De topman van de Vlaamse onderwijsinspectie, Lieven Viaene, zwaait af met een dubbel gevoel. Vol liefde voor scholen en leraars, maar ontgoocheld in het politieke klimaat. “Onderwijskwaliteit gaat niet alleen over output.”
Klaas Maenhout – De Standaard
Lieven Viaene (62) heeft zijn laatste dag als inspecteur-generaal van de Vlaamse onderwijsinspectie achter de rug. Zijn vertrek komt vroeger dan gepland. Het is een publiek geheim dat hij de afgelopen jaren een enorme druk voelde vanuit het kabinet.
De huidige minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) maakte Viaene – naar eigen zeggen – vanaf dag één duidelijk dat het niet aan de inspectie was om zelf te communiceren. Doorheen de jaren werd die druk steeds tastbaarder.
Er werden onderzoeken van de inspectie stopgezet, persberichten herschreven en resultaten niet publiek gemaakt.
Er werd ook grote politieke druk uitgeoefend in verschillende dossiers, zoals de erkenning van bepaalde scholen.
Viaene werd meermaals teruggefloten als hij zich toch in de media liet horen.
“We zijn geregeld monddood gemaakt. Was ik tien jaar jonger geweest, dan was ik allicht al opgestapt”, zegt hij daarover.
Het ingeslagen pad maakt hem diep ongelukkig.
“De huidige minister heeft de rol van de inspectie compleet miskend.
Het kabinet kan moeilijk slecht nieuws verdragen en wil alle communicatie zelf in handen houden.”
Net die houding vindt Viaene een bedreiging voor het onderwijs.
“Dat de onafhankelijkheid van de inspectie wordt ontkend, is nefast voor de toekomst.
“De inspectie heeft pas slagkracht als ze onafhankelijk van de politiek kan functioneren en objectief over de effecten van het beleid kan rapporteren.
“Als ze gebruikt wordt om voor de minister te rijden, heeft ze die niet.”
Vorig jaar viel Viaene door de hoge werkdruk enkele maanden uit. Na hartklachten raadde zijn cardioloog hem aan om volledig te stoppen. Hij kreeg recent een eervol ontslag van de Vlaamse regering.
De omstandigheden van zijn exit doen Viaene zichtbaar pijn, want hij is de magie in het onderwijs altijd blijven voelen.
Hij had “het absolute privilege” om vanuit verschillende rollen naar het onderwijs te kijken: eerst als leerkracht wiskunde in het Klein Seminarie in Roeselare, later als lerarenopleider, directeur en coördinerend directeur van de grootste scholengemeenschap in Vlaanderen. Uiteindelijk werd hij inspecteur-generaal.
Hoe gaat het met het onderwijs?
“Ik zie veel verwarring, chaos en ontmoediging in het veld.
“Het onderwijs staat momenteel voor gigantische uitdagingen, zoals het leraren tekort en de diversiteit.
“De politiek is te weinig in staat om die complexiteit te vatten en het beleid daarop af te stemmen. Er worden vooral losse concepten in scholen gedropt, geen coherent en duurzaam onderwijsbeleid.
“Dat gebrek aan visie leidt ertoe dat mensen het bos door de bomen niet meer zien.
“Tegelijk ervaar ik nog steeds ontzettend veel passie en veerkracht in de scholen. Gelukkig maar. Het onderwijs blijft overeind door de gedrevenheid en de passie van leraars, niet door de politiek.”
Dat is hoopvol.
“Dat is zo. Al ontken ik absoluut niet dat er een kwaliteitsprobleem is. Dat is er wel degelijk.
“Het onderwijs, ook wijzelf, is lang in theorieën meegegaan die vandaag ontkracht zijn.
“Het veld heeft bijvoorbeeld moderne wiskunde of zelfontdekkend leren geïntroduceerd, in een poging om het onderwijs te verbeteren en zich aan te passen aan nieuwe noden van de maatschappij.
“Achteraf bleek die aanpak niet goed te werken en zelfs nadelig te zijn voor veel leerlingen.”
De afgelopen jaren verschoof de focus van het debat naar de leerresultaten. Terecht?
“Uiteraard. Ook de inspectie maakte een speerpunt van de focus op basisvaardigheden, zoals Nederlands en wiskunde. Dat zijn de fundamenten. Maar, en dat is cruciaal, onderwijskwaliteit is zoveel meer.
“Van onze 37 kwaliteitsverwachtingen gaat er één over de leerresultaten.
“Vandaag wordt de discussie over onderwijs kwaliteit veel te eng gevoerd. Dat is oneerlijk. Onderwijs gaat niet alleen over output, maar ook over ontwikkelingskansen, welzijn, ethiek, waarden, brede basiszorg.
“Kijk eens naar de explosie van het aantal leerlingen in het buitengewoon onderwijs: we missen iets.”
Hoe groot is de impact van het lerarentekort?
“Dat is vandaag de grootste acute bedreiging van de kwaliteit. Je kunt als inspectie geen zinvol werk doen als er niet voldoende of geen kwaliteitsvol opgeleide leraren aanwezig zijn. Elke dialoog strandt dan.
“Wij komen in Brusselse scholen waar nog amper gediplomeerde leraars werken, waar structureel personeel te kort is, waar anderstalige kinderverzorgers voor de kleuterklas staan.
“Praat dan maar eens over kwaliteit van onderwijs.”
Kansenmachine
Viaene zag het onderwijs de afgelopen decennia drastisch veranderen, van de introductie van smartphones tot een sterke toename van leerstoornissen. Maar ook op een veel fundamenteler, maatschappelijk vlak.
“Het vertrouwen in de kunde van de leraar en de consensus over hoe onderwijs georganiseerd moet worden, zijn grotendeels verdwenen. Het debat is gepolariseerd en gepolitiseerd. Onderwijs is een politiek element geworden, een strijdpunt in verkiezingen.”
Toch valt hem vooral op hoe onderwijs ook niet is veranderd.
“Mensen in het onderwijs blijven bijzonder gedreven. Wie ooit een school binnenstapte, weet wat ik bedoel. Leraars hebben hele sterke gemeenschappelijke drijfveren. Dat is uniek. En dat maakt me blij. Net als de fundamentele, open houding van jongeren. Soms moet je door een barrière breken, maar als je hun vertrouwen hebt, is het ongelofelijk.”
Onderwijs als kansenmachine is zijn houvast.
“Een jongen in een elektrische rolstoel werd in alle scholen in de buurt geweigerd. Als directeur heb ik onderwijs voor hem mee mogelijk gemaakt. Leerlingen droegen hem in een gewone rolstoel naar een andere verdieping. Iedereen hielp hem. Daar hebben we als school een verschil gemaakt. Het was voor de hele school een verrijking.”
Wat moet dringend veranderen?
“De beperkte aandacht voor kwaliteitscontrole in scholen. Toen ik startte als leraar wiskunde, vond ik de vrijheid die ik kreeg gigantisch.
“Ik bepaalde in mijn eentje wat er in het examen stond. Ik voerde punten in en besliste zelf of leerlingen gebuisd waren en of ze op het einde van het jaar tegenhouden werden. Dat is vandaag nog altijd zo in heel veel scholen.”
U pleit voor minder vrijheid?
“Nee. Vrijheid is de zuurstof die je toelaat om alle liefde in de job te leggen. Maar vrijheid gaat samen met verantwoordelijkheid. En die moet zichtbaar worden in verantwoording. Die ontbreekt.
“Trouwens, de vrijheid die de leraar geniet, is vandaag soms eerder een vergiftigd geschenk. Ze zijn in een wirwar van wisselende voorschriften terechtgekomen.”
Moet de inspectie daarin een grotere rol opnemen?
“Deels. Wij zijn maar één poot in de kwaliteitscontrole. En met de huidige bezetting en opdracht is dat sowieso moeilijk.
“Ik heb momenteel drie inspecteurs wiskunde voor heel Vlaanderen en één inspecteur Latijn. Er zijn een goede vijftig inspecteurs basisonderwijs. We beoordelen ruim 4.000 instellingen.
“De ambitie om elke zes jaar elke school door te lichten, halen we niet. We schakelden onder meer daarom over naar een gedifferentieerde manier van doorlichten, maar zelfs dan blijft de bezetting te krap.”
Hoe moet het onderwijs verder?
“De enige manier is om met het veld in overleg te gaan. Het conflictmodel waar we nu heel vaak in zitten, is zelden succesvol.
“Nochtans is er een verrassende eensgezindheid, denk ik, over wat de noden zijn en wat al dan niet kan werken. Alleen: dan moet je het werkveld inbreng geven.”
“De kennis van het werkveld werd recent wel gecapteerd in diverse commissies, maar speelt zelden een grote rol bij het uittekenen van het beleid. Dat is ontmoedigend.”
U bent vrij hard voor de politiek, maar onderwijs wordt niet alleen door de politiek geschreven.
“Dat is zo, als het gaat om het lerarentekort of kwaliteitsvolle leerdoelen. De kwaliteit van ons onderwijs kan maar verbeteren als er maximaal wordt ingezet op samenwerking en samenhang.”
Wat wenst u het onderwijs toe?
“Meer dankbaarheid en waardering. Dat verdient het.”
Lees ook
Bron: De Standaard