dan maar één Oekraïner zijn koelbloedigheid verliezen of het land zal er onmiddellijk door Rusland van beschuldigd worden het staakt-het-vuren te verbreken, en de Oekraïense geloofwaardigheid zal een enorme knauw krijgen.
Dat gebeurde eerder al in de oorlog met Georgië in 2008, waarin president Micheil Saakasjvili zich liet provoceren. Ook al kreeg hij steun van het Westen, toch had hij als president vanaf dan afgedaan.
Maar ook in Rusland zelf staat er veel op het spel.
De druk om de diplomatieke rangen te sluiten is groot, en buiten de lijnen kleuren is niet meer mogelijk.
Dat ondervond zelfs de kleinzoon van Mr. Njet.
Toen Aleksej Gromyko vlak na de Russische invasie van Oekraïne een petitie ondertekende waarin werd opgeroepen tot een staakt-het-vuren, werd hij op bevel van de president uit de wetenschappelijke raad van de Russische Nationale Veiligheidsraad gezet.
Een Russische diplomaat moet het nationaal belang vooropstellen, ongeacht de internationale gevolgen.
Het beste is om hoog in te zetten, toegevingen doen kan alleen als dat de Russische belangen niet schaadt.
Daarom zal Lavrov niet rusten voor de zuidelijke Oekraïense provincies, zelfs de delen die nog niet bezet zijn, Russisch zijn geworden.
Hij werd daarin bijgevallen door Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov, die deze week op een persbriefing zei dat de Krim, Cherson, Zaporizja, Donetsk en Loehansk regio’s van de Russische Federatie zijn, en dat dit zo geschreven staat in de Russische grondwet.
Beiden hebben de bekende uitspraak van de oude Gromyko goed in de oren geknoopt:
“Als je de helft of twee derde krijgt van wat je niet had, kun je jezelf als een diplomaat beschouwen.”
Lien Verpoest
Is hoofddocent Russische en diplomatieke geschiedenis (KU Leuven).
Haar column verschijnt vierwekelijks op zaterdag.
Overzicht
Lees alle berichten in deze categorie
Bron: De Standaard