Als komiek en acteur zonder enige relevante ervaring werd hij in 2019 president van Oekraïne. Nu moet hij zijn land door de oorlog met Rusland loodsen.
Wie is Volodymyr Zelensky?
Jorn Lelong – De Morgen
28 februari 2022
Zijn geloofwaardigheid als corruptiebestrijder ging verloren, maar door de oorlog is Volodymyr Zelensky opgestaan als echte leider
Voor Volodymyr Zelensky, president van Oekraïne, was zijn jarenlange acteercarrière naar eigen zeggen een goede leerschool voor een politieke loopbaan.
“Politiek is als slechte cinema: politici drijven dingen te ver, ze overreageren.”
“Als ik met politici praat, zie ik dat in hun gelaatsuitdrukkingen. Dan bekijk ik dat als een producer en denk ik: stop hier toch mee. Niemand gaat dit geloven!”
Vladimir Poetin kan zijn acteerkwaliteiten dus maar beter op orde hebben, wil hij Zelensky om de tuin leiden in de huidige vredesonderhandelingen.
Dat Oekraïne in april 2019 de politieke maagd Zelensky met een overweldigende meerderheid tot president verkoos, was vooral een afrekening met de jarenlange corruptie waarvan Oekraïense politici een handelsmerk hadden gemaakt.
Ook de zittende president Petro Porosjenko, die na de revolutie in 2014 aan de macht was gekomen, bleek al snel even corrupt als zijn voorgangers.
Amper 9 procent van de Oekraïners had in de aanloop naar de presidentsverkiezingen nog vertrouwen in de regering; geen land deed slechter.
BEERTJE PADDINGTON
Toen was Zelensky vooral bekend als acteur en komiek, die van alle markten thuis was. Zo sprak hij nog de stem in van Beertje Paddington in de Oekraïense versie van de populaire animatiefilm, maar brak hij ook potten met politiek geëngageerde stand-upcomedy. Daarin nam hij voortdurend toenmalig president Porosjenko op de hak.
Het politieke onbehagen dat hij deelde met zoveel landgenoten, inspireerde hem uiteindelijk om de serie Dienaar van het volk te schrijven. Daarin speelt Zelensky de rol van Vasyl Holoborodko, een jonge, idealistische onderwijzer die tijdens de les door een leerling gefilmd wordt als hij een tirade tegen het corrupte establishment afsteekt.
Het filmpje gaat viraal, en als bij wonder schopt de onderwijzer het, dankzij een crowdfundingcampagne, tot president.
De serie werd een enorm succes, en belandde als eerste Oekraïense reeks op Netflix. De acteur en komiek kreeg in de smiezen dat Oekraïne naar een figuur als Holoborodko snakte en stelde zich kandidaat voor de presidentsverkiezingen.
De daaropvolgende maanden zouden een sprekende illustratie worden van wat in de filosofie ‘anti-mimesis’ genoemd wordt: het leven dat de kunst imiteert.
Zelensky liet zelf die fictie en realiteit maar al te graag samenvloeien: zijn partij kreeg de naam van de serie, Dienaar van het Volk, het laatste seizoen van de show verscheen in de aanloop naar de verkiezingen, de presidentskandidaat sprak zijn volgers vanop de set toe en zelfs het begindeuntje van de serie weerklonk op zijn campagne-evenementen.
Er zijn nochtans wel wat verschillen tussen Zelensky en het personage aan wie hij zich zo graag spiegelt. Hoewel de presidentskandidaat zich maar al te graag als een man van het volk presenteert, verschilt zijn cv niet gek veel van dat van de doorsnee Oekraïense politicus.
Zijn succes als komiek, acteur en producer vertaalde zich ook financieel. Zijn bedrijf werd op 15 miljoen euro geschat en hij bezat meerdere huizen, waaronder een villa met vijftien kamers in Toscane. Dan heb je evenveel gemeen met de modale Oekraïner als Donald Trump met de vergeten Amerikaan.
TWEE BELOFTES
Met ludieke filmpjes op sociale media en comedyshows over zijn tegenstanders slaagt Zelensky erin om geweldig veel enthousiasme op te wekken zonder veel concrete beleidsvoorstellen uit de doeken te doen.
Toch overtuigt Zelensky 73 procent van de kiezers, en wel op basis van twee beloftes: de jarenlange oorlog in Oost-Oekraïne stoppen en komaf maken met de oligarchie in zijn land.
Zelensky begon ook veel belovend aan zijn ambt. Zo verbeterde hij de digitalisering in zijn land en kondigde hij een ambitieus wegeninfrastructuurplan aan. Ook op vlak van corruptiebestrijding zette Zelensky stappen.
Hij schafte de strafrechtelijke immuniteit van parlementsleden af, criminaliseerde illegale verrijking van ambtenaren en het parlement kreeg de macht om een president te kunnen afzetten.
PANDORA PAPERS
Maar al snel luidde de kritiek dat Zelensky wel erg selectief te werk ging om corruptie te bestrijden. In maart 2020 ontsloeg Zelensky enkele van de voornaamste hervormers in zijn regering door politici die berucht zijn om hun banden met enkele machtige oligarchen.
Onder Zelensky werden strafzaken geopend tegen een Russisch-gezinde oligarch en tegen zijn politieke concurrent Porosjenko.
Partijgenoten van Zelensky die in schandalen betrokken raakten, kwamen er veel beter van af. Ook Ihor Kolomoiski, een oligarch die Zelensky’s verkiezingscampagne steunde en die in de VS verdacht wordt van witwassing, wordt in Oekraïne niet vervolgd.
Zijn geloofwaardigheid als corruptiebestrijder ging nog meer verloren toen zijn naam opdook in de Pandora Papers. Daarin werd onthuld dat Zelensky er een netwerk van bedrijfjes op nahield in belastingparadijzen. Toen hij president werd, deed hij zijn belangen in die firma’s wel van de hand. Maar er bleek een overeenkomst te bestaan waardoor een deel van de winst nog steeds naar zijn familie vloeit.
Van die verwijten van vriendjespolitiek en hypocrisie raakte Zelensky nog moeilijk van af, zelfs niet toen hij in november een wet ondertekende die oligarchen verbood om partijen, politieke advertenties of protesten te financieren of deel te nemen aan privatiseringen.
Het is namelijk de nationale veiligheidsraad die mag beslissen wie in het openbaar oligarchenregister wordt opgenomen. En die bestaat vooral uit aanhangers van Zelensky.
GEVANGENENRUIL
Ook de pogingen van Zelensky om een oplossing te vinden voor de oorlog in Oost-Oekraïne haalden weinig uit. Al snel kwam hij erachter dat Poetin niet openstond voor andere oplossingen dan wat beschreven staat in de Minsk-akkoorden.
Daarin is beschreven dat de separatistische gebieden Loehansk en Donetsk een ‘speciale status’ in Oekraïne zouden krijgen. Voor Poetin komt dat neer op verregaande autonomie, inclusief een feitelijk vetorecht over buitenlands beleid van Oekraïne.
Dat is voor Zelensky nooit een optie geweest. Dat Poetin inmiddels honderdduizenden paspoorten zat uit te delen aan burgers in de opstandige gebieden, hielp de zaak evenmin. Verder dan een controversiële gevangenenruil met Rusland is Zelensky dan ook niet gekomen.
Gaandeweg sprak Zelensky steeds duidelijkere taal over zijn wens om toe te treden tot de Europese Unie en de NAVO, wat niet in goede aarde viel bij Poetin.
Al in april mobiliseerde het Kremlin tienduizenden troepen en heel wat militaire infrastructuur naar het grensgebied met Oekraïne. Na militaire oefeningen trok Rusland de troepen terug, maar niet de infrastructuur.
Toen er in de herfst opnieuw massaal troepen gemobiliseerd werden richting Oekraïne, sloegen Amerikaanse veiligheidsdiensten alarm.
ECHTE LEIDER
Wanneer de Amerikanen hem een evacuatie uit Kiev aanboden, bedankte hij vriendelijk.
“De gevechten vinden hier plaats. Ik heb munitie nodig, geen lift”, aldus Zelensky.
Hoewel Zelensky lange tijd de berichten over de militarisering van Rusland afdeed als ‘alarmistisch’, is hij sinds de inval van Rusland in geen tijd opgestaan als een echte leider.
Het is ook Zelensky die voortdurend het Westen blijft aanvuren om harder in te grijpen. Alleen al zaterdag zou de Oekraïense president aan de telefoon hebben gehangen met de Franse president Emmanuel Macron, Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, de Italiaanse Mario Draghi, de Duitse kanselier Olaf Scholz, de paus, de Nederlandse premier Mark Rutte en nog vele anderen.
Mede door Zelensky’s voortdurende druk besliste de EU sneller dan verwacht om enkele Russische banken uit het betalingssysteem SWIFT te gooien.
Wil Poetin Zelensky afzetten, dan mag hij heel wat weerstand in Oekraïne verwachten. In een nieuwe poll geeft 91 procent van de Oekraïners aan dat Zelensky hun steun geniet – drie keer meer dan in december.
Zelensky lijkt niet langer geplaagd te worden door de erfenis van het personage dat hem groot maakte, nu maakt hij zelf naam als president.
Bekijk alle beschikbare portretten
Bron: De Morgen