Decennialang waren de VS de grootste humanitaire geldschieter ter wereld. President Trump maakt daar van de ene dag op de andere een eind aan. Het past in zijn afbraakplannen van de hele naoorlogse wereldorde. Keert dat zich tegen de VS?
Dominique Minte en Koen Vidal
8 februari 2025
Leestijd: 10 min
“Complete waanzin.”
Een Belg die al jaren in Afrika VN-operaties coördineert, moet niet lang nadenken over de vraag wat hij denkt van de beslissing van de Amerikaanse president Donald Trump om USAID op te doeken.
Vrijdag is het licht uitgegaan bij het Amerikaanse overheidsagentschap voor humanitaire en ontwikkelingshulp.
Ongeveer 14.000 medewerkers zijn met “administratief verlof” gestuurd. Alleen werknemers die “kritieke missieposten” bemannen – het zou gaan om 300 mensen – mogen nog even aanblijven.
“Thank you for your cooperation” zijn de laatste woorden van het gortdroge bericht dat deze week op de website te lezen stond.
Daarmee lijkt een einde te komen aan een hulporganisatie die sinds 1961 jaarlijks miljarden spendeert aan internationale hulp.
In 2023 had USAID een budget van ruim 40 miljard dollar, geld waarmee het ook andere VN-organisaties als UNICEF of het IOM (migratie) ondersteunt.
Bij IOM hebben medewerkers deze week te horen gekregen dat hun contract niet verlengd wordt. Volgens de geruchtenmolen staan mogelijk 3.000 banen op de tocht.
“Dit had niemand zien aankomen”, zegt de Belgische VN-medewerker, die zijn naam liever niet in de krant ziet.
“Bij de Wereldgezondheidsorganisatie zagen ze in oktober de bui al hangen. Daar wisten ze dat Trump, als hij opnieuw verkozen werd, de VS snel zou terugtrekken uit de WHO. Sinds corona is hij erdoor geobsedeerd. De mensen daar waren zich dus mentaal aan het voorbereiden, maar voor de USAID medewerkers kwam de beslissing als een complete verrassing. Dit is ook zo radicaal dat het tegelijk onwezenlijk en onbegrijpelijk is.”
Het is geen geheim dat Trump de internationale wereldorde die de VS na de Tweede Wereldoorlog zelf hebben opgebouwd, op de schop wil.
Tijdens zijn eerste termijn als president had hij de aanval al ingezet. Maar omdat hij toen nog tegenstand kreeg van de mensen rondom hem, gebeurden de “afbraakwerken” met horten en stoten en kon de grootste schade beperkt worden.
Want dat de zwaksten de grootste gevolgen zullen ondervinden van Trumps isolationisme, valt moeilijk te ontkennen. Uit de hele wereld waaiden de voorbije dagen verhalen binnen over hulpprogramma’s die van de ene dag op de ander zijn stilgevallen.
Hysterische campagne tegen ebola
In Soedan, waar door de burgeroorlog de helft van de 50 miljoen inwoners afhankelijk is van voedselhulp, zijn bedelingen gestopt. Daardoor kunnen naar schatting 8 miljoen Soedanezen de hongerdood sterven.
Ook voor het conflict in Oost-Congo zijn de gevolgen meteen voelbaar.
Unicef waarschuwde deze week dat “de opschorting een impact heeft op de voorziening van zuiver water, sanitaire infrastructuur en de bescherming van de burgerbevolking”.
Jean Kaseya, het hoofd van de Africa Centres for Disease Control and Prevention (CDC), schat dat twee tot vier miljoen mensen meer zullen sterven aan te voorkomen ziektes.
De stopzetting van de Amerikaanse ontwikkelingshulp heeft niet alleen dramatische gevolgen voor miljoenen Afrikanen, maar dreigt ook de VS bloot te stellen aan gevaarlijke virussen zoals mpox en hiv.
“De VS mogen de lessen van corona niet vergeten”, zegt Kaseya.
“Als je je ogen niet opent voor wat in Afrika aan de gang is, kan er een mutatie van het virus optreden die een pandemie wordt en ons allemaal treft.”
Ander voorbeeld.
In 2014 brak in West-Afrika het dodelijke ebolavirus uit. Trump voerde er een licht hysterische campagne tegen. Die was in de eerste plaats gericht tegen toenmalig president Barack Obama.
Hij trok zelfs de mentale gezondheid van Obama in twijfel, omdat die vluchten uit West-Afrika liet landen in de VS. Uiteindelijk kwam het niet tot een echte epidemie, mede dankzij het werk van USAID.
Zou Trump weten dat er zopas een uitbraak van ebola is gemeld in Oeganda?
Marleen Temmerman, de voormalige topvrouw van de WHO en momenteel professor aan de Aga Khan-Universiteit in Kenia, zegt dat de stopzetting van USAID een “niet te overziene” impact zal hebben in Afrikaanse landen.
“Onder andere de strijd tegen hiv/aids zal een zware klap krijgen”, zegt ze.
“Via het Pepfar-noodfonds van de voormalige Republikeinse president George W. Bush zorgt USAID ervoor dat aidsmedicijnen toegankelijk zijn voor een groot deel van de bevolking.
“Daardoor werd de hiv/aids-epidemie de afgelopen vijftien jaar fors teruggedrongen en werden miljoenen levens gered.
“Die vooruitgang dreigt verloren te gaan. Dramatisch.”
Ook gezondheidsinitiatieven voor meisjes en jonge vrouwen komen volgens Temmerman onder druk te staan.
“Ik heb het dan onder andere over projecten rond moedersterfte en baarmoederhalskanker. Omdat jonge vrouwen ook de kwetsbaarste categorie zijn voor hiv-besmettingen, worden zij het grote slachtoffer van Trumps beslissing.”
En er is nog een zorgwekkend gevolg.
“USAID leidde honderden Keniaanse gezondheidswerkers op, die met Amerikaans geld worden betaald. Zij zullen zonder loon vallen. Omdat ze vaak weinig financiële ruimte hebben, is er weinig tijd om uit te kijken naar een job die overeenstemt met hun kwalificaties.
“Gevolg: ze worden hotelbediende, taxichauffeur, kok, portier. Ik kan nu al voorspellen dat velen zullen terugkeren naar hun dorpen op het platteland om daar de velden van de familie te bewerken om te overleven.
“Het drama van dit verhaal is dat Afrikaanse gezondheidssystemen gekwalificeerde experts dreigen te verliezen, waarschijnlijk voorgoed.”
Miljoenen levens in gevaar
Dat de USAID-medewerkers bedankt worden voor bewezen diensten, heeft niet alleen een grote impact op Afrika.
Sinds de grootschalige Russische invasie stroomde meer dan 35 miljard dollar naar Oekraïne. 2,5 miljard werd gebruikt voor humanitaire hulp, de rest ging rechtstreeks naar de Oekraïense schatkist en wordt gebruikt voor de heropbouw van scholen, ziekenhuizen en energie-infrastructuur.
Maar volgens journalist Mykyta Vorobiov overleeft de kritische en onafhankelijke journalistiek in Oekraïne dankzij Amerikaans geld.
De website Bihus Info heeft al veel corruptieschandalen in het Oekraïense leger en de administratie onthuld. Ze berekenden dat hun werk al meer dan een miljard hryvnia (30 miljoen euro) aan besparingen heeft opgeleverd.
Daar zou Trump toch ook blij mee moeten zijn?
Oekraïense journalisten vrezen dat pro-Russische propagandawebsites weer meer invloed zullen krijgen. Ook lokale oligarchen kunnen de gaten opvullen, aldus Vorobiov.
“Zo dreigt Trumps beslissing een enorme impact te hebben op de Oekraïense samenleving, want Kiev heeft niet het geld om media en ngo’s te ondersteunen.”
Samantha Powers, de voormalige topvrouw van USAID, noemt de beslissing van Trump een van de “ergste en duurste blunders uit de geschiedenis van de VS.
“Niet alleen brengt het de levens van miljoenen mensen in gevaar, ook gaan er miljarden dollars die de VS geïnvesteerd hebben in wereldwijde én nationale veiligheid verloren.”
“Trump lijkt niet te beseffen dat de beslissing zich op termijn tegen de VS kan keren”, zegt de Belgische VN-medewerker.
“Kijk, veel Afrikanen zijn fan van Trump. Dat komt omdat ze het in essentie eens zijn met zijn strijd tegen woke en lgbti. Velen zijn conservatief. Maar nu ontdekken ze dat zijzelf het slachtoffer worden van zijn beleid.
“Hij had perfect kunnen zeggen dat een aantal projecten waar misschien een zogenaamd ‘woke-geurtje’ aanhing, gestopt zou worden. Daar zou niemand iets over gezegd hebben. Maar nu gooit hij echt het kind met het badwater weg. Dat is onbegrijpelijk en daarmee gooit hij ook de Amerikaanse ramen in.”
Ook Temmerman zegt dat ze had kunnen begrijpen als Trump had gezegd dat hij 10 procent van het budget zou bevriezen.
“Dan hadden we nog kunnen onderhandelen. Maar de miljarden dollars die nu verloren gaan, kunnen landen als Kenia niet bijpassen.
“Ik vrees dat de nieuwe situatie bij medisch personeel en zeker ook bij patiënten tot frustraties zal leiden. Die dan weer kunnen uitmonden in politieke spanningen en mogelijk zelfs geweld.”
VN in de verdomhoek
Nu Trump de VS terugtrekt uit de liberale wereldorde, wordt ook duidelijk hoeveel impact de Amerikanen altijd hebben gehad.
Vaak werd de VS imperialisme verweten. Zeker onder progressieven was het bon ton daar cynisch over te zijn. Maar nu zien we dat die “arrogante Amerikanen” de wereld wel degelijk vooruithielpen.
Weinigen denken dat de EU, China, de rijke Golfstaten of de BRICS landen het Amerikaanse gat zullen opvullen.
“Zeker de BRICS landen hebben nooit uitgeblonken in de financiering van multilaterale organisaties”, zegt Martin McKee, hoogleraar publieke gezondheid aan de London School of Hygiene and Tropical Medicine.
Bovendien liggen de geopolitieke kaarten niet goed om geld los te krijgen voor humanitaire hulp.
De VN zitten in de verdomhoek. Het multilaterisme is op zijn retour en Trump is daar het symptoom bij uitstek van.
“We komen nu tot de paradoxale vaststelling dat we de schepper van de naoorlogse wereldorde nodig hebben om die schepping te redden”, zegt oud-diplomaat Dirk Wouters. Hij was onder andere ambassadeur bij de EU en de VS.
“De VS hebben de ingrediënten van die wereldorde:
- Vrijhandel
- Internationale samenwerking
- Een stabiel monetair systeem
vastgelegd.
“Trouwens, USAID gaat eigenlijk terug tot de Eerste Wereldoorlog en België. Het was de Evening Star of Washington die in november 1914 berichtte over Belgen die crepeerden van de honger. Er werd toen een commissie opgericht voor hulp aan België.
“Het was Herbert Hoover, de latere president, die opdracht kreeg voedselhulp naar ons land te sturen.
“Op zakken met bloem stond toen het etiket ‘Merci L’Amerique’ of ‘Thank you, America’.”
Het is natuurlijk niet de eerste keer dat dit multilaterisme onder druk staat. Er zijn nog periodes geweest van conflicten.
“En het klopt dat de VN zich te weinig hervormd hebben en veel te afhankelijk zijn gebleven van Amerikaans geld. Maar wat nu gebeurt, is erger”, zegt Wouters.
“Trump wil zich aan geen enkele afspraak meer houden. Of het nu gaat over handel, hulp of gezondheid, het moet allemaal op de schop, inclusief het politieke fatsoen.
“De internationale rechtsorde wordt echt ondermijnd.”
Wouters probeert nog lichtpuntjes te zien.
“Niet alles wat Trump wil en aankondigt, zal gebeuren. Maar het cumulatieve effect van wat hij allemaal doet, mag je niet onderschatten.
“Ik weet ook niet of de andere grootmachten de leegte die de VS achterlaten, willen en kunnen invullen. Het gat dat USAID laat, kun je niet op korte termijn opvullen.
“Iedereen kijkt nu naar China en EU. In de WHO en op het vlak van klimaatbeleid moeten de Europeanen absoluut hun verantwoordelijkheid blijven nemen. Daar spelen ook de Chinezen een belangrijke rol.
“Maar China – en ook India – proberen toch uit alle ruiven te eten en de regels te gebruiken die vooral hen goed uitkomen.”
Tijdens Trump I is de EU de internationale samenwerking blijven voorzetten.
Wouters: “De Biden-regering heeft ons bedankt dat we het Amerikaanse stoeltje hebben warm gehouden. Maar nu durf ik niet goed voorspellen wat er gaat gebeuren.”
Lees ook
Lees ook
Klik op de hyperlinks en lees meer berichten
Bron: De Standaard