Recente crises hebben het liberale optimisme getemperd: de migratiecrisis, de coronapandemie, de Russische aanval in Oekraïne. Ook de gevolgen van de klimaatcrises en de vergrijzing worden stilaan duidelijk.
Tinneke Beeckman – De Standaard
Na de electorale schipbreuk moet Open VLD zich heruitvinden.
De Vlaamse liberalen voerden slecht campagne, daarover is iedereen het eens. De partij vloog links en rechts uit de bocht.
- De morele integriteit van Alexander De Croo kreeg klappen na onthullingen over zijn ambitieuze pad naar het premierschap.
- Het gevoerde beleid was niet liberaal, herhaalde PS-voorzitter Paul Magnette onvermoeibaar.
- De N-VA trof Open VLD midscheeps: de partij hamerde op het enorme begrotingstekort en het gebrek aan fundamentele hervormingen.
Om de nederlaag te verklaren, kun je dus wijzen op de casting en de omstandigheden.
Je kunt stellen dat de liberale principes op zich overeind blijven en dat ze nog altijd het gepaste antwoord bieden op hedendaagse problemen.
Volgens mij klopt dat maar gedeeltelijk, want het valt op dat liberale partijen al vele jaren kleiner worden, ook in andere Europese landen.
- In Frankrijk kondigde president Emmanuel Macron vervroegde verkiezingen aan, na de zoveelste opmars van het Rassemblement National van Marine Le Pen bij de Europese verkiezingen.
- In Nederland won Wilders in november, de liberalen moesten inleveren.
- Hier lijkt Wallonië een uitzondering; wellicht profiteert de MR van de ruk naar rechts, waarbij ook Les Engagés scoorden.
- In Vlaanderen halen de antiliberale partijen bij uitstek – de PVDA en Vlaams Belang – samen 30 procent van de stemmen.
Toch lijken de liberale principes gemeengoed:
- Vrijheid om te ondernemen en te doen wat je wilt
- Vrijheid om te zijn wie je wilt zijn
- Je wordt niet meer bepaald door het verleden, de toekomst ligt open
Recente crises hebben dat optimisme getemperd:
- De migratiecrisis
- De coronapandemie
- De Russische aanval in Oekraïne
- Ook de gevolgen van de klimaatcrises en de vergrijzing worden stilaan duidelijk
Wat vrijheid betreft: het geloof dat globalisering nog de beste garantie biedt op stabiliteit en welvaart kreeg een deuk.
Het idee van Montesquieu dat vrijhandel tot meer vrede en tot een vrije wereld leidt, is geen axioma meer.
De EU moet nu leren om te gaan met de economische politiek van landen die de economische vrijheid tegen haar gebruiken.
Het liberale economische beleid ligt ook binnen de EU onder vuur: de roep om protectionisme neemt toe.
Fundamenteler is dat de mens volgens het liberale denken een ‘homo economicus’ is; een wezen dat rationeel bepaalt wat zijn belang is. De anderen zijn vrije individuen en concurrenten.
Maar de hedendaagse crises nopen mensen tot samenwerking en verplichten hen het begrip eigenbelang breder te interpreteren.
De verbondenheid tussen mensen en het belang van een gemeenschap worden duidelijk als het over migratie gaat.
Mensen hebben recht op vrij verkeer, ietwat ambitieuze mensen willen trekken naar een plek waar werk is en de handel vrij.
Migratie is ook een kwestie van mensenrechten, van het recht op asiel.
Tegelijkertijd zijn de plekken waar het goed wonen en werken is, samenlevingen, gemeenschappen van burgers.
Burgerschap vraagt inburgering en beleidsmakers zetten daar meer op in.
Dat doen ze precies om de individuele rechten van hun burgers te beschermen: wie deel uitmaakt van de samenleving, moet fundamentele waarden zoals verdraagzaamheid aanvaarden.
Opdat iedere mens de vrije ruimte zou kunnen betreden zoals hij wil – vanuit zijn gender, religie, overtuiging – moet er een zekere eensgezindheid bestaan over democratische waarden.
Dat gesprek over waarden maakt het verleden opnieuw relevant:
- Hoe zijn die waarden tot stand gekomen?
- Waarom vinden mensen die belangrijk?
Ook daar botst het beeld van de rationele, berekenende mens die zich alleen naar de toekomst richt, op zijn grenzen.
Een liberale samenleving impliceert voorts politieke vrijheid: burgers nemen deel aan het beleid.
Tegelijk ervaren mensen vaak dat ze maatschappelijk voor ‘voldongen feiten’ worden geplaatst.
Voor sommige evoluties heeft niemand bewust gekozen, maar ze beïnvloeden wel de realiteit.
Om één voorbeeld te noemen: wie heeft ervoor gekozen dat het smartphone-gebruik zo’n impact heeft op de ontwikkeling van jongeren?
De jongeren die het toestel gebruiken, in zekere zin. Maar ook wie smartphones en sociale media als Tiktok heeft ontworpen.
Dat zijn buitenlandse techgiganten. Ze vormen machtige lobbygroepen, wier invloed moeilijk aan banden kan worden gelegd.
Beperkingen staan haaks op liberale principes:
- Ondernemerschap
- Vrijhandel
- Vrij gebruik door consumenten
Overstemd door een vrijheidsretoriek staan burgers dus voor voldongen feiten.
Wie dit wil veranderen, komt terecht bij partijen die wel willen ingrijpen. En die dat makkelijker kunnen verantwoorden, omdat ze vanuit de overheid of vanuit de gemeenschap naar burgerschap kijken.
Liberale principes blijven dus wel overtuigend:
- Vrijheid
- Zelfbeschikking
- Inspraak
Maar wat die in de hedendaagse context concreet betekenen, ligt lastiger.
Laat staan dat het makkelijk wordt om zo’n verhaal wervend uit te dragen.
Tinneke Beeckman is filosofe en schrijfster.
Haar column verschijnt tweewekelijks op donderdag.
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind andere columns van
Bron: De Standaard