Is onze samenleving narcistischer dan ooit? Waarom willen mensen een narcist als president? Wanneer mag je iemand een narcist noemen? Je moet al jaren met een narcist hebben samengeleefd of gewerkt om echt te begrijpen wat in zo’n hoofd omgaat. En wat doe je dan? Er zo snel als je kunt van weglopen, is het advies. Maar ook dat is niet simpel.
Stefanie De Jonge – De Morgen/Humo
12 maart 2025
Leestijd: 26 min
Narcismecoach Nelly De Keye weet dat beter dan wie ook. Zij overleefde een narcistische moeder en partner, helpt al jaren anderen hetzelfde te doen, schreef daar een verhelderend boek over en heeft in Vlaanderen al veel narcismecoaches opgeleid.
Ook dat is niet eenvoudig, vertelt ze. Alle kandidaat-coaches hebben zelf narcistisch misbruik meegemaakt: dat is een voorwaarde, anders kun je je onmogelijk inbeelden wat het met je doet.
Maar omdat het zo’n traumatische ervaring is, onderschatten ze soms het verwerkingsproces, waardoor hun woede en verdriet nog te veel in de weg zitten om anderen goed te kunnen begeleiden.
Is onze samenleving nu narcistischer geworden, of niet?
Nelly De Keye: “Onze moderne, individualistische cultuur stimuleert egocentrisch gedrag. Je eigen belang vooropstellen en de gemeenschap niet als prioriteit zien is zo goed als normaal geworden.
“Zelfrealisatie en financieel succes zijn belangrijker geworden dan andere, nobelere waarden. Dat – en de sociale media, natuurlijk – maakt van deze maatschappij een goede broedplaats voor narcisten.
“Maar narcisten zijn er altijd geweest. Ze zijn vanwege de popularisering van de psychologie alleen zichtbaarder geworden.
“Er wordt tegenwoordig veel over narcisme gepraat, helaas soms zonder goed te beseffen wat narcisme eigenlijk is. Je kunt iemand er niet zomaar van beschuldigen een narcist te zijn, want dat is een zeer zware stoornis.”
Het internet staat vol lijsten met de kenmerken van narcisme, maar daar staan kenmerken tussen die ik ook wel bij mezelf herken.
De Keye: “Ja, narcistisch gedrag is menselijk. We komen allemaal voor onszelf op als het moet, en dat is goed, maar er is een groot verschil tussen narcistisch gedrag en een narcistische persoonlijkheidsstoornis.
“Het verschil is dat ik jou wel kan aanspreken op je gedrag. Als ik tegen jou zeg: ‘Wat jij doet, kwetst mij’, dan zul je daar de volgende keer rekening mee houden.
“Narcisten hebben geen enkele boodschap aan hoe een ander zich voelt. Ze begrijpen het niet en het interesseert hen niet. Ze staan niet in contact met hun eigen gevoelens en herkennen ze dus ook niet bij anderen.
“Jouw gevoeligheden zien ze als knoppen waarop ze moeten drukken om hun zin te kunnen krijgen. Ze zien anderen puur in termen van nut.
“Het is hard als ik hier tegen iemand moet zeggen: ‘Nee, hij heeft nooit van je gehouden. Je bent alleen nuttig geweest.’ Maar zo is het meestal wel.”
Is er in elke relatie niet een beetje sprake van nut? Je vindt bij de ander toch altijd ook iets waar je behoefte aan hebt?
De Keye: “‘Een beetje’: je zegt het. Bij een narcist gaat het niet om ‘een beetje’ nut, het is het enige wat telt.”
Hoe komt het dat iemand totaal niet in contact staat met zijn gevoelens? Is dat aangeboren?
De Keye: “Nee, al moet je wel een bepaald temperament hebben om het te ontwikkelen – narcisten waren als kind vaak eerder schuw en bang.
“Een kind doorloopt altijd een egoïstische fase waarin het nog niet heeft geleerd rekening te houden met de behoeften van anderen. Narcisten zijn als het ware in die fase blijven steken.
“Ze hebben nooit geleerd hoe dat werkt, rekening houden met een ander, misschien omdat hun ouders nooit rekening hielden met hén.
“Omdat ze hun bijvoorbeeld alleen aandacht schonken onder voorwaarde van hoge punten of succes – zodat ze met hen konden pronken.
“Of ze kregen als kind helemáál geen aandacht, omdat de ouders afwezig waren, te kampen hadden met mentale problemen of zelf ook narcistisch waren.
“Dat is heel pijnlijk, en om die pijn niet te voelen creëren narcisten een parallelle wereld waarin ze geliefd worden, aandacht krijgen en de hoofdrol spelen.
“Ze leren zichzelf trucjes aan waarmee ze hun zin kunnen krijgen, dingen kunnen afdwingen. Ze willen nooit meer worden geconfronteerd met de pijn die ze als kind voelden – dat kunnen ze niet aan.
“Daarom is al het gedrag van narcisten gericht op: niet geconfronteerd worden met hun ware gevoelens.
“Je zou uit hun opgeblazen houding kunnen opmaken dat ze zichzelf geweldig vinden, maar het tegendeel is waar. Dat masker hebben ze nodig om zich in de buitenwereld te durven vertonen, maar erachter zit iemand met bitter weinig gevoel van eigenwaarde, een klein jongetje of meisje dat op de vlucht is voor de pijn.
“Het drama van de narcist is dat hij hunkert naar liefde, maar de liefde die hij krijgt niet herkent omdat hij ze nooit heeft gekend. Daarom kan hij ook geen liefde geven.
“Let op: ik wil daarmee níét zeggen dat narcisten medelijden verdienen. Dat is een val waarin partners of werknemers makkelijk trappen.
“Zodra ze je medelijden voelen, zullen ze ook dat alleen maar gebruiken. Je mag medelijden hebben met een narcist, maar dat mag er niet toe leiden dat jij jezelf weer wegcijfert.”
Narcisten kampen vaak ook met een of andere verslaving.
De Keye: “Omdat de hunkering naar bevestiging zo groot is, zoeken ze overal naar compensatie – in materiële zaken, succes, applaus.
“Maar die bevestiging krijgen ze voor het masker dat ze aan de wereld tonen, niet voor hun werkelijke ik, dus de hunkering blijft.
“Dat maakt narcisten gevoelig voor verslavingen: eten, drinken, drugs, gokken, overdreven sporten, seks, alles wat directe bevrediging geeft.”
Toch lijken ze soms wel gevoelig.
De Keye: “Dat komt omdat narcisten weliswaar geen contact hebben met hun gevoel, maar wel emoties hebben.
“Een woede-uitbarsting van een narcist vergeet je niet snel, het is een uitbarsting van frustratie. Partners van narcisten zijn vaak bang, narcisten boezemen hun partners angst in om hen onder controle te houden.
“Wat die partners vaak niet beseffen, is dat ze dat doen omdat ze in feite banger zijn dan zij. Macht over anderen moet de onmacht die de narcist voelt compenseren.
“Ze lijken soms empathisch, omdat ze hebben geleerd dat ze dingen voor elkaar kunnen krijgen door inleving te veinzen. Leven met een narcist is daardoor niet alle dagen een hel, er zijn ook mooie momenten.
“Een narcist die alles heeft wat hij verlangt, is best een aangenaam iemand om mee om te gaan. Ze zijn vaak heel ondernemend en leuk om mee te reizen. Tot ze zien dat jij aan het genieten bent, dat jij iets meemaakt wat zij niet kunnen ervaren. Zo’n moment moeten ze dan kapotmaken.
“Afgunst is een van de typische kenmerken van ongezond narcisme. Ze willen zich, bij wijze van spreken, wreken op anderen die wel een geluksgevoel kunnen beleven.”
Het belangrijkste om met een narcist om te gaan of – nog beter – je van hem te ontdoen, zegt u, is inzicht krijgen in hoe hij zich gedraagt en denkt.
De Keye: “Klopt. Op het internet vind je veel beschrijvingen:
- Opgeblazen zelfbeeld
- Drang naar aandacht en bewondering
- Gebrek aan inlevingsvermogen
- Moeite met intimiteit
- Sterk gericht op prestaties, succes, geld, macht en status
- Anderen zonder scrupules gebruiken om er zelf beter van te worden
- Anderen de schuld geven van eigen fouten
“Die dingen kloppen allemaal: het is waar dat narcisten de dingen altijd zo weten te draaien dat jij de schuld krijgt, en zelf geen verantwoordelijkheid nemen.
“Maar wat zo moeilijk is, is begrijpen hoe ze redeneren.
“Ik heb hier een man gehad die met zijn vrouw was meegekomen en haar er de schuld van gaf dat hij was vreemdgegaan: ‘Je bent intelligent,’ zei hij, ‘dus je moet hebben geweten dat ik je bedroog. Jíj hebt het toegelaten.’”
Ze redeneren op een volkomen onnavolgbare manier.
De Keye: “Precies. Ik zie in mijn praktijk heel veel mensen die eindeloos piekeren over wat er nu eigenlijk is gebeurd en daarin totaal vastlopen. Maar narcistisch gedrag begrijpen is heel moeilijk, want narcisten handelen volgens een totaal andere logica dan de meeste mensen gewoon zijn.
“Wij gaan er in de omgang met anderen van uit dat het de bedoeling is dat we elkaar kunnen vertrouwen. In het hoofd van een narcist is het niet mogelijk dat je iets doet omdat je de ander graag ziet.
“Nee: als je iets wilt hebben, moet je dat afdwingen – door de ander angst aan te jagen of van iets de schuld te geven. Narcisten gaan ervan uit dat iedereen liegt en bedriegt, want dat is wat ze zelf doen.
“Vandaar ook hun controledrang. Die neemt soms obsessieve vormen aan: ik heb hier mensen gehad die trackers in hun telefoon of op hun auto hadden gevonden, of camera’s in huis. Je wilt niet weten wat ik allemaal te horen krijg.”
Waarom herkennen mensen narcisten vaak pas zo laat?
De Keye: “Omdat ze meester zijn in het maken van een goede eerste indruk. Nu, openlijke narcisten zoals Donald Trump, daar kun je moeilijk naast kijken. Hij houdt niet op met roepen dat hij de beste is en de enige die de waarheid verkondigt. Hij komt krachtig, zelfverzekerd, zelfs arrogant over.
“Het is niet eens zo gek dat mensen in deze onzekere tijden zo iemand als leider willen. Ook werknemers van een bedrijf dat door een moeilijke periode gaat, vinden het in eerste instantie vaak geruststellend als een nieuwe baas zich sterk en dominant opstelt. De nadelen van zo’n baas ervaren ze pas later.”
Maar er bestaan dus ook verborgen narcisten.
De Keye: “Die komen onschuldiger over en zullen zich wél kwetsbaar voordoen. Dat is hun manier om de aandacht, affectie en sympathie te krijgen waar hun fragiele ego zo’n behoefte aan heeft.
“Anderen proberen hun zin door te drijven door zich heel zorgzaam op te stellen, degene te zijn die zegt: ‘Ik zal alles wel oplossen’ – in zorgen zit ook veel macht. Het zijn ook degenen die anderen vaak een schuldgevoel aanpraten om controle te kunnen uitoefenen.
“Vrouwen zijn vaker verborgen narcisten. Het zijn, bijvoorbeeld, moeders die schijnbaar goed voor hun kinderen zorgen, maar hen eigenlijk gebruiken als bron van aandacht.
“De continue stroom van onvoorwaardelijke liefde van een kind is precies de voeding waaraan ze zo’n nood hebben. Vaak verwennen ze hun kinderen vreselijk – want narcisten kopen liefde.
“Ondertussen zetten ze hun kinderen onder druk om succes te hebben, omdat dat succes dan op hen zal afstralen. Echt met hen begaan zijn ze niet.
“Vrouwelijke narcisten worden minder vaak opgemerkt, maar de verhalen van hun kinderen zijn schrijnend.”
ZWAKKE PLEK
Patricia* is 50. Dat ze is opgegroeid met een narcistische moeder, heeft ze nog maar net ontdekt.
Patricia: “Ik heb als kind niks anders gekend, dus hoe mijn moeder met mij omgaat, is mijn normaal. Als peuter had ik wel al maag- en darmproblemen, later kreeg ik migraine en depressies en ik was altijd moe, doodmoe.
“Waar zit dat energielek bij mij toch, vroeg ik me altijd af. Tot ik een podcast hoorde van iemand die was opgegroeid met een narcistische moeder, en hoe die roofbouw pleegde op haar energie.
“Tot nu toe heeft mijn hele leven in het teken gestaan van één ding: mijn moeder een goed gevoel geven. Dat is een uitputtingsslag, want voor haar geldt: hoe slechter mijn dochter zich voelt, hoe beter ik mij voel.
“Zodra het goed met mij gaat, wordt ze afgunstig. Dan begint ze me te bekritiseren en zegt ze dat het mijn schuld is dat ze zich slecht voelt, en dat ik daar meteen iets aan moet doen.
“Ik probeer nu voor het eerst in mijn leven afstand van haar te nemen, maar dat verdraagt ze niet. Ze probeert reacties uit te lokken door de aandacht en loyaliteit van mijn kinderen te kopen met geld. Dat deed ze vroeger bij mij ook.
“We waren welgesteld en als we gingen shoppen, zei ze altijd: ‘Kies maar een outfit! Neem wat je wilt.’ Dan leek ze me even graag te zien, maar daarna pakte ze me alleen maar nog harder aan.”
Dat lijkt me voor een kind afschuwelijk verwarrend.
Patricia: “Ik wist nooit waar ik aan toe was. Ik zorgde dat ik met goede rapporten thuiskwam – altijd eerste of tweede van de klas – want dan kreeg ik een beloning. Dan stond ik in de schijnwerpers, werd ik even gezien. Ik kreeg zelfs een kus. Maar daarna werd ze weer om het minste kwaad.
“Eigenlijk gunde ze me niks. Ik had in de klas best veel vriendinnen, maar ik herinner me dat ik een van hen eens mee naar huis nam en dat moeder haar ‘eens flink heeft gezegd wat zij van haar vond’. Daarna wilde niemand nog bij mij komen spelen.
“Als ik met de buurtkinderen op straat speelde, stond ze ook altijd te kijken vanachter het gordijn. Ik weet nog dat ze eens op het raam klopte en me naar binnen riep. ‘Jij laat met je sollen’, zei ze. ‘Ga terug en zet iedereen op z’n plaats!’ Dan moest ik kiezen: of ik deed het niet en kreeg grote ruzie met haar, of ik deed het wel en had geen vrienden meer.
“Weet je dat ik tot op de dag van vandaag nog bang ben van haar? Haar woede-uitbarstingen zijn echt… Je kunt het je niet voorstellen.”
Waarom hebt u de banden niet eerder verbroken?
Patricia: “Al mijn therapeuten hebben me dat aangeraden. Ik legde hun dan uit: ‘Dat kan ik niet. Ik durf dat niet. Ze wordt razend als ik dat doe. Ik doe het letterlijk in mijn broek voor haar.’
“Niemand begreep dat, tot ik Nelly De Keye sprak. Zo werkt het, zei ze: narcisten weten precies hoe ze je in hun greep moeten houden.
“Mijn moeder weet dat ik onzeker ben en weet altijd weer die zwakke plek te vinden. Wat doe ik nu weer fout, denk ik dan. Maar wát het is, weet je nooit precies bij haar. Met één blik weet ze mij zo’n angst aan te jagen dat ik denk: ik zal maar snel doen wat ze wil.”
Waarom lukt het nu wel om afstand te nemen?
Patricia: “Omdat ik nu telkens als mijn moeder weer een reactie probeert uit te lokken, naar Nelly mail. Dan stuurt zij terug: ‘Je weet wat ze probeert. Hou vol!’ Heel kort, maar het is zo’n opluchting dat iemand je dan echt begrijpt.
“Weet je, eigenlijk ben ik als mens nu een blanco blad. Ik ben volledig gemodelleerd naar het invullen van mijn moeders behoeften.
“Ik moet nu voor het eerst mezelf invullen: wie ben ik eigenlijk? Waar sta ik voor? Wat vind ik belangrijk? Wat wil ik? Die vragen heb ik mezelf nooit gesteld. Ik was helemaal gericht op: hoe zorg ik dat mijn moeder geen woedeaanval krijgt?”
Ook al hebt u een eigen leven met een eigen gezin.
Patricia: “Tot voor kort belde ze me twee, drie keer per dag op en wilde ze dat ik voor alles verantwoording aflegde: hoe ik mijn kinderen behandelde, waarom ik hen door de regen liet fietsen… ‘Ga ze met de auto halen!’ zei ze, en dan deed ik dat maar, anders blééf ze bellen.
“Het is voor een buitenstaander heel moeilijk te vatten, ik weet het. Mijn man is meegegaan naar Nelly De Keye en ook hij begrijpt het nu pas echt. Gelukkig.”
Narcisten bespelen altijd op de een of andere manier iemands kwetsbaarheid. In liefdesrelaties doen ze zich vaak voor als iemand die wankelt en wel wat steun kan gebruiken.
De Keye: “Ze hebben een neus voor andermans kwetsbaarheden en weten precies wanneer ze welk aas moeten uitgooien om je binnen te halen.
“Dan voelen ze bijvoorbeeld feilloos aan dat ze bij jou de reddende engel moeten spelen omdat je relatie net spaak is gelopen, of dat ze je moeten overladen met affectie, complimenten en cadeautjes omdat je jezelf niet zo hoog inschat.
“Waar ze naar peilen, is of je iemand bent die zich makkelijk laat betoveren: iemand die zal meestappen in hun fantasiewereld, iemand die ze naar hun pijpen kunnen laten dansen.
“Veel vrouwen zeggen me: ‘Ik had me nog nooit zo speciaal gevoeld.’
“Ik heb hier al heel vaak gezegd: ‘Intensiteit is niet hetzelfde als intimiteit. Haal de twee niet door elkaar.’ Te veel te snel is vaak een teken dat je met een narcist te maken hebt.”
LOVE BOMBING
Christina* was met vriendinnen op café aan het bekomen van een relatie waarin ze was bedrogen toen ze Peter* leerde kennen. Haar leven stond best al op de rails, ze was illustrator en Peter kende haar naam.
Christina: “Wat daarna gebeurde, was een soort rollercoaster. Hij bewonderde me, bleef maar zeggen hoe mooi ik was. Ik stond daar niet echt voor open, maar na de vernedering van het bedrog was het natuurlijk best welkom.
“We wisselden nummers uit en hij kwam met de wildste plannen voor reizen en uitstapjes. Waarom niet, dacht ik op den duur, en voor ik het wist hadden we een relatie.
“In het begin leek het wel een droom. Hij schreef gedichten voor me, sprak bandjes vol liefdesverklaringen in, noemde me zijn muze, richtte mijn nieuwe appartement in, archiveerde mijn tekeningen.
“Maar na twee jaar bleef hij opeens heel vaak ’s avonds weg zonder te zeggen waar hij was, terwijl hij wist dat ik me vanwege mijn jeugd snel in de steek gelaten voel.
“Hij loog ook over waar hij was – het was alsof hij er lol in had mij niet te vertellen wat hij allemaal deed. Als ik daar emotioneel op reageerde, begon hij me af te kraken: ‘Jij met je emoties! Daar hebben mannen echt geen zin in, hoor.’ Ik snapte totaal niet wat er gebeurde en voelde me almaar onaantrekkelijker worden.”
De Keye: “De complimenten en liefdesverklaringen blijven nooit duren. Al snel beginnen ze die af te wisselen met verwijten en kritiek om je te destabiliseren en je te doen twijfelen aan jezelf – het zogenaamde gaslighten.
“Ze geven nog wel complimenten en cadeautjes, maar alleen op het moment dat ze voelen dat ze hun vat op je kwijtraken. Zo oefenen ze controle en macht uit.
“Ondertussen doen ze alles om een reactie bij je uit te lokken, want dat is de voeding die ze nodig hebben.
“Of je kwaad, bang of blij bent, maakt hun niet uit: alles is beter dan geen aandacht.”
Dat is zo vermoeiend. Op een gegeven moment stap je dan toch op?
De Keye: “Het punt is dat die love bombing in het begin zo fantastisch is dat je ernaar blijft terugverlangen.
“Je vraagt je af: waarom is hij niet meer zo lief en attent? Heb ik iets verkeerd gedaan? Kan ik het nog rechttrekken? Dan ben je hooked.
“Je blijft maar proberen te begrijpen wat er eigenlijk gebeurt. Maar hij hanteert zulke andere normen dan jij – eigenlijk heeft hij maar één norm: ‘Wat is nuttig voor mij?’ Dat maakt dat hij zijn kar alle kanten op draait en heel onvoorspelbaar is.”
Christina: “Ik begon me vast te klampen aan mijn werk, want thuis probeerde Peter me almaar vaker onderuit te halen. We hadden veel discussies omdat we een heel andere kijk op de wereld hadden.
“Zijn ouders zijn welgesteld, ik had mijn studie zelf moeten betalen. Ik ging in therapie om aan mijn onzekerheid te werken.
“Peters carrière boomde ineens en hij had het alleen maar over huizen kopen over de hele wereld, en hoe hij tot de groten der aarde behoorde.
“Ik steunde hem, omdat ik ergens ook met hem te doen had. Hij had een koude, dominante moeder en ik wilde hem liefde geven. Tussen mijn eigen werk door werkte ik weleens mee aan zijn projecten, maar op den duur stond hij erop dat ik dat deed, en noemde hij me ondankbaar als ik even geen tijd had. Ik moest ook koken, terwijl hij weigerde op te ruimen.
“We hadden almaar vaker ruzie en als het uit de hand liep, sloeg hij me. Omdat ik zo graag wilde dat hij me weer even fantastisch zou vinden als vroeger, begon ik me almaar meer aan te passen.
“Ik probeerde wanhopig aan te voelen wat hij van me wilde. Zo werd ik de zichzelf wegcijferende vrouw van wie ik gezworen had ze nooit te worden.”
De Keye: “Mensen die narcistisch misbruik hebben ervaren, zeggen vaak dat ze zichzelf helemaal kwijt zijn. Ze weten gewoon niet meer wat ze zelf ook alweer belangrijk vinden.
“Je verliest in een relatie met een narcist langzaam maar zeker je eigen normen en waarden helemaal uit het oog omdat je constant aan het proberen bent die onnavolgbare partner te begrijpen of je aan te passen om het leefbaar te houden.
“Op den duur begin je dingen normaal te vinden die dat helemaal niet zijn. Leven met een narcist is echt een mindfuck. Hij heeft geen respect voor je grenzen, hij dendert daar constant overheen.”
Daar zou je ook paal en perk aan kunnen stellen.
De Keye: “Dat is zo, maar narcisten voelen zich aangetrokken tot mensen die niet zo goed zijn in het bewaken van hun grenzen.
“Iemand met veel zelfvertrouwen die dat wel kan, daar lopen ze van weg, want daar ketsen hun spelletjes meteen op af.
“Ze vallen op mensen met een laag gevoel van eigenwaarde en herkennen die zwakke plek bij anderen meteen, omdat dat diep vanbinnen ook hún zwakke plek is.”
Dus de narcist en zijn ‘prooi’, zoals u het noemt, herkennen iets in elkaar?
De Keye: “Ze hebben vaak dezelfde kwetsuur, zijn beiden als kind liefde en aandacht tekortgekomen, maar ze hebben daarvoor een andere oplossing gezocht.
“In plaats van zich op te sluiten in een fantasiewereld, zoals de narcist, zijn de prooien vaak pleasers, mensen die denken: ik moet aardig zijn, goed zijn, mezelf bewijzen, dán zullen mensen me wel in de armen sluiten.
“Ze zijn dus juist in staat om heel veel te geven en hebben vaak meer oog voor de behoeften van een ander dan voor hun eigen noden.
“Het zijn meestal ook intelligente mensen die gefocust zijn op overleven en hard werken, die hun eigen weg hebben gebaand en best wat hebben bereikt in het leven, maar nog altijd een duiveltje op hun schouder hebben dat zegt: ‘Je bent nog altijd niet goed genoeg.’”
Er is dus voor de narcist een ideaal partnerprofiel.
De Keye: “Absoluut: sterke mensen met daadkracht en energie die ze kunnen roven, en als het kan ook status en financiën waarop ze kunnen meeliften, maar die toch gevoelig en onzeker genoeg zijn om te bespelen.
“Weet u dat de meeste mensen die bij mij in therapie komen eigenlijk willen weten wat er mis is met hén? Ze vinden het niet oké hoe hun partner hen behandelt, maar toch denken ze dat het aan hen ligt, omdat ze jarenlang te horen hebben gekregen dat zij het probleem zijn.”
Christina: “Ik ben lang de fout bij mezelf blijven zoeken, ook al voelde ik wel dat er met Peter iets niet klopte. Ik was te emotioneel, ik had daddy issues. Alles wat ik over mijn therapie vertelde, gebruikte hij daarna tegen me.
“Peter is een charismatische man. Als ik mijn vriendinnen vertelde hoe hij mij vernederde, konden ze dat nooit geloven: hij is zo charmant! In zijn gezelschap zijn is altijd een avontuur! Als het fout gaat in een koppel, zeiden ze ook altijd, hebben beide partners schuld.”
Kun je een relatie met een narcist redden? Is er een manier om met zo iemand te leven?
De Keye: “Het beste wat je kunt doen, is weggaan. Als er ook maar enige mogelijkheid is om met een narcist te breken, dóé dat dan. Het is de beste manier om de controle over je leven terug te krijgen.
“Daar is moed voor nodig en als je de prooi van een narcist bent geweest, ben je meestal doodmoe.”
BROODMAGER
Kennis van je zwakke plekken is een eerste stap naar herstel, zegt u.
De Keye: “Het is belangrijk om te weten waarmee de narcist je triggert. Dat is meestal onzekerheid, te weinig gevoel van eigenwaarde, waardoor je de neiging hebt te willen pleasen.
“In het begin dacht ik dat ik mensen in eerste instantie moest leren hun grenzen aan te geven. Maar je kunt geen grenzen stellen als je niet weet wie je bent, wat je wilt, wat jóúw waarden zijn en wat jíj belangrijk vindt.
“Als je je jarenlang onder druk hebt aangepast aan iemand anders, weet je dat allemaal niet meer. Opnieuw ontdekken wie je bent en hoe je in het leven wilt staan, is dus de eerste stap.”
Christina: “Ik leerde met de hulp van mijn therapeut wel meer afstand te nemen van Peter, maar hij is uiteindelijk bij mij weg gegaan. Ik had daar zelf de kracht niet voor.
“Ik was broodmager en voelde me totaal verloren. Ik wist niet meer hoe ik me wilde kleden, met welke mensen ik wilde omgaan, waar het leven over ging. Ik was blij met opdrachten voor illustraties die ik alleen maar moest uitvoeren.
“Ik weet nog dat mijn beste vriendin pas na vijf jaar tegen mij zei: ‘Nu herken ik eindelijk de echte Christina weer.’
“Maar vanwege onze zoon moest ik in contact met hem blijven, en hij zocht telkens weer manieren om me toch te raken.”
De Keye: “Pas als je weer min of meer weet waar je voor staat en wat je wel en niet toelaatbaar vindt, kun je gaan oefenen met het aangeven van je grenzen.
“Dat is in het begin best eng, want grenzen aangeven heeft ook gevolgen. Als je in een nieuwe relatie bijvoorbeeld zegt: ‘Als je vreemdgaat, is het over tussen ons’, moet je bereid zijn de daad bij het woord te voegen.”
Wat als iemand niet weg kán bij een narcist, vanwege zijn of haar financiële situatie bijvoorbeeld, of met hem moet blijven omgaan omdat ze samen een kind hebben?
De Keye: “Dan is het zaak je heel erg bewust te zijn van de mechanismen van narcistisch gedrag, om er zo effectief mogelijk op te reageren.
“Denk er bijvoorbeeld goed over na of je je gevoelens wilt delen met de narcist in je leven. Als je een narcist vertelt welk gedrag je frustreert, zal hij dat onthouden en het later gebruiken om je op stang te jagen.
“Narcisten zullen blijven proberen je te verleiden en de reacties uit te lokken waar ze zo’n nood aan hebben, om zo weer macht over je te krijgen. Dat moet je proberen te voorkomen door de communicatie te beperken.
“Als hij je onder druk zet en je voelt dat je getriggerd wordt, probeer dan tijd te winnen – zeg bijvoorbeeld: ‘Ik kijk even in mijn agenda.’
“Als je regelingen rond de kinderen moet vastleggen, is het zaak heel stellige standpunten in te nemen. Vraag nooit: ‘Vind je dat oké?’ maar stel hem voor een voldongen feit.
“Zolang je overweldigd bent door angst, heeft de narcist vat op je. Daarom is het nuttig om kalmerende technieken te vinden die voor jou werken. En als je een narcist het gevoel geeft dat hij er zelf baat bij heeft een aantal toegevingen te doen, kun je soms wel een modus vivendi vinden.
“Narcisten lijden niet graag gezichtsverlies. Als je nog samen bent, zullen ze niet willen dat je bij hen weggaat: dat is niet goed voor hun imago. Dat geeft je een soort hefboom.
“Maar zo’n relatie volhouden lukt alleen als je een uitgebreid eigen leven ontwikkelt waaruit je energie kunt opladen.
“Ik ken maar een paar partners die daarin geslaagd zijn. De meesten gaan er toch stilletjes aan kapot.”
Therapie voor de narcist behoort niet tot de opties?
De Keye: “O nee. Dan moet hij al inzien dat er iets mis is met hém en dat doen narcisten nooit. Ze kunnen niet kritisch naar zichzelf kijken, want dan komen ze weer terecht bij de pijn van het kleine getraumatiseerde kind.
“Als ze al in therapie gaan, is dat meestal om een bepaald doel te bereiken – om te voorkomen dat hun partner hen verlaat, of dat ze hun bezittingen moeten verdelen.
“Nee, een narcist genezen, dat kun je echt wel vergeten.”
* Om hun privacy te beschermen hebben de getuigen een schuilnaam gekregen.
© Humo
Bron: De Morgen/Humo