De nieuwe Vlaamse regering legt in de band tussen geschiedenis, cultuur en identiteit de nadruk op erfgoed, schrijft Marc Reynebeau. Het verleden versteent.
Marc Reynebeau – De Standaard
Het moet zijn dat de nieuwe Vlaamse regering zich met weinig anders geconfronteerd ziet dan kopzorgen, knelpunten en probleemgevallen.
In haar 203 bladzijden tellende regeerakkoord duurt het tot bladzijde 160 vooraleer een beleidsterrein opduikt dat haar tot onversneden enthousiasme inspireert: cultuur.
Het wordt kortweg geduid als “Vlaamse fierheid”.
Pas dan, driekwart in de tekst, nadat zelfs al het kapittel dierenwelzijn is afgehaspeld, brengt het akkoord cultuur ter sprake.
De kunsten in brede zin moeten het daaraan bestede dozijn pagina’s wel delen met onder meer erfgoed, games, digitalisering, media en jeugdwerk, wat toch ook allerminst bagatellen zijn.
Toegegeven, het klopt niet helemaal dat de fierheid pas zo laat uitbarst in dit regeerakkoord.
Dat gewaagt eerder al van “trots”, maar dan wel trots op land- en tuinbouwers, op lokale toeristische bezienswaardigheden en, wat verderop, op bepaalde mediaproducties.
Het verschil in toon en prioriteiten is wel groot met het culturele voluntarisme in wat Diependaeles voorganger en partijgenoot Jan Jambon in 2019 nog presenteerde.
In diens visie was cultuur nauw verbonden met geschiedenis en vooral met identiteit, in een uitdrukkelijk nationalistisch en ook propagandistisch perspectief.
De vorige Vlaamse regering kneedde cultuur en geschiedenis om tot – al is dat ietwat contradictorisch – dragers én exponenten van een zelfbewust en zeker ‘complexloos’ uit te dragen, in het verleden gewortelde nationale identiteit.
Het mocht van Jambon vele miljoenen kosten om die ideologie bij het brede publiek te propageren.
Dat gebeurde met de fors gesponsorde tv-reeks Het verhaal van Vlaanderen en de publicatie van een historisch-culturele Vlaamse canon.
Het plan voor een nieuw museum over de Vlaamse geschiedenis bleek evenwel niet realistisch te zijn, en er kwam een vooral op erfgoed gerichte app voor in de plaats, als een virtueel museum.
Gedeeld verleden
Omdat ze zo politiek utilitair waren opgezet, getuigden die initiatieven van een omgang met het verleden die moeilijk te rijmen viel met moderne historische visies, die veel meer aandacht geven aan factoren als toevalligheden, tegenstrijdigheden of transnationaliteit.
In de versie-Diependaele blijven de nationalistische dimensie en inspiratie overeind, in stellingen als:
“Cultuur en erfgoed vormen de fundamenten van onze natie. Samen vertellen ze het verhaal van Vlaanderen: waar we vandaan komen, en waar we naartoe gaan.”
Uit zulke zinnen spreekt erg veel determinisme en zelfs teleologie: de loop van de geschiedenis ligt vast en stevent af op een al vastliggend doel.
Alsof mensen vandaag niet of niet meer bij machte zijn om zelf te kiezen welke toekomst ze dromen.
Ze zouden een pad moeten volgen dat vanuit het verleden al is uitgestippeld en onwrikbaar gefixeerd is in hun identiteit.
Die zou op haar beurt zijn gevormd in een “gedeeld verleden”, al valt te betwijfelen of zoiets wel kan bestaan in een moderne, erg divers geworden samenleving.
De officiële kijk op geschiedenis, cultuur en identiteit steunt dus op veel, erg wankele veronderstellingen. Alsof alle individuen dan toch dezelfde identiteit kunnen hebben en van daaruit eenzelfde afspraak met de geschiedenis koesteren.
Hoe wankel het in zijn politieke dimensie ook kan zijn, achter dat identitaire denken schuilt ongetwijfeld een oprechte en noodzakelijke maatschappelijke zorg.
Moderne samenlevingen zijn nu eenmaal erg versnipperd en gediversifieerd, zelfs geatomiseerd, terwijl ze tegelijk voor hun goede functioneren nood hebben aan verbinding en samenhang.
Daar zijn tal van strategieën voor denkbaar, zoals die van het nationalisme, dat een min of meer homogene, organisch geachte gemeenschap wil creëren, een ‘natie’, als een natuurlijke bron van eenheid en solidariteit.
Een identiteit en een gedeeld verleden creëren zou daar de basis voor moeten leggen.
Vlaams belevingscentrum
Dat was de intentie van Jambon en het is bij Diependaele niet anders.
Toch tekent zich in het nieuwe regeerakkoord een accentverschuiving af: deze tekst legt in de band tussen geschiedenis, cultuur en identiteit meer de nadruk op erfgoed.
Dat Diependaele in de vorige Vlaamse regering bevoegd was voor erfgoed, kan daar een rol in gespeeld hebben.
Het voordeel van erfgoed is dat het, anders dan etherische, weinig concrete noties als geschiedenis of identiteit, erg tastbaar en concreet aanwezig is, in de vorm van kunstwerken, gebouwen, artefacten, eventueel oude ambachten.
Deze regering heeft het wel voor het tastbare, het concrete en het zichtbare: ook “de Vlaamse natuur is onlosmakelijk verbonden met onze identiteit en ons maatschappelijke erfgoed”.
Het nadeel van die oriëntatie op erfgoed is dat het verleden er haast letterlijk versteend en gefixeerd in kan raken en niet langer uitnodigt tot reflectie. Het historische verhaal achter een monument of ruïne zou immers al vastliggen in een vandaag nog altijd aanwezig object.
Dat is in dit regeerakkoord helemaal geen theoretisch risico. Zo koestert de regering-Diependaele het plan om Jambons tot een app verschrompelde Vlaams museum toch in steen te laten verrijzen.
Maar dan niet als een educatief project, wel in de vorm van een “belevingscentrum”, waar, zoals de naam het zegt, het publiek wordt geacht een vertelling te ondergaan en zich erin te laten onderdompelen, als in een pretpark.
Misschien komen er wel meerdere, want de Vlaamse regering is daarvoor nog “op zoek naar bestaande erfgoedlocaties”, in het meervoud.
In dat belevingscentrum is het de bedoeling om er “telkens een deel van het Verhaal van Vlaanderen te kunnen vertellen.”
De formulering is hier van belang.
Ze maakt een historisch exposé tot ‘het Verhaal’, met een hoofdletter en met een bepaald lidwoord ervoor. Alsof andere geschiedenissen niet mogen of kunnen gestaan.
Daar treedt de verstening op en wordt geschiedenis een heilsboodschap.
Daar verzandt het verleden in Gewijde Geschiedenis.
Lees ook
Lees meer berichten van
Marc Reynebeau
Bron: De Standaard