Na bijna zes jaar neemt Tim Pauwels afscheid als ombudsman van de VRT Nieuwsdienst. ‘De redacties leveren beter werk dan je op basis van budgetten zou mogen verwachten, maar er is te weinig ruimte voor diepgang en kritische zin.’
Valerie Droeven – De Standaard
‘Geen idee.’ Tim Pauwels (51) zucht diep als we vragen wie hem zal vervangen als ombudspersoon van de VRT Nieuwsdienst. Na vijfenhalf jaar stopt Pauwels met het wikken en wegen van klachten over de nieuwsdienst. Hij wordt coördinator van de binnenlandredactie aan de Reyerslaan.
‘Ik ga proberen in de praktijk te brengen wat ik al die tijd gepredikt heb’, zegt hij met een glimlach.
Er wordt een vervanger gezocht, maar dat niemand hem meteen vervangt, zit hem niet helemaal lekker.
Had u niet beter gewacht op uw vervanger alvorens te vertrekken?
‘Het mandaat was voor drie jaar bedoeld. Je moet dit werk niet te lang doen, het is erg uitputtend. Je stelt altijd iemand teleur. Massa’s mensen mailen me dat de VRT te links is en massa’s dat ze te rechts is. Je kunt niet voor beide kanten tegelijk goed doen.’
‘Tijdens de coronacrisis was het heel lastig om ermee te stoppen. Het aantal klachten verminderde, maar ik werd overrompeld met vragen en hartenkreten. Dit is een beter moment om het stokje door te geven.’
‘De hoofdredactie heeft me verzekerd dat ze zal inzetten op interactie. De interactie met het publiek zou een vierde medium naast beeld, tekst en geluid moeten zijn, vind ik.’
‘Nws.Nws.Nws, het jongerenkanaal op Instagram, en het Tiktok-kanaal van Karrewiet hebben dat goed begrepen. Maar ook al is het arbeidsintensief, ook de media gericht op volwassenen zullen er niet aan ontsnappen.’
U was vaak genuanceerd in uw oordeel als ombudsman. Bent u streng genoeg geweest?
‘Ik ben vaak streng geweest. Bijvoorbeeld in mijn kritiek op de verslaggeving over corona-sceptische betogingen, waarin volgens mij toch wat te weinig kritische vragen zijn gesteld.
‘Ik heb gezegd dat dit huis te gemakkelijk beweert dat het met eigen ogen oorlogsmisdaden heeft vastgesteld.’
‘Dat is intern niet gemakkelijk gevallen, kan ik je verzekeren. Ik ben stevig van leer getrokken tegen de toon van de coronablog, die soms te ludiek was. En die polls op de website, waarin we mensen vroegen of ze het met een stelling eens of oneens waren, zijn verdwenen na mijn kritiek.’
‘Ik ben duidelijk geweest, maar als je mij vraagt of de VRT een regimezender is, dan zeg ik duidelijk: nee, dat is een karikatuur.’
‘Los daarvan mag de hoofdredactie zich van mij wat meer tonen. Ik had soms het gevoel dat ik de enige vertegenwoordiger in het maatschappelijk debat was. Dat is niet goed voor die nieuwsombudsfunctie. Ze is daar niet voor bedoeld.’
Hoe moet de VRT omgaan met de opkomst van radicaal-rechts?
‘We hebben daar geen aparte aanpak voor nodig, behalve een journalistieke. Iedereen is interviewbaar, daar ben ik van overtuigd. We moeten de vragen stellen die gesteld moeten worden.’
In Knack zei u dat de dossierkennis over Vlaams Belang soms ontbreekt op de redactie.
‘Wetstraatjournalisten moeten álle partijprogramma’s goed kennen, ook van partijen buiten het machtscentrum. Dus ook van de PVDA, die tegen Navo-lidmaatschap is. In de huidige context, met de Oekraïne-oorlog, mogen daar toch wel wat vragen over gesteld worden.’
‘Overigens, ik heb nauwelijks klachten gekregen over de politieke verslaggeving. Die wordt, op enkele uitschuivers na, als onpartijdig gepercipieerd.’
‘Dat de VRT al eens weggezet wordt als een links bastion heeft meer te maken met algemene maatschappelijke discussies, zoals die over “blank” versus “wit”. Daarom vind ik ook dat de VRT in dat soort discussies geen partij moet kiezen.’
The New York Times stelde dit weekend nog maar eens vast dat de onzin op sociale media alleen maar toeneemt. Is de journalistiek krachtig genoeg als dam tegen die tsunami van fakenieuws?
‘Er is geweldig veel desinformatie, die veel impact heeft. Daar ben ik erg bezorgd over.’
‘Wij, journalistieke media, hebben niet de mensen en de middelen om al die onzin die online circuleert recht te zetten. Fakenieuws is snel neergeschreven. Het kost veel meer tijd om te onderzoeken en ontkrachten.’
‘Die strijd om het vertrouwen van de mensen is een permanente campagne tegen traditionele media. Ze wordt deels door Russische trollen aangevuurd. We weten dat zeker: het is een feit dat zij bewust desinformatie over corona verspreid hebben.’
‘De overheid doet heel weinig om fakenieuws te counteren. Er is geen beleid over, terwijl fakenieuws een democratie kan ondergraven.’
In 2021 publiceerde Stefaan Walgrave (UAntwerpen) een studie over de journaals op VRT en VTM tijdens corona. ‘Voor even leek het Vlaamse nieuws op dat van Rusland of China’, zei hij.
‘Dat was een grotesk statement. VTM-hoofdredacteur Nicholas Lataire zei toen dat hij het gevoel kreeg dat de professor vooral zelf wilde scoren in de media met zijn uitspraken. Daar ben ik het mee eens.’
Professor Walgrave baseerde zich op wetenschappelijk onderzoek.
‘Oké, hij heeft bewezen dat er op een bepaald moment heel weinig oppositiepartijen aan bod kwamen. Daar moeten we beter op letten. Maar daarom zijn we nog geen Russische staatszender.’
‘Bovendien hadden de oppositiepartijen op dat moment ook geen alternatief voor het beleid. En er was wel degelijk debat.’
‘Toen Jan Jambon op een gegeven moment zei dat het huis niet in brand stond, is infectiologe Erika Vlieghe daar fors tegen ingegaan. Dat is toch publiek debat? Ook al maakt Vlieghe geen deel uit van een traditionele oppositiepartij.’
‘De overheid doet heel weinig om fakenieuws te counteren. Er is geen beleid over, terwijl fakenieuws een democratie kan ondergraven’
Tim Pauwels
U vond de VRT niet te volgzaam?
‘In crisissen is er altijd een “rally round the flag”-effect. Bovendien is het niet omdat er experts naar de studio komen dat elke kritische zin meteen verdwenen is.’
‘In 2020 zijn er meteen drie kritische reportages in Pano geweest.’
‘Eentje over hoe de virologen het effect van de terugkerende vakantiegangers na de krokusvakantie in 2020 totaal hadden onderschat. Een over de contacttracing die niet werkte en een over de blunder om de strategische mondmaskerreserves te vernietigen.’
‘In Rusland worden zo geen Pano’s gemaakt. Door er zo’n karikatuur van te maken, speel je in de hand van een groep mensen die permanent aan stemmingmakerij doen tegen journalistieke media.’
Wat zijn volgens u de grootste pijnpunten op de VRT Nieuwsdienst?
‘Het is een grote redactie, maar ze is actief op veel platformen. De redactie zit te krap. Daardoor wordt het dagelijks nieuws vaak te veel routine. Er is te weinig ruimte voor diepgang en kritische zin voor wat zich hier en nu aandient.’
‘De VRT maakt ook prachtige reportages. Pano doet aan onderzoeksjournalistiek. Het werk rond Melikan Kucam was indrukwekkend. Er is betere journalistiek dan twintig jaar geleden, ook in andere media.’
‘Het risico is dat de dagelijkse verslaggeving wel in het gedrang komt wegens tijdgebrek.’
‘Communicatie wordt almaar meer en beter geframed door professionals. Je hebt tijd en mensen nodig om die framing te ontkrachten.’
‘Er werken globaal genomen veel meer mensen in de marketing en communicatie dan in de journalistiek. Dat is een probleem.’
Wat is de oplossing?
‘Meer mensen. Dat is jammer genoeg het enige. Veel mediadirecties zien journalistieke stukken als “content”, ze denken dat die er gewoon is, als een fles die zich dagelijks vult en die journalisten maar van het schap moeten pakken.’
‘Dat is niet zo, voor goede journalistiek heb je tijd nodig. En mensen.’
Zijn er nog pijnpunten?
‘Het overgrote deel van de mails die ik gekregen heb, zijn mensen die zeggen: ken mij.
“Ook al sta je als journalist bij Voka, toon dat je weet waar ik als werknemer mee worstel.”
‘Er is een groep van wat oudere mensen uit arbeidersmilieus die nooit gestudeerd hebben. Ik noem ze de Luciens. Die zitten vaak in mijn mailbox. Ze krijgen weinig aandacht. Lucien voelt zich verwaarloosd.’
Heeft hij gelijk?
‘Daar gaat het niet om. Zijn emoties zijn oprecht. Hij moet in de krant lezen dat zijn huidskleur veranderd is van “blank” naar “wit”, dat hij een “cisman” is en dat er geen bordjes meer met “herenkleding” in de winkel mogen hangen.’
‘Dat is boven zijn hoofd beslist. Het zal hem worst wezen dat blanke culturele antropologen daarmee ingestemd hebben. Hij voelt zich door hen niet vertegenwoordigd.’
‘Het is niet aan ons om mensen te emanciperen, maar we moeten wel voeling houden met alle bevolkingsgroepen, we moeten hen “kennen”. Als er wordt gezegd dat iedereen zonnepanelen moet leggen, moeten we weten dat dat voor mensen in een appartement niet zo evident is. Als journalist en als medium moet je een gevoel van anti-establishment behouden.’
U keert terug naar de journalistiek, ondanks de beperkingen van de job. U gelooft er nog in?
‘De redacties leveren beter werk dan je op basis van budgetten en personeelskaders zou mogen verwachten. Onder journalisten is de beroepseer groot. Dat houdt de kwaliteit in Vlaanderen hoog.’
‘Ik ben de voorbije vijf jaar zeker niet optimistischer geworden. Ik weet niet of we de strijd om het vertrouwen zullen winnen. Maar komaan, laten we ervoor vechten.’
Na bijna zes jaar als ombudsman keert Tim Pauwels bij de VRT terug naar de journalistiek.
‘Laten we vechten om het vertrouwen.’
Bron: De Standaard