Ongelooflijk maar waar: er werden dit weekend belangwekkende vragen gesteld in de Senaat. Niet over het voortbestaan van de Senaat zelf, maar over wat het betekent om mens te zijn. Theatergezelschap Fanny & Alexander bracht immers Primo Levi, Auschwitz-overlevende en auteur van Is dit een mens, weer tot leven.
Ewoud Ceulemans – De Morgen
Tot leven gewekte Primo Levi getuigt in Senaat over de gruwelen van de kampen: ‘Overal waar nieuw fascisme woedt, kan dit gebeuren’
“Ik herinner me dat heel goed. We zaten met 45 in een piepkleine wagon. Er was een piepjonge moeder die haar kind de borst gaf. Er was ons gezegd dat we eten moesten meenemen, maar we hadden geen water. We dachten dat er water zou zijn. We hebben vreselijke dorst geleden. Dat was de eerste, afschuwelijke ervaring.”
Dat antwoordt Primo Levi wanneer een van de toeschouwers die in het rode pluche van de Senaat heeft plaatsgenomen, hem vraagt: “Herinnert u zich uw aankomst in Auschwitz?”
Hij besluit zijn antwoord met: “We zaten met 650 mensen in die trein. Vier vijfde stierf diezelfde avond of nacht. Zij waren meteen naar de gaskamer gestuurd.”
De Joods-Italiaanse chemicus Primo Levi werd in 1944 naar Auschwitz gedeporteerd. Hij overleefde het concentratiekamp, en schreef zijn herinneringen achteraf neer in een reeks boeken, waarvan Se questo è un uomo (Is dit een mens, 1947) het beroemdst is.
Zijn leven lang sprak hij op radio, tv en voor scholen over zijn ervaringen in Auschwitz, en dat deed hij dit weekend ook in de Belgische Senaat.
Levi stierf dan wel in 1987, maar acteur Andrea Argentieri en het Belgisch-Italiaanse theatergezelschap Fanny & Alexander brengen hem in Se questo è Levi weer tot leven.
“Het is alsof Primo Levi hier vandaag met senatoren en burgers komt praten”, had regisseur Luigi De Angelis ons op voorhand gezegd.
“Hij had een groot verlangen om zijn getuigenis met de wereld te delen. Daarom wilden we dit op een echte locatie brengen. We nemen de filters van het theater weg.”
In Italië werd Se questo è Levi gespeeld in een gemeentehuis, hier in de Senaat.
“We wilden Levi echt onder ons hebben. In de Senaat debatteren mensen onder elkaar. Het was logisch om Primo Levi in dit halfrond zijn getuigenis te laten vertellen.”
OORTJE
Levi deed in zijn leven meer dan 300 interviews over wat hem in Auschwitz overkwam. De gesprekken die hij had met de Italiaanse radio en tv vormen de basis voor de tekst van Se questo è Levi.
De Angelis selecteerde 25 vragen die aan Levi waren voorgelegd, en het publiek mag die in willekeurige volgorde stellen.
Argentieri, die zich het Turijnse accent, het achteruitgekamde haar en de zware bril van Levi aanmeet, hoort de originele opnames van de antwoorden in een onopvallend oortje en spreekt ze op exact dezelfde manier uit, alsof ze spontaan tot hem komen.
“Hij vertolkt de emoties van Primo Levi”, zegt De Angelis.
Soms aarzelt De Argentieri, soms neemt hij zijn tijd om na te denken over het vervolg.
Eén keer zegt hij aan een van de toeschouwers: “U hebt het misschien niet opgemerkt, maar die vraag is al gesteld. Wilt u een andere stellen?”
(Toepasselijk genoeg was de vraag: “Wat is dat, het geheugen?”).
Levi’s Italiaanse antwoorden worden simultaan vertaald voor de toeschouwers, zoals dat ook in de Senaat gebeurt.
Als 22ste toeschouwer steken we vanop de plaats van N-VA’er Karl Vanlouwe, links vooraan, onze hand op. Levi kijkt ons aan, vanachter zijn brilglazen.
“Denkt u dat de nazi’s met de kampen de definitie van de mens zelf wilden veranderen?”
Het is een filosofische vraag, en Levi schuift zijn bril op zijn voorhoofd om te vertellen over de ‘Arbeit macht frei’-ideologie en over hoe de kampbewoners het laagst stonden op de arbeidsladder. Hij eindigt met: “We moesten vernietigd worden, maar op een exemplarische manier.”
Sommige vragen en antwoorden zijn kort, precies en banaal – over het voedsel dat “ik nooit oneetbaar vond” – of over ‘Amado mío’, een liedje uit de film Gilda dat Levi associeert met zijn verloving en met zijn terugkeer naar huis.
Se questo è Levi snijdt echter het diepst wanneer de brug naar het heden wordt gelegd.
“Denkt u dat de gruweldaden van het Lager vandaag opnieuw zouden kunnen plaatsvinden?”, luidt de derde vraag die wordt gesteld.
“Tegenwoordig zeker niet”, antwoordt Levi. “Maar ik twijfel eraan of het nooit meer zou kunnen gebeuren. In Griekenland, Algerije en Chili zijn er kampen geweest.
En ook in Italië – “Het fascisme in Duitsland is een uitzaaiing van een tumor die in Italië ontstond”, zal hij later antwoorden – heeft het niet veel gescheeld. Overal waar fascisme, of een nieuwe vorm van fascisme woedt en voet aan de grond krijgt, kan dit gebeuren.”
GEWELDDADIG
De makers van Se questo è Levi zijn zich bewust van die link naar de huidige situatie.
“Er is geen verleden, alleen een heden”, maakt De Angelis zich sterk.
De Holocaust is een unieke gebeurtenis, want “het is de eerste keer in de recente geschiedenis dat antisemitisme wordt georganiseerd en uitgewerkt door de staat, en niet stilzwijgend wordt toegestaan”, zegt Levi, maar de echo’s ervan weerklinken nog altijd.
“Het fascisme van vandaag is even gewelddadig,” antwoordt hij nog, “maar het enige wat ontbreekt, is de macht om terug te keren naar hoe het vroeger was.”
De reïncarnatie van Primo Levi in Se questo è Levi voelt soms dan wel een tikkeltje artificieel aan, ze herinnert er ons bovenal aan dat de geschiedenis nooit voltooid is, en ook de zwartste pagina’s gekopieerd kunnen worden. Het leidt ertoe dat de Belgische Senaat plots weer ruimte biedt aan een belangrijk debat.
“Het geheugen,” zegt Levi nog, “is een plicht voor alle mensen.”
Bron: De Morgen