Donald Trump heeft de wereld op zijn kop gezet. Hij ligt openlijk in de clinch met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky, wil zo weinig mogelijk te maken hebben met Europa en bakt zoete broodjes met Vladimir Poetin. ‘We gaan een dystopische toekomst tegemoet,’ zegt David Criekemans, professor internationale politiek.
Sam Ooghe – De Morgen/Humo
20 maart 2025
Leestijd: 18 min
David Criekemans is alomtegenwoordig. Niet alleen verschijnt hij dagelijks op televisie en in de kranten, hij reist ook in een razend tempo door Europa.
De ene dag geeft Criekemans een lezing in Nederland, de volgende dag neemt hij het vliegtuig naar Portugal, om vervolgens een weekend in Griekenland door te brengen.
David Criekemans: “Geen plezierreisjes, voor alle duidelijkheid: ik ben hard aan het werk.
“Ik praat in alle hoeken van Europa met diplomaten, hoge militairen en onderzoekers: hoe kijken zij naar de aardverschuivingen die we nu meemaken?
“In Polen en de Baltische staten krijg ik al langer te horen: ‘Hebben jullie West-Europeanen het nog altijd niet door? Oekraïne was maar het begin. Wij zijn de volgenden!’
“Pas de afgelopen weken lijken we ook hier echt wakker te zijn geschud. Het parallelle universum waarin we leefden, was een illusie. We bevinden ons op een keerpunt in de geschiedenis.”
Hoezo?
“Toen Trump en vicepresident J.D. Vance Zelensky naar Washington haalden om hem publiekelijk te vernederen – want het was met voorbedachten rade – hebben ze meer gedaan dan alleen dat.
“Ze hebben een duidelijke boodschap aan Europa gegeven: ‘Op ons hoef je niet langer te rekenen.’
“Dat moment gaat de geschiedenisboeken in. We weten niet of de VS ons nog zullen bijstaan in het geval van een nieuwe aanval van Poetin. Misschien gooien ze ons zelfs onder de bus.
“Trump wil bijvoorbeeld Groenland inlijven. Hoever zal hij daarin gaan? De Deense premier Mette Frederiksen staat misschien hetzelfde te wachten als Zelensky. Of erger.
“Trump denkt in termen van 24 uur, hij is totaal onvoorspelbaar.
“We beleven een historische vertrouwensbreuk tussen Europa en de VS, zonder dat Rusland ook maar iets hoeft te doen.
“Poetin wrijft zich ongetwijfeld in de handen.”
U noemt het een keerpunt in de geschiedenis. Hebben we zoiets ooit al meegemaakt?
“Daarvoor moeten we terug naar de periode net na de Tweede Wereldoorlog. Toen trachtte Jozef Stalin Europa op allerlei manieren onder druk te zetten.
“De reactie van de VS en Europa was de oprichting van de NAVO: een internationale samenwerking met Amerika als leider.
“Deze eeuw is het Poetin die Europa probeert te ondermijnen, maar nu is het Amerikaanse antwoord omgekeerd: ‘Los het zelf op.’
“Voor Europa is dat een majeur probleem, want we zijn nog lange tijd niet in staat om onze eigen boontjes te doppen. We zijn militair bijzonder afhankelijk van de Amerikanen.
Humo / Koen Bauters
“Sinds de confrontatie tussen Trump en Zelensky is alles daarom snel gegaan. Na minder dan een week presenteerde de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, al een plan om 800 miljard euro te investeren in de Europese defensie.
“Er wordt nu gesproken over een verenigde Europese krijgsmacht, wat de afgelopen jaren nog een groot taboe was.
“Zelfs de Britten, traditioneel nauwe bondgenoten van de VS, hebben zich volledig achter Europa geschaard. De geschiedenis gaat aan een ongeziene vaart, je kunt het nauwelijks bijhouden.
“We zijn in een nieuw tijdperk geworpen, de terugkeer van de naakte machtspolitiek.
“We zullen moeten wennen aan een nerveuze en onzekere wereld waarin de grote machtsblokken elkaar wantrouwen en afluisteren, en aan de lopende band wapens produceren.
“Dat is bijzonder slecht nieuws voor iedereen die waarde hecht aan mensenrechten, vrede, gezondheid en vrijhandel.”
Merkt u daar nu al de gevolgen van?
“Naast het feit dat Europa militair veel meer op eigen benen zal moeten staan, is er de afgelopen weken ook veel veranderd binnen internationale overlegorganen en onderzoeksinstituten.
“Een voorbeeld: elk jaar bezoek ik met mijn studenten Genève, waar tal van internationale humanitaire organisaties zijn gevestigd.
“Voor het eerst in 25 jaar heb ik moeite om binnen te komen bij die instellingen. Wie kan studenten ontvangen als je net de helft van je personeel hebt moeten ontslaan?”
Dat klinkt als een aardverschuiving.
“Trump heeft overal subsidies stopgezet, het is een bloedbad.
“De Internationale Organisatie voor Migratie heeft net 5.000 mensen ontslagen. Dat is een kleine ramp.
“Die organisatie brengt migratiestromen in kaart: zo worden we niet verrast door nieuwe migratiegolven. Het helpt ook om migranten na oorlogen terug naar hun thuisland te begeleiden.
“Een bezoek aan de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties, dan maar?
“Dat is ook lastig, want de VS en Israël zijn er net samen uit gestapt en andere landen betalen hun lidmaatschapsbijdragen niet of veel te laat.
“Humanitaire ngo’s vertellen me dat ze hun hulp- en onderzoeksprogramma’s moeten stopzetten.
“Dát zijn de gevolgen van Trumps beleid. Het is verbijsterend.
‘De terugkeer van de naakte machtspolitiek is zeer slecht nieuws voor wie waarde hecht aan mensenrechten, vrede, gezondheid en vrijheid’
“Diplomaten met wie ik spreek, maken zich grote zorgen. De wereld van de internationale samenwerking is een jungle geworden, alleen de wet van de sterkste zal gelden. Nu merken we er misschien nog weinig van, maar later…
“De VS hebben zich teruggetrokken uit de Wereldgezondheidsorganisatie én ze hebben hun eigen gezondheidsinstituut gekortwiekt, net nu het vogelgriepvirus zich daar snel verspreidt. Door dat soort instellingen af te breken neem je grote risico’s. Elke dodelijke virusuitbraak begint klein.
“Wij, en vooral de Amerikanen, zullen misschien een crisis nodig hebben om te beseffen wat we verloren hebben.”
Het lijkt allemaal zo on-Amerikaans.
“Niet helemaal. De VS zijn niet altijd het land van internationale samenwerking geweest.
“Eind negentiende eeuw trokken ze zich al terug, en in de jaren 20 deden ze het opnieuw: ze wilden niets te maken hebben met ‘het constant oorlogvoerende Europa’, dus trokken ze hoge muren op. Maar dat werkt niet.
“Jezelf isoleren en tariefoorlogen voeren is voor niemand goed.”
De vorige tariefoorlog van de VS werd gevolgd door de Grote Depressie en de opkomst van autoritaire regimes in Europa in de jaren 30.
“Klopt. Dergelijk beleid veroorzaakt wereldwijde economische problemen, onzekerheid en conflicten.
“Ik wil geen paniek zaaien, maar dat is helaas wat de geschiedenis ons leert. Blijkbaar moet de mensheid het om de zoveel decennia aan den lijve ondervinden om te beseffen dat het zo niet werkt.”
LEGER VAN ERDOGAN
Trump heeft net een tijdlang de militaire steun aan Kiev gepauzeerd en de Amerikanen hebben toen ook geen cruciale militaire informatie meer gedeeld met Oekraïne. Wat als Trump straks alle steun terugtrekt?
“Dan begint de klok te tikken. In vier à zes maanden kan de oorlog volledig kantelen.
“Veel zal afhangen van hoe snel Europa reageert. Het zal militair fors moeten opschalen.
“Als de situatie aan het front echt kritisch wordt, zal Duitsland Taurus-kruisraketten leveren. Ook Engeland en Frankrijk zullen dan in beweging komen. Ze zullen wel moeten.”
In de loop van 2025 moeten er eindelijk onderhandelingen komen om een einde te maken aan de oorlog.
“Inderdaad, alle partijen lijken er klaar voor. Inclusief Rusland – daar zitten ze ook op hun tandvlees.
“Maar let op: Trump gebruikt nu termen als ‘vredesbestand’ en ‘duurzame vrede’, en ik merk dat sommigen in Europa die retoriek overnemen.
“Terwijl een akkoord er nochtans op neer zal komen dat Zelensky een enorm stuk territorium moet afstaan aan Rusland.
“Maak je geen illusies: Poetin zal dat gebied zuiveren. Iedereen die tegen Rusland is, wordt vermoord. De weeskinderen gaan naar adoptiegezinnen in Rusland.
“De Oekraïense cultuur en taal worden verboden. Is dat dan vrede?
“Het is kiezen tussen pest en cholera. Oekraïne kan de bezette gebieden niet heroveren, dat weet iedereen. Maar Europa moet absoluut deel uitmaken van het onderhandelingsproces.
“Laat je Trump op eigen houtje onderhandelen, dan geeft hij zonder veel extra voorwaarden simpelweg stukken Oekraïne aan Poetin, waardoor Europa over een paar jaar opnieuw in de problemen zal zitten.”
Om de nieuwe grens tussen Oekraïne en Rusland zonder de Amerikanen te beschermen, zullen we veel troepen nodig hebben. Zijn we daar klaar voor?
“Het wordt erg krap. We praten over een bestandsgrens van meer dan 1.000 kilometer – dat is gigantisch.
“Per kilometer heb je minstens 100 manschappen nodig. Dat betekent 100.000 mensen, en omdat die moeten rouleren, zijn er minstens 300.000 nodig.
“Je kunt dat aantal halen met 150.000 Europeanen en 150.000 Oekraïners, maar daarmee speel je Poetin in de kaart. Want als al je troepen in Oekraïne zijn, ontstaan elders zwakke plekken.
“En Poetins honger is nog lang niet gestild. De afgelopen jaren heeft hij een oorlogseconomie opgebouwd. De wapenfabrieken draaien op volle toeren. Zo’n economische machine kun je niet zomaar stilleggen – het financiële belang is te groot.
“Er is een nieuwe kaste oligarchen geboren, wapenoligarchen in plaats van energieoligarchen.
“Poetin moet hen belonen, dus the show must go on. Zelfs na een bestand met Oekraïne zullen er jaarlijks 1.500 tanks uit de Russische fabrieken rollen.
“Zoals ik eerder zei: Poetin kijkt verder dan Oekraïne. Hij toont zijn spierballen al in Georgië en Moldavië. In Roemenië heeft hij een eigen presidentskandidaat op de kieslijsten gezet en probeert hij via sociale media de bevolking te beïnvloeden.
“En vooral: zodra er een akkoord is over Oekraïne, begint de race om de Baltische staten. Die landen doen wat ze kunnen en graven zich in, maar militair zijn ze kwetsbaar.
“Ze hebben nog geen 25.000 manschappen. Zonder buitenlandse steun worden ze onder de voet gelopen. Dat is de Europese Unie, hè.”
Sommige mensen zeggen: ‘Oké, maar Poetin zal nooit België of Nederland aanvallen.’
“Niet met tanks, nee, maar wel op allerlei andere manieren. Bovendien geef je met die uitspraak aan dat je niet maalt om de rechten van je mede-Europeanen in Oekraïne en in Estland, Letland en Litouwen. Moeten we die mensen dan maar aan hun lot overlaten?
“En wat met Finland en Noorwegen?
“Als het aan Poetin ligt, gaat hij nog verder: hij streeft naar een terugkeer van het IJzeren Gordijn van vóór 1991 – inclusief Polen, Tsjechië, Hongarije en meer.”
Wat is de oplossing? Waar vinden we de komende jaren de mankracht om Europa te beschermen?
“Net na de clash tussen Trump en Zelensky was er een Europese top, met ook het Verenigd Koninkrijk, Canada en… Turkije.
“Dat laatste land, een NAVO-lid, heeft een enorme troepenmacht: 450.000 gevechtsklare soldaten en nog eens een half miljoen reservisten.
“Het leger is bovendien gehard door de jarenlange strijd in Syrië. Die oorlog is nu zo goed als voorbij.
“Als je president Erdogan kunt overtuigen om Oekraïne te steunen, zou dat een enorme boost zijn.”
‘Poetin streeft naar een terugkeer van het IJzeren Gordijn van vóór 1991, inclusief Polen, Tsjechië, Hongarije en meer’
Slim, want Erdogan heeft zich vanaf het begin achter Oekraïne geschaard.
“Europa zou wel toegevingen moeten doen. Erdogan heeft altijd oren naar een migratiedeal.
“Of iets helemaal anders: in 2016 zijn er gesprekken geweest tussen de EU en Erdogan over een visumregeling.
“Turkse burgers zouden dan zonder visum door Europa kunnen reizen. Waarom niet?”
Dat akkoord kwam er niet vanwege de onderdrukking van politieke tegenstanders en kritische journalisten door Turkije.
“Als je die onderhandelingen heropent, zou er iets mogelijk kunnen zijn. Europa heeft geen tijd te verliezen.
“De komende drie tot vijf jaar zijn cruciaal voor de toekomst van zowel Oekraïne als de EU.
“Europa is nog lang niet klaar om Rusland voldoende af te schrikken, dus het moet tijd winnen. Dat kan alleen door snel partners te vinden.”
Ik begin het te begrijpen. De nieuwe wereld is er een van tijdelijke allianties, ook met twijfelachtige regimes, maar dat moet soms om je eigen veiligheid en waarden te verdedigen.
“Inderdaad. Trumps strategie biedt ons ook kansen.
“Turkije maakt een snelle groei door, het heeft momenteel 85 miljoen inwoners en zal de komende decennia de grens van 100 miljoen overschrijden.
“Waarom gaan we geen grootschalige samenwerking aan met dat land, op het gebied van economie, grondstoffen en defensie? Turkije kan voor de EU een partner van onschatbare waarde zijn.
“Hetzelfde met Canada, dat door Trump nu ruzie heeft met de Verenigde Staten. Canada staat zeker open voor samenwerkingen met België of de EU.
“Met Mexico heeft de EU al een strategisch partnerschap: diep dat uit! Alles kan, het is een nieuw tijdperk. We schrijven de spelregels zelf.
“Europa kan deze historische gelegenheid aangrijpen om uit te groeien tot een zelfstandige machtspool.”
DYSTOPIE
Hoe bereidt u zich voor op dat nieuwe tijdperk van onzekerheid? Bent u een prepper?
“Nee. Mensen mogen gerust blikken sardienen, contant geld en een transistorradio in hun kelder bewaren – dat kan nooit kwaad – maar momenteel is bewustwording belangrijker.
“Onze politici moeten nu razendsnel schakelen en onze burgers moeten beseffen dat de situatie behoorlijk ernstig is.
“We leven in een tijd waarin grote mogendheden niet per se het beste met ons voorhebben.
“Rusland voert al geruime tijd een hybride oorlog in Europa en maakt gebruik van desinformatiecampagnes. En wat zien we nu? Naast Poetin steunt ook Trump de rechts-populistische, pro-Russische Andrzej Duda in Polen.
“Als je kijkt naar wat de Russen hier de afgelopen jaren met hun politieke inmenging hebben aangericht, stel je dan eens voor wat er kan gebeuren met daarbovenop ook nog Amerikaanse steun!
“En dan zouden we bijna vergeten dat de rijkste man ter wereld, Elon Musk, ook vrolijk meedoet. Hij probeert zoveel mogelijk Duitsers te overtuigen om voor het extreemrechtse AfD te stemmen.
“Musk belichaamt het nieuwe tijdperk: hij is een techno-oligarch met ongekend veel geld, die nu ook diepgaande invloed heeft verworven in de Amerikaanse politiek.
“Hij beweert voor vrije meningsuiting te staan, maar als je op zijn platform X kijkt (het vroegere Twitter), zie je iets anders: hij wil één welbepaald beeld van de werkelijkheid laten zien.”
Het klinkt bijna als een samenzweringstheorie, maar het is echt.
“In Amerika hoor ik almaar vaker dat we in het ‘laatkapitalisme’ leven.
“In het klassieke kapitalisme had je als ondernemer tevreden arbeiders nodig om geld te verdienen en een sterke middenklasse om je producten aan te verkopen.
“Tegenwoordig is dat niet meer nodig. In deze fase van het kapitalisme kun je veel geld verdienen met nieuwe technologieën die nauwelijks mankracht vereisen.
“Ondernemers hebben geen nood meer aan menselijke arbeid, en ook niet aan een kritische middenklasse.
“In landen als de VS zie je het zo gebeuren: daar neemt de ongelijkheid de laatste jaren spectaculair toe.
“De rijkste 1 procent heeft obscene hoeveelheden geld en macht, terwijl de middenklasse verzuipt in facturen en desinformatie.
“Musk is het perfecte voorbeeld. Mensen zoals hij controleren de technologie, de economie én de politieke macht, waardoor ze nog rijker worden.
“Hij bedient zichzelf: zijn bedrijven SpaceX en Starlink krijgen royale subsidies van Trump, en ook het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken heeft plannen om voor honderden miljoenen dollars aan Tesla’s te kopen.
“We gaan een dystopische toekomst tegemoet.”
Begrijpt u wat Trump, Musk en de VS bezielt om zo tegen Poetin aan te schurken?
“Trump heeft een fascinatie voor grote leiders, vaak autocraten. Hij zou zelf graag zo’n leider zijn.
“Na een bezoek aan Noord-Korea zei hij tegen andere Republikeinse politici hoe fantastisch het was dat iedereen opstond en applaudisseerde voor Kim Jong-un: ‘Dat wil ik ook voor ons volk’ – voor hemzelf dus.
“De democratie vindt hij te rommelig. Hij wil liever een alleenheerser zijn, zoals hij in het buitenland heeft gezien. En hij is eraan begonnen.
“Trump vervangt de kritische journalisten in het Witte Huis door jaknikkers. Wie niet in de pas loopt, moet vertrekken.
“Hij gooit zoveel mogelijk guardrails van de rechtsstaat overboord.
“Trump volgt het model van Poetin, die is ook ooit zo begonnen.
“Maar het gaat om meer dan alleen Trump. De strategie om Oekraïne los te laten leeft breder binnen de Republikeinse partij en de conservatieve elite in de VS.
“Ze zien die oorlog als een regionaal dingetje, een probleem van Europa. Hun focus ligt elders.”
Op China.
“Precies. Voor Trump en zijn medestanders is China dé grote bedreiging. Dat land is de VS op sommige vlakken – technologisch en qua energierevoluties – nu al voorbij.
“‘Waarom stoppen we zoveel geld in een oorlog in Europa?’, vragen ze zich af.
“‘We zouden die middelen beter investeren in de Indo-Pacific.’
“Trump en co. willen die vervelende Oekraïne-kwestie dus zo snel mogelijk van de baan, ook als dat betekent dat de Oekraïners onder de bus worden gegooid.”
Maar waarom scharen de Amerikanen zich dan zo actief achter Rusland? Trump lijkt Poetin echt te steunen en wil serieus economisch samenwerken met Moskou.
“Trump heeft een bijzondere band met Rusland. Al in 1984 waren er contacten tussen de Russische vastgoedmaffia en de familie Trump.
“Hij kreeg toestemming om hotels te bouwen in Moskou en bezocht de stad samen met zijn toenmalige echtgenote Ivana.
“Later ontving hij zelfs Russische leningen toen hij in financiële moeilijkheden zat.”
Volgens Joeri Sjvets, een voormalige Russische spion die nu in de VS woont, werd Trump rond die periode ook benaderd door leden van de Russische KGB: ‘We lepelden hem Russische ideeën in.’ Meteen daarna stelde Trump zich voor het eerst kandidaat als president en kantte hij zich tegen de NAVO.
“Het fijne weten we er niet van, maar er zijn duidelijke aanwijzingen dat de relatie tussen Trump en Moskou al tientallen jaren oud is.
“Dat betekent niet noodzakelijk dat hij tot op de dag van vandaag door de Russen wordt gestuurd.
“Trump heeft zijn eigen ideeën, en die passen anno 2025 nu eenmaal goed in het Russische verhaal.
“Maar opnieuw: het gaat over meer dan Trump. De Amerikanen hebben gekozen voor een beproefd recept uit de Koude Oorlog.
“In de jaren 70 wilde minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger een wig drijven tussen communistisch China en de Sovjet-Unie. Hij maakte politieke openingen voor China en legde economische banden aan met Peking.
“Concreet betekende dat dat de productie van Amerikaanse bedrijven werd verschoven naar China om te profiteren van hun goedkope arbeidskrachten. Dat was het begin van de made in China-producten in het Westen.
“Dit keer willen Trump en zijn medestanders het omgekeerde doen: Rusland het hof maken om het los te weken van China.”
Zal dat werken?
“Het getuigt van weinig strategisch vernuft, want Poetin krijgt alles in de schoot geworpen. Hij krijgt Oekraïne cadeau en kan alsnog vrienden blijven met China.
“Volgens mij zal Trumps strategie vooral resulteren in een Amerika dat almaar meer geïsoleerd raakt van de rest van de wereld. Zeker als Trump doorgaat met zijn handelsoorlog, want vooral zijn eigen bevolking zal daarvoor de prijs betalen.
“Als je alles optelt, krijg je vast en zeker een tegenreactie in de VS.”
Professor Criekemans, de revolutionair?
“Ik zal de revolutie niet uitroepen, geen zorgen (lacht). Maar er komt een backlash aan, dat is zeker.
“Ik zag laatst een filmpje van Republikeinse verkozenen in een kiesdistrict in Texas. Toen het over DOGE ging – het overheidsdepartement van Musk dat federale uitgaven wil verminderen – klonk er boegeroep in de zaal.
“Mensen zijn boos, het gaat hun te snel. Musk is niet populair. Trump heeft hem nodig, vooral vanwege zijn geld, maar op een dag zal hij hem moeten dumpen.
“Beseffen Trump en Musk wel wat ze doen door zoveel mensen op straat te zetten?
“Ook bij de veiligheidsdiensten worden mensen massaal ontslagen. In een land met zoveel vuurwapens is dat op zich al een veiligheidsprobleem.”
Op sociale media circuleren heel wat video’s van jonge Amerikanen die, halfgrappend en halfernstig, zinspelen op een moord op Trump. ‘Iemand moet het doen. Ik zeg niet wat, of op wie, maar het moet gebeuren.’
“In de zomer van vorig jaar overleefde Trump al ternauwernood een moordpoging. Je hebt maar één persoon nodig die niets meer te verliezen heeft, en zo zijn er in de VS intussen heel wat.
“De Amerikaanse samenleving zal maand na maand meer onder druk komen te staan.
“Want één ding is zeker: het zal elke dag wel iets zijn.
“Trump stopt niet.”
Lees ook
Bron: De Morgen/Humo