Geef Tom Lanoye een podium en hij grijpt zijn kans om het via de literatuur over politiek te hebben. Zo ook tijdens de uitreiking van de Prijs der Nederlandse Letteren in het Koninklijk Paleis.
Sarah Vankersschaever - De Standaard
“Taal moet niet via wetten door de strot worden geramd”
Tom Lanoye
Tom Lanoye heeft dinsdag in het Koninklijk Paleis de driejaarlijkse Prijs der Nederlandse Letteren gekregen uit handen van koning Filip. Dat is de meest prestigieuze literaire oeuvreprijs in het Nederlandse taalgebied.
Lanoye nam de onderscheiding op geheel eigen wijze in ontvangst: in een uitgebreid dankwoord met hoog entertainmentgehalte besteedde hij aandacht aan taal, humor en de politieke actualiteit.
Zijn speech gaf hij de toepasselijke titel ‘Mijn taalstrijd’, verwijzend naar het Vlaams regeerakkoord dat in zowat elk domein hamert op het belang van het Nederlands.
Zo verwees Tom Lanoye in zijn speech naar het belang van zijn “moedertaal”, wat voor hem duidelijk iets anders betekent dan voor de Vlaamse Regering.
“Voor mij is ‘moedertaal’ geen abstract begrip. Ik heb de taal ingelepeld gekregen dankzij mijn moeder, aan tafel, tijdens en na het eten, terwijl ze repeteerde voor haar theaterstukken en ik haar daarbij hielp, ik mocht haar zelfs corrigeren.
"Hoe meer ik schrijf en hoe ouder ik word, hoe meer ik besef dat ik mijn taal aan haar te danken heb. Maar ook hoe meer ik besef dat dít de manier is om van taal te leren houden: taal moet jou verleiden, ze moet ingemasseerd worden, en niet door de strot geramd via wetten.
"Mijn vader werd als kind gestraft op school, omdat hij op de speelplaats geen Frans sprak, maar zijn thuistaal, Nederlands. Daardoor háátte hij het Frans, omdat het hem opgedrongen werd, en daardoor heeft hij nooit in een van beide talen echt uitgeblonken.
"Is het dat wat we willen, als we ouders van schoolgaande kinderen straks straffen, omdat ze het Nederlands onvoldoende machtig zijn? Dat ze het Nederlands gaan háten?”
Genialiteit boven identiteit
De Prijs der Nederlandse Letteren werd tot dusver al vaker aan een Nederlandse schrijver dan aan een Vlaming uitgereikt.
De vorige Vlaming was de dichter Leonard Nolens, in 2012. “Maar voor mij telt de kwaliteit en de genialiteit, niet de identiteit”, aldus Lanoye.
Overigens merkte Tom Lanoye – geboren en getogen in Sint-Niklaas en in 2003-2004 aangesteld als de eerste stadsdichter van Antwerpen – fijntjes op dat hij nog geen felicitaties mocht ontvangen van het Antwerpse stadsbestuur.
“Nochtans meen ik me te herinneren, vooral met het Vlaamse canonproject, dat we de Vlaamse Letteren moeten vieren, onze tradities moeten koesteren.
"Is deze prestigieuze prijs geen goede aanleiding om fier te zijn op de literatuur?
"Ik ben ontzettend trots om op de erelijst van de Prijs der Nederlandse Letteren te mogen prijken. Uiteindelijk doet niet het geld van een prijs ertoe, wel wie je is voorgegaan.
"Dit gezegd zijnde: de vraag die me het vaakst is gesteld sinds ik als laureaat ben aangeduid, is: ‘Wat ga je met het prijzengeld van 60.000 euro doen?’”
Waarna de humor opnieuw de bovenhand nam. “Ik ga doen wat elke zoon van een ondernemer zou doen: natellen!”
Lanoye werd door de genodigden in het paleis op een staande ovatie onthaald toen hij de prijs in ontvangst nam.
Kersvers minister van Cultuur Caroline Gennez (“Dit is mijn eerste werkdag”) sprak een lofrede uit.
Daarna bracht Lanoye samen met de Zuid-Afrikaanse schrijfster Antjie Krog een tweetalige performance. Acteur Jan Decleir droeg voor uit Ten Oorlog, Lanoyes bewerking van de koningsdrama’s van Shakespeare.
De 66-jarige Lanoye is een van de bekendste auteurs van Vlaanderen en Nederland. Hij schreef de romans Kartonnen dozen, Alles moet weg, Sprakeloos en 'De monstertrilogie’.
In zijn laatste grote roman De draaischijf (2022) buigt Lanoye zich over de culturele collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Het oeuvre van de ‘slagerszoon met een brilletje’ bevat ook gedichten, theaterwerk en columns. Zijn belangrijkste theaterwerken worden opgevoerd in heel Europa en daarbuiten.
Het juryrapport lauwerde niet alleen het oeuvre, maar ook de persoonlijkheid van Lanoye:
“Het schrijverschap van Tom Lanoye is even flamboyant als de auteur zelf. Zijn romans, poëzie, polemiek, columns en toneelwerk overtuigen en overrompelen.
"Deze schrijver houdt niet van minimalisme, hij houdt van groot, van bombastisch en ambitieus. (...)
"Lanoyes oeuvre is een spiegelpaleis: onvermoeibaar geëngageerd, maar ook permanent reflecterend op de vraag hoe geëngageerde kunst eruit kan zien.”
Lanoye sloot de twee uur durende ceremonie af met een karaoke van Frank Sinatra’s My way.
Bron: De Standaard
