Vijf jaar na het begin van de pandemie blikt viroloog Marc Van Ranst terug in een nieuw boek. Corona ging weer weg, maar de haatreacties bleven komen. ‘Het wordt jaar na jaar erger.’
Yannick Verberckmoes – De Morgen
14 Februari 2025
Leestijd: 12 min
“Ik kijk nog steeds overal rond me waar ik kom”, zegt Van Ranst (59) in de inkomhal van het Leuvense Rega Instituut voor biomedisch onderzoek. Van Ranst geeft ondertussen weer een hand bij een begroeting.
In 2020 leerde hij ons om dat niet meer te doen. Maar ondertussen lijkt de viroloog blij dat het wel weer mag. Van Ranst heeft – helaas – andere gewoontes aan de pandemie overgehouden.
“Als ik een restaurant binnenga, zal ik ergens gaan zitten waar ik niet opval en waar ik het overzicht heb op de hele ruimte”, zegt Van Ranst.
“Ik maak ook dat al mijn verplaatsingen onvoorspelbaar zijn. Die raad heeft de politie me ten tijde van Jürgen Conings gegeven.”
Van Ranst begint het boek Virologica niet op 18 maart 2020, toen ons land voor het eerst in lockdown ging, of op 3 februari, toen de eerste besmette landgenoot via een repatriatievlucht in België aankwam. De datum 18 mei 2021 heeft op Van Ranst het meeste indruk gemaakt.
Die dag belde de burgemeester van Willebroek hem op over Conings. De militair had wapens gestolen uit een kazerne en maakte jacht op Van Ranst.
De viroloog zou met zijn gezin de volgende weken in een safehouse doorbrengen. Na Conings en na de pandemie bleven de haatberichten aan zijn ziel plakken.
De voorbije jaren leed Van Ranst aan een lichte vorm van PTSS (posttraumatische stress stoornis), schrijft hij. Hij vermeed sociale interacties en voelde zich geïsoleerd.
“In 2020 en 2021 had ik simpelweg geen tijd om die haatberichten te lezen”, zegt Van Ranst. “Maar in de jaren nadien is die stroom niet opgehouden.”
In het boek staan 38 pagina’s met haattweets.
“Dat is dus maar een kleine bloemlezing. Ik heb 500 pagina’s met haatberichten voor 2024. Voor januari 2025 alleen al zit ik nog eens aan 500 pagina’s. Voor de maand februari al aan 165. Meestal zijn dat posts van de rechtse website ’tScheldt of reacties daarop.”
Volgende maand is het vijf jaar geleden dat de eerste lockdown inging. Hoe heeft u heel die coronaperiode beleefd?
“Die drie jaar zijn als een sneltrein voorbij gegaan. De eerste maanden sliep ik vier à vijf uur. In het begin kwam de nieuwe informatie uit China over het virus ook maar rond één uur ’s nachts binnen. Die vermoeidheid begon na die eerste maanden zeker te wegen.
“Past toen de Vivaldi-regering is gevormd, na de zomer van 2020, lag er minder last op de schouders van de experts.
“Gezondheidsminister Frank Vandenbroucke (Vooruit) en premier Alexander De Croo (Open Vld) namen zelf de communicatie voor hun rekening. We hadden er twee virologen bij.”
In uw boek moet Vandenbrouckes voorganger Maggie De Block (Open Vld) het ontgelden omdat ze bij het uitbreken van de crisis zo weinig zichtbaar was.
“Ja, maar ik schrijf ook met een zekere mildheid over De Block. Ik begrijp natuurlijk ook dat we met een regering in lopende zaken zaten. De kabinetten van de ministers waren al bijna leeg, omdat veel medewerkers een andere job hadden gevonden.
“Maar vanuit haar kabinet kregen we begin 2020 te horen dat we de situatie vooral niet te veel mochten dramatiseren. Het kabinet geloofde ook niet in het aanleggen van een voorraad mondmaskers. Als we die nodig hadden, ging de vrije markt er wel voor zorgen.”
Was de grootste blunder niet lang voor het begin van de pandemie begaan, toen de strategische stock aan mondmaskers door de FOD Volksgezondheid werd vernietigd?
“Klopt, de vervaldatum was verlopen, maar die mondmaskers waren nog perfect bruikbaar. Ze waren besteld toen ik griepcommissaris was in 2009. De artsen die toen dozen kregen, hebben de mondmaskers tijdens corona nog gedragen.
“Er is in het begin van 2020 wekenlang getreuzeld om nieuwe mondmaskers te bestellen. Op het moment waarop we ze nodig hadden, zaten de orderboeken van de productiebedrijven natuurlijk al lang vol.
“Met die valse noot zijn we de pandemie ingegaan.”
Nochtans kreeg u zeker in die eerste maanden heel veel steun?
“Ik kende de dynamiek al van in 2009, toen de pandemie van de Mexicaanse griep ons land bereikte.
“In die beginperiode van corona leek het wel of de bevolking standbeelden zou optrekken voor de experts.
“De solidariteit met het zorgpersoneel was hartverwarmend. Velen hingen witte vlaggen uit. Maar ik wist dat het nooit zo zou eindigen.
“Ik heb in februari 2020 al in een interview gezegd dat we tegen het einde van de pandemie met veel malcontenten zouden zitten.
“Ik dacht toen dat het zeker vier jaar zou duren voordat er vaccins beschikbaar zouden zijn om ons tegen het virus te beschermen. Maar de eerste vaccinatiecampagnes tegen het coronavirus zijn zelfs al in december 2020 gestart.”
Wat is de voedingsbodem van het ongenoegen?
“Ik wist dat er na enige tijd bakken kritiek zou komen op het beleid.
“Ofwel zouden er veel doden vallen en zou de bevolking kwaad zijn omdat de maatregelen te licht waren.
“Ofwel zouden er weinig doden vallen en dan waren de maatregelen te zwaar. Er is niemand die kan bepalen wat het ‘juiste’ aantal doden is.”
Maar u kon toen toch niet voorspellen dat een militair het op u gemunt had, of dat u zoveel doodsbedreigingen zou krijgen?
“Nee, dat niet. Wat ik kan begrijpen is dat de stoppen bij één iemand doorslaan. Ik voel nog steeds mee met de familie en vrienden van Conings, die op een bizarre manier een dierbare hadden verloren.
“Maar waar ik niet bij kan, is dat er meteen bij zijn verdwijning een Facebook-pagina ‘Als 1 achter Jürgen Conings’ ontstond met bijna 50.000 leden. De politie was nog volop naar hem op zoek.
“Als je de foto’s gaat bekijken van die leden, dan zie je gewone mensen met kleinkinderen, of met een kat op hun schoot. Maar online komt daar vreemd genoeg de meest vorte praat uit.”
U hebt voor uw boek een aantal mensen gesproken die haatreacties hebben geplaatst. Hoe ging dat?
“Sommigen hadden spijt van hun berichten en vertelden me dat ze destijds worstelden met een depressie of een zware alcohol problematiek. Bij anderen zat de haat nog steeds heel diep.
“Virologen uitschelden is voor hen een hobby of zelfs een godsdienst geworden.”
Wordt u nog steeds gebeld door prank callers?
“Jazeker, dat gebeurt ook nog. Dan krijg ik soms een bandje te horen dat mijn huis in brand staat – ik vind het verwonderlijk dat mensen betalen om zulke dingen op te zetten.
“Ik begrijp niet welk plezier die prank callers eruit halen, want na twee seconden leg ik op. Sommigen zijn dom genoeg om geen anoniem nummer te gebruiken. Ik heb ondertussen 182 unieke nummers van prank callers verzameld.
“Het is ook een aantal keer voorgevallen dat ik opnam en zatte personen aan de andere kant van de lijn een ‘Vlaamse leeuw’ hoorde zingen. Zij denken dan dat het lied mij stoort, maar ze weten niet dat ik als kind met mijn grootvader heel vaak naar de IJzerbedevaart ben geweest. Ik heb zelf zo vaak de ‘Vlaamse Leeuw’ gezongen.”
U bent niet de extreemlinkse viroloog waar velen u voor aanzien?
“Ik ben links, maar zeker niet extreem. Ik heb een voorwoord geschreven voor Graailand van Peter Mertens, omdat ik dat een goed boek vind. Maar dat maakt van mij nog geen PVDA’er.
“Ik heb vroeger op de Volksunie gestemd, omdat ik overtuigd was van de Vlaamse zaak. Het zijn racisme en xenofobie waar mijn haren van gaan rechtstaan.”
Wanneer gaat u nu eigenlijk in de politiek?
“Wel, het wordt me bij elke verkiezing gevraagd, zelfs door partijen waar je het niet van zou verwachten. Maar ik houd de boot af.
“Ik leid aan het UZ Leuven een laboratorium met 200 medewerkers en ik geef les als professor. Dat werk wil ik niet opgeven. Ik heb wel altijd gezegd dat ik meteen in de politiek stap als het Vlaams Belang in de regering zit.”
Hoe kijkt u vandaag naar antivaxers?
“Ik kan begrijpen dat sommige mensen schrik hebben van vaccins en niet willen dat ze aan hun kinderen worden toegediend. Ik vind dat we hen zoveel mogelijk informatie moeten verstrekken, dan kunnen ze nog steeds beslissen. Als je hen op een heldere manier het nut van vaccins uitlegt, vallen ze volgens mij nog wel te overtuigen.
“Tijdens de pandemie hebben we gezien dat er ineens een alliantie werd gevormd tussen antivaxers en extreemrechts.
“In het begin van de pandemie is Vlaams Belang nog mondmaskers gaan uitdelen, maar de partij wist zich geen houding te geven. Wanneer ze besefte dat ze garen kon spinnen bij de boosheid, is de partij erg actief geworden om negatieve sentimenten te versterken.”
Hebt u Lieven Annemans sinds de pandemie nog gesproken? Het kwam in 2020 met hem tot een open oorlog, omdat hij niet geloofde dat er een tweede golf zou komen.
“Nee. Als ik met mensen ruzie heb, dan drink ik er nadien graag eens een koffie mee.
“Met Theo Francken, (die Van Ranst op X ‘dokter Haat’ en ‘Pande-mietje’ noemde, YV) heb ik dat gedaan.
“Met de ondernemer Rudi De Kerpel deed ik dat ook. Hij begon in 2020 een rechtszaak omdat ik had opgeroepen om niet naar Antwerpen te komen toen er veel besmettingen waren.
“Met Lieven Annemans heb ik nog geen koffie gedronken, maar ik zou er ook niet tegen zijn.
“Willem Engel of Michaël Verstraeten hoef ik dan weer niet te spreken (de twee begonnen en verloren vijf rechtszaken tegen Van Ranst, YV).
“Ik denk dat de strijd tegen de corona maatregelen bij Engel vooral een kwestie van opportunisme was. Hij wilde via donaties zoveel mogelijk geld inzamelen voor zijn vzw Viruswaarheid.”
Zal er evenveel tegenstand zijn bij een volgende pandemie?
“Ik denk dat de bevolking van de overheid nu verwacht dat ze alles van de eerste keer juist zal aanpakken. De experts hebben zogezegd door corona al eens kunnen oefenen en de volgende keer moet alles perfect gaan.
“Kom nu niet meer af met een nieuwe lockdown, maar laat ons gewoon met rust. Dat is volgens mij de mentaliteit.
“Maar een nieuwe pandemie gaan we niet kunnen ‘wegmanagen’. Op zo’n ramp kan de overheid zich nooit helemaal voorbereiden. Dat gaat ook niet bij een grote overstroming. Ik wil daar met mijn boek voor waarschuwen.
“Het verschil met vroeger is dat alle experts elkaar nu wel goed kennen. Tijdens de SARS-epidemie in 2003 was dat nog heel anders. Toen ging ik overleggen met de regering en klonk het: ‘Heeft er soms iemand een telefoonnummer van Pierre Van Damme?’”
Hebben we nu wel genoeg mondmaskers in voorraad?
“Ik neem aan dat er nog genoeg mondmaskers zijn. Ik geloof alleszins niet dat ze die fout twee keer gaan maken om de stocks te vernietigen. Maar het is ondertussen alweer vijf jaar geleden dat de pandemie begonnen is en we plots zonder mondmaskers zaten. De aandacht is de voorbije jaren verslapt.
“Je kan zeggen dat de pandemie gestopt is toen Rusland Oekraïne binnenviel. Die invasie leidde bovendien tot een energiecrisis.
“Ik denk niet dat er bij ons geld is om dure plannen uit te voeren, die ons op een nieuwe pandemie voorbereiden. Als je dan naar de VS kijkt, besef je pas echt welke bokkensprongen politiek kan maken.”
De Amerikaanse president Trump heeft zich teruggetrokken uit de WHO, net wanneer er zoveel uitbraken van vogelgriep zijn in de VS. Maakt u zich daar zorgen over?
“Ja, het is duidelijk dat we aan de Amerikaanse regering geen dreamteam hebben.
“Dat virus – H5N1 – verspreidt zich in sneltempo onder koeien in melkveebedrijven. Vooral de staat Californië is een hotspot geworden. Maar nu krijgen we amper nog updates van het Amerikaanse ministerie voor Landbouw.
“De Amerikaanse federal agencies hebben allemaal een communicatiestop. Ze weten niet goed wat ze nog mogen publiceren en wat niet. Ik denk dat veel van hun ambtenaren zich afvragen of ze morgen nog wel een job zullen hebben.”
Wordt vogelgriep de nieuwe pandemie?
“De voorbije twee jaar hebben we gezien dat H5N1 zich sterk in zoogdieren is gaan specialiseren. Die evolutie was opvallend.
“Het gevaar is natuurlijk dat het op een gegeven moment overdraagbaar wordt bij mensen. Ik weet zeker dat we dit jaar over dat virus nog heel wat krantenkoppen gaan zien.
“Of vogelgriep nu de volgende pandemie veroorzaakt, valt onmogelijk te voorspellen.
“Als u in 2019 aan tien virologen had gevraagd welk virus het meest kans maakte om uit te groeien tot een wereldwijde pandemie, dan hadden ze een voor een vogelgriep geantwoord.
“We weten allemaal wat er nadien is gebeurd.”
Bio
- Geboren in 1965
- Buitengewoon hoogleraar aan de KU Leuven
- Leidt de dienst laboratorium geneeskunde van het Universitair Ziekenhuis Leuven
- Verricht wetenschappelijk onderzoek aan het Rega Instituut
- Is columnist bij De Morgen
Beeld Stefaan Temmerman
Lees ook
Overzicht
Lees alle berichten in deze categorie
Bron: De Morgen