Wapenhandel – Het gaat bij dat defensiefonds niet over defensie en al zeker niet over vrede – Het gaat over de economie

De plotselinge oproep om meer te investeren in defensie heeft niets te maken met oorlog of vrede, schrijft Kris Peeters.
Het kapitalisme moet dingen vernietigen om de economie te laten draaien.

Kris Peeters – De Standaard

10 april 2025

Leestijd: 7 min

Er zijn geen zekerheden meer. Wat gisteren nog een goede daad was, is vandaag de zwakte van een gutmensch.

De voorbije week ruilde premier Bart De Wever (N-VA) de ethiek van de rechtsstaat officieel in voor het cynisme van de realpolitik.

Het weerhield hem er niet van om, oog in oog met de praktische consequenties van realpolitik in het Oekraïense Boetsja te koketteren met zijn tranen.

George Orwell bedacht in zijn dystopische roman 1984 een woord voor zo’n mentale spreidstand: dubbeldunk.

De Wever heeft er geen patent op. De Vlaamse regering presteerde het om in een en dezelfde week zowel de strijd aan te binden met de ‘manosphere’ als de laarzen te poetsen voor een eventuele mars naar Moskou.

Daarvoor ging ze in luttele dagen van een onverbiddelijke besparingsretoriek naar een ‘big spender’-discours.

Twee uitersten die allebei worden verkocht met ‘verantwoordelijkheidszin’. Er is nauwelijks iemand te vinden die daar vragen bij stelt.

Ondeugd is deugd. Oorlog is vrede.

Lang hebben we gedacht dat de essentie van Orwells magnum opus schuilde in de alom aanwezigheid van Big Brother. Tegenwoordig weten we dat die essentie zit in de kolonisatie van de geesten.

Milton Friedman, de ideoloog van het neoliberalisme, wist het al: je moet een verhaal prepareren en dan gewoon wachten tot zich een geschikte crisis voordoet om het op te enten.

De oorlog in Oekraïne en de capriolen van Donald Trump zijn die gedroomde crisis voor het discours dat al een tijdje klaar lag:

“We moeten meer investeren in defensie.”

Of dat ook objectief een noodzaak is, doet er niet toe.

“Wie bepaalt wat het realiteitsprincipe is, heeft de soevereine macht”, stelt Peter Sloterdijk vast in zijn Kritiek van de cynische rede.

Als je iedereen kunt laten geloven dat er te weinig wapens zijn, dan zal iedereen zich inspannen voor meer wapens.

Leugens kunnen dan misschien geen waarheid genereren, maar des te meer realiteit. Noem het alternatieve feiten.

Die hebben nogal wat voordelen. Ze zijn niet gebonden aan de werkelijkheid en dus makkelijker aanpasbaar.

En vooral: ze nemen maximaal afstand van de werkelijkheid die ons niet aanstaat.

In haar onderzoek naar hoe het naziregime wortel kon schieten, kwam de Joods-Amerikaanse filosofe Hannah Arendt tot de conclusie dat in crisistijden de kracht van een bewering niet in haar werkelijkheidsgehalte ligt, maar juist in het gebrek eraan:

“Hoe waanzinniger de theorie, des te groter de afstand van de door allen verachte realiteit kan worden.”

Het is niet langer een exclusieve strategie van extreemrechts.

Naïeve peacenik

Het is een feit dat de Europese Navo-landen vandaag al veel meer uitgeven aan defensie dan Rusland en ook in beschikbaar materieel veruit de meerdere zijn.

Maar dat doet er kennelijk niet toe. Het is te weinig, het moet meer zijn.

Wie op die discrepantie wijst, wijkt af van het dominante discours en is een naïeve peacenik, met de bijna Russisch aandoende suggestie erbij dat er geheuld wordt met de vijand.

Nog één stap en er is sprake van landverraad.

Tot voor kort waren de ideeën van de vredesbeweging nog gezond verstand, vandaag is de omkering zo goed als compleet.

Het idee dat ploegen moeten worden omgesmeed in zwaarden, is opgeschoven van ‘ondenkbaar’ naar ‘beleid’.

In nauwelijks enkele maanden tijd zijn we alvast mentaal overgeschakeld van een vredes- naar een oorlogseconomie.

‘Nooit meer oorlog’ heet nu ‘klaar voor oorlog’. Het is een kwestie van tijd voordat ook de samenleving daarin wordt meegesleurd.

De Vlaamse regering doet er alleszins haar best voor. Beleggers en investeringsmaatschappijen worden opgeroepen te investeren in defensie.

Onderwijs en wetenschap wordt gevraagd zich ten dienste te stellen van defensie.

Kort geleden werden ze nog afgedreigd met besparingen, nu worden ze verleid met extra budgetten.

Idem voor de ondernemingen die zich inschrijven in de oorlogslogica: de cheques liggen klaar.

De hele civiele samenleving wordt gemobiliseerd.
Iedereen paraat, dag en nacht!
Langer werken, harder werken, de toekomst is aan de drilmoeders.

Het militaire discours blijkt ook een ideaal glijmiddel voor lucratieve projecten die al een tijdje in het slop zaten:

De IJzeren Rijn
De expresweg van Zeebrugge naar Antwerpen
De verbreding van de E313
Straks allicht ook de reanimatie van de regionale luchthavens

Er komt zoveel asfalt en beton bij dat onze strijdkrachten hun kakiuniformen beter kunnen vervangen door een grijzig plunje.

Op de werf van de miljarden verslindende Oosterweelwerken kunnen we billboards zetten:

“Hier bouwen wij de files van morgen.”

Want meer weerbaarheid, laat staan veerkracht, zullen we er niet voor in de plaats krijgen.

Meer rijstroken zullen resulteren in een groter aanzuigeffect en daardoor minder buffers en meer kwetsbaarheid.

En passant gaan voor de bijl:

Inspraak- en participatieprocedures en daardoor democratie
Natuurgebieden en daardoor klimaatrobuustheid
De nachtrust en daardoor de gezondheid van tienduizenden
Openbaar vervoer
De nog niet lang geleden heilige begrotingsorthodoxie
Middelen voor pensioenen
Leeflonen en alles wat ‘sociaal’ heet te zijn

Extractie en destructie

Naomi Klein beschreef het al in De shockdoctrine: samenlevingen in shock geven vaak de dingen op die ze in andere omstandigheden fel zouden verdedigen.

De platitude dat al die dingen nodig zijn voor de economie, is nu vervangen door de dooddoener dat ze nodig zijn voor de vrede.

In werkelijkheid gaat het nog altijd over economie, niet over defensie en nog minder over vrede.

Een economie gebaseerd op eindeloze groei heeft nu eenmaal behoefte aan extractie en destructie.

Wat extractie betreft, behielpen we ons met kolonialisme – eerst de rauwe vorm, daarna de verbloemde onder het mom van mondiale vrijhandel.

Donald Trump wisselde die laatste versie weer in voor de eerste – vraag maar na in Panama, in Canada, op Groenland of in Oekraïne.

Wat destructie betreft: lang konden we ons behelpen met reclame, of het permanent aanjagen van de mimetische begeerte.

‘Shop till you drop’ is het devies, maar dat volstaat niet meer.

Dus zochten we onze toevlucht tot trucjes als ingebouwde veroudering, waardoor uw printer al snel geen kik meer geeft en gewilde demodering, met fast fashion als bekendste voorbeeld.

Maar ook dat is niet voldoende.

Blijft nog over: systematische vernietiging.

Door het cultiveren van een wegwerpcultuur.
Door de tabula rasa-praktijken van projectontwikkelaars: alles met de grond gelijk maken om ‘iets nieuws’ te bouwen.

We zijn verontwaardigd over Trumps visioenen over de bouw van een vakantieresort op het puin van Gaza, maar eigenlijk trekt hij alleen maar onze eigen kapitalistische logica consequent door.

De economische antropoloog Jason Hickel spreekt in dat verband over de “gewelddadige kant van groei”.

Maja Göpel, medeoprichtster van Scientists for Future, heeft het over “de fatale logica van onze beschaving”.

De klassieke economie is een hongerige machine die moet worden gevoed met grondstoffen, alsmaar meer en sneller, en die producten braakt die moeten worden gesleten en versleten.

In de groei-economie is verspilling een deugd. Destructie is constructie.

Orwell, waer bestu bleven? Alleen jammer van die verdomde ecologische grenzen.

Het “kapitalisme van de eindigheid”, noemde Wouter Ryckbosch het gisteren in deze krant. Het was accurater geweest het te hebben over de eindigheid van het kapitalisme.

Er zijn nog wel zekerheden. Alleen willen we er niet van weten.

Het is dan ook een ongemakkelijke waarheid: wie echt vrede wil, zal werk moeten maken van een andere economie.