Hij is machtiger dan Joe Biden of Vladimir Poetin. Twee journalisten van Der Spiegel verzamelden voor dit portret elke snipper van het levensverhaal van Xi Jinping.
Een team van de Chinese staatstelevisie trok in 1993 naar de zuidelijke kustprovincie Fujian voor een documentaire over het leven van een jonge politicus. De partijfunctionaris met bolle wangen gold als een aanstormend talent. Hij was de nieuwbakken directeur van de lokale partijschool. Zijn naam was Xi Jinping.
Xi werd gefilmd terwijl hij in hete olie garnalen bakte in de wok. Tijdens het interview had hij zijn dochtertje op schoot. Plotseling weerklonk gelach en er kwam een vrouw met een doekje in beeld: ‘Pipi gedaan?’ ‘Pipi gedaan’, glimlachte Xi. Terwijl de camera draaide, was zijn broek nat geworden.
We zijn bijna 30 jaar later. Bolle wangen heeft Xi Jinping nog altijd, maar toegankelijk is hij allang niet meer. In zijn China wordt niets aan het toeval overgelaten.
Op tv is hij alleen nog te zien voor duizenden juichende en applaudisserende burgers. Zijn personencultus doet denken aan Noord-Korea.
Xi Jinping is de machtigste man ter wereld en de machtigste Chinees sinds Mao Zedong. Hij bestuurt 1,4 miljard mensen en een land dat economisch binnenkort misschien wel de Verenigde Staten het nakijken geeft.
Xi voert het bevel over de meeste soldaten en de grootste marine ter wereld. Met een vingerknip doet hij miljoenensteden in lockdown gaan. Zijn controle over zijn burgers is totaal.
De Communistische Partij is met haar 97 miljoen leden de spil van het land.
Maar in 2018 liet Xi een passage uit de Chinese grondwet schrappen die bepaalde dat de president ‘niet meer dan twee opeenvolgende ambtstermijnen’ mocht bekleden. Tijdens het laatste partijcongres kreeg hij een derde termijn.
Het decadente Amerika heeft een miljoen coviddoden en in China heerst orde en veiligheid, dat is het verhaal.
Geen Chinese Gorbatsjov
Dat Xi ooit de sterke man van China zou worden, stond nochtans niet in de sterren geschreven. Hij werd beschouwd als een onopvallend kaderlid zonder uitgesproken politiek profiel.
Daarom hoopten politici, academici, journalisten en ondernemers uit de hele wereld bij zijn aantreden wellicht dat hij zou liberaliseren.
Ze hoopten op een Chinese Gorbatsjov. Maar Xi ontpopte zich tot diens antipode: de man die China van de wereld afsloot en revisionistische ambities koestert.
Xi woonde van 1969 tot 1975 in Liangjiahe, een afgelegen boerendorp in de provincie Shaanxi. In de zomer was het er zo heet dat de boeren in grotten onder de grond leefden, zonder elektriciteit of stromend water.
‘Ik ben voor altijd een zoon van de gele aarde’, schreef hij over die tijd. Aan zijn belevenissen daar ontleende hij zijn leitmotiv: praktische dingen doen voor het volk.
Natuurlijk is dat ook propaganda. Het tekent het beeld dat de Chinezen hebben van Xi: een man die ‘bitterheid heeft gegeten’, zoals ze in China zeggen. Zijn politieke succes is grotendeels op deze mythe gebaseerd.
Zijn vader, Xi Zhongxun, was een revolutionair van het eerste uur. Hij wordt gerekend tot de ‘acht onsterfelijken’ van de partij.
Dat maakt van Xi een telg van de ‘rode adel’ van de Volksrepubliek. Hij werd geboren in de afgeschermde kwartieren van de elite in Peking en groeide daar op met zijn broers en zussen. Hij kreeg een autoritaire opvoeding.
Zoon van verschoppeling
Die geprivilegieerde kindertijd eindigde abrupt in 1962. Zijn vader viel in ongenade, omdat hij een boek had goedgekeurd dat door Mao als beledigend werd beschouwd.
Xi Zhongxun werd van al zijn functies ontheven en gedwongen te werken in een tractorfabriek. Tijdens de Culturele Revolutie van 1966 werd hij door de Rode Gardisten ontvoerd en gevangengezet. Hij bracht jaren in isolatie door.
Zoals miljoenen jongeren werd Xi Jinping verbannen naar het platteland om de boerenstiel te leren. Zo belandde hij in het grottendorp Liangjiahe. Vandaag is dat een soort Xi-Jinping-openluchtmuseum, een toeristische trekpleister.
In een van de grotten waar Xi heeft gewoond, staan de boeken die hij toen zou hebben gelezen: Marx en Engels, Tolstoj, Hemingway, Sun Tzu.
Aan de muur hangt de ingelijste facsimile van zijn toetredings-bewijs tot de partij, gedateerd op 10 januari 1974.
Als zoon van een verschoppeling had hij verschillende aanvragen moeten indienen alvorens hij werd toegelaten. In datzelfde jaar nog werd Xi partijsecretaris van Liangjiahe.
Waarom heeft Xi zijn leven gewijd aan een partij die zijn familie zo veel leed heeft berokkend? Hij had redenen genoeg om ze te haten.
‘Volgens zijn eigen verhaal gelooft hij juist zo sterk in de partij omdat zijn geloof in het communisme werd geschokt’, zegt Joseph Torigian van de American University in Washington, biograaf van Xi’s vader.
Als je eerst je geloof verliest maar dat later weer ontdekt, is het sterker dan ooit, zou Xi hebben gezegd. Om te overleven was hij ‘roder dan de roden’ geworden, aldus een vroegere vriend in een WikiLeak-bericht uit 2009.
‘De les die hij uit de Culturele Revolutie heeft getrokken,’ zegt Torigian, ‘is dat je moet voorkomen dat de zaken uit de hand lopen.’
Anders dan Mao wil Xi ten koste van alles chaos vermijden en stabiliteit en orde bewaren.
Weg met ‘chabuduo’
Xi’s stelregel kan als volgt worden samengevat: de Chinezen zijn de partij trouw verschuldigd in ruil voor eerlijk werk. De samenleving is onder Xi minder vrij en uniformer geworden.
Hij wil de ‘chabuduo’ aanpakken, een anarchistische neiging die eigen is aan de Chinezen en zo veel betekent als: het steekt niet zo nauw.
Een verkeerd treinkaartje gekocht? De conducteur knijpt een oogje dicht. Een groene en een rode sok? Kan gebeuren. Lukt het niet rechtdoor? Dan neem je een omweg.
Xi lijkt dat niet te verdragen. Onder zijn leiding kwamen er draconische wetten en regels die de samenleving stroomlijnen. Zoals de nieuwe wet die elke Chinees kan dwingen om te spioneren.
Of de zogenaamde Veiligheidswet, waardoor vrijwel elke activiteit als een bedreiging voor de nationale veiligheid kan worden gezien.
Volgens deze wet wordt China nu verdedigd in cyberspace, in de ruimte, in de diepste oceanen en in de poolgebieden.
Die fixatie op veiligheid is wellicht nergens duidelijker dan in Xinjiang, het thuisland van de Oeigoeren.
Om de oplaaiende etnische conflicten te bedaren, beval Xi ‘ideologisch herstel’ voor moslims en eiste van zijn kaders ‘genadeloosheid’.
Chen Quanguo werd als partijleider naar Xinjiang gestuurd, bouwde daar een politiestaat op en bracht honderdduizenden burgers naar heropvoedingskampen.
Dezelfde genadeloosheid heeft de democratiebeweging in Hongkong de afgelopen drie jaar ervaren.
Xi voelde zich geprovoceerd door een stad die de partijdiscipline niet accepteerde en haar politieke lot in eigen handen wilde nemen. Sinds 2020 zijn de vrijheden in Hongkong massaal ingeperkt, de oppositie is opgepakt of geëmigreerd.
Hoezeer Xi China zou veranderen hadden we eigenlijk kunnen weten, want hij legde dat al vroeg vast in het zogenaamde ‘document nummer 9’, dat enkele maanden na zijn aantreden door de Chinese journaliste Gao Yu werd gelekt.
Ze kreeg daarvoor vijf jaar cel. In deze circulaire aan alle belangrijke kaders waarschuwde de partijleiding voor opvattingen waarmee ‘westerse anti-Chinese krachten’ het land probeerden te infiltreren.
China moest ideeën als
- Universele waarden
- Burgermaatschappij
- De westerse opvatting van journalistiek
met alle macht bestrijden, omdat ze het primaat van de Partij in de politiek verzwakken.
Maar Chinezen die in het gareel lopen, kunnen hopen op een aangenaam leven, met betere openbare voorzieningen dan welke generatie ook.
Xi is een overtuigde socialist in die zin dat hij de minder- bedeelden centraal stelt in zijn beleid. De aanpak van de armoede op het platteland was een van zijn prioriteiten. In 2021 verklaarde hij trots dat de armoede was verslagen.
De groeiende middenklasse werd het doelwit van zijn economische campagne van ‘gedeelde welvaart’, die hij in 2021 aankondigde.
Die voorziet in een grotere herverdeling, moet de rechten van werknemers versterken en de huurprijzen betaalbaar houden. Voor de grote internetbedrijven en hun schatrijke oprichters breken dan weer moeilijke tijden aan. Zij schonken, zogenaamd vrijwillig, miljarden aan de campagne van Xi.
Vliegen en tijgers
Na afloop van de Culturele Revolutie werd zijn vader gerehabiliteerd en nam de carrière van Xi Jinping een hoge vlucht.
In 1985 plaatste de Partij hem over naar Fujian, een van de eerste provincies die een eclatante economische groei kenden. Wie ideeën, lef en connecties had – en de juiste mensen wist om te kopen – kon schatrijk worden.
In 1999 werd een enorm corruptienetwerk blootgelegd waarbij een zakenman meer dan 300 ambtenaren had omgekocht.
Een van de weinigen die hier ongeschonden uitkwamen, was Xi Jinping.
De leiding in Peking riep hem op het matje, maar liet hem in functie.
‘Corrupte elementen zullen zonder genade worden verwijderd’, beloofde Xi toen.
In het WikiLeaks-document van 2009 meldde zijn vroegere vriend dat Xi ‘walgde van de alomtegenwoordige corruptie in de Chinese samenleving’.
Xi trad hard op. Van december 2012 tot juni 2021 onderzocht de Partijtuchtcommissie niet alleen 631.000 lage kaders, door Xi ‘vliegen’ genoemd, maar verloren ook minstens 393 machtige partijbonzen, de ‘tijgers’, hun baan. Velen van hen zitten in de gevangenis.
Mao wilde China al opnieuw groot maken. Xi leidt de Volksrepubliek naar het moment waarop dat geen verre droom meer is.
Voor Xi had de anticorruptiecampagne twee voordelen. Zijn populariteit groeide bij het volk, dat niet langer een fles drank of parfum hoefde te betalen bij elk contact met de overheid.
En Xi kon zich ontdoen van politieke tegenstanders. Machtige functionarissen werden het slachtoffer van de zuiveringen.
Hoogmis van kapitalisme
Drie dagen voor de eedaflegging van Donald ‘America First’ Trump als Amerikaanse president, op 17 januari 2017, was Xi de eerste Chinese leider op de economische wereldtop in Davos, de jaarlijkse hoogmis van het kapitalisme.
1200 gasten luisterden naar de machtigste communist ter wereld. Hij sprak zich uit tegen protectionisme en voor ‘economische globalisering’.
‘China zal zijn deuren wijd open zetten’, beloofde hij. Terwijl Trump de oude wereldorde wilde vernielen, deed Xi zich voor als de hoeder ervan. Zo leek het toch.
De toespraak toont mooi hoe het Westen in zijn beeld van China geleid wordt door wishful thinking, en hoe weinig het van het Chinese discours begrijpt.
‘Wat Xi in Davos bedoelde, was niet dat China zich verder moest openstellen, maar dat het Westen zich niet moest afsluiten voor de Chinezen’, verklaart sinologe Marina Rudyak van de Universiteit van Heidelberg.
Het is niet Xi’s doel om kapitalisten in Amerika een dienst te bewijzen. Hij wil alleen de obstakels voor zijn historische missie uit de weg ruimen.
Vanaf het midden van de 19e eeuw tot de oprichting van de Volksrepubliek in 1949 hebben koloniale mogendheden China in invloedssferen verdeeld, uitgebuit en herhaaldelijk tot oorlogstoneel gemaakt.
In China praten ze nog altijd over de ‘eeuw van vernedering’.
Herstel van het land dat zichzelf traditioneel ziet als het Rijk van het Midden, met zijn duizenden jaren oude cultuur, dat is het doel van vrijwel elke politieke beweging in het China van de moderne tijd.
Mao wilde China al opnieuw groot maken. Xi leidt de Volksrepubliek nu naar het moment waarop dat niet langer een verre droom is, maar binnen handbereik ligt.
Daarom doet Xi wat hij doet.
De disciplinering van de partij en de samenleving, de ideologisering, de afstemming van het apparaat op zijn persoon – alles staat in dienst van dat opperste doel.
‘Dit is een historisch kruispunt in de ontwikkeling van China’, zei hij vijf jaar geleden op het 19e Partijcongres, slechts enkele maanden na zijn optreden in Davos.
‘De Chinese natie is opgestaan, rijk en sterk geworden.’
Maar om de economische wereldranglijst aan te voeren, moet de Volksrepubliek de VS voorbijsteken. Daarom reageert Peking zo geprikkeld wanneer Washington zijn steun aan Taiwan opvoert.
Voor de Chinezen werd Taiwan in 1895 door het imperialistische Japan van het moederland weggerukt en wordt het sinds 1945 door contrarevolutionairen geregeerd.
De Chinese propaganda is doordrongen van anti-amerikanisme. China is verontwaardigd over de strafmaatregelen van de VS tegen Rusland. De Russische schendingen van het internationaal recht ziet China door de vingers omdat Vladimir Poetin Amerika ook als belangrijkste vijand beschouwt.
Hoewel Xi liet weten dat hij twijfels heeft over Poetins optreden in Oekraïne, krijgt in China alleen het Westen de schuld van de oorlog. Xi is loyaal aan Poetin, die hem met zijn kernwapens en energiebronnen nog van nut zou kunnen zijn.
Sinds de Russische invasie in Oekraïne kijkt Europa argwanend naar zijn afhankelijkheid van China. Het imago van China heeft in het Westen grote schade opgelopen.
91 procent van de Chinezen heeft wel vertrouwen in zijn leiders, zo blijkt uit onderzoek van het Duitse communicatiebureau Edelmann.
Veel Chinezen voelen aan den lijve dat de welvaart van jaar tot jaar toeneemt. De wereld neemt de Chinezen weer serieus, en is er zelfs bang voor.
Lockdown in een vingerknip
Toen Xi in 2012 secretaris-generaal van de Communistische Partij werd, was het internet in China nog een wilde, chaotische plek. Legers van censors konden door handige gebruikers worden misleid.
Maar momenteel gebeurt de censuur grotendeels door kunstmatige intelligentie. De ‘Great Firewall’ die het Chinese net afsluit van de rest van de wereld is haast ondoordringbaar geworden.
De regering maakte het gebruik van VPN-software om internetblokkades te omzeilen strafbaar. Wat begon met het internet heeft nu het hele land ingepalmd: er is overal alomvattende controle.
Ook de pandemiebestrijding is er dolgedraaid. Met drones maande de overheid mensen aan om ‘het verlangen van hun ziel naar vrijheid’ in te tomen.
Besmette ouders werden gescheiden van hun baby’s, hoogzwangere vrouwen kregen zonder covidtest geen toegang tot de kraamkliniek. Zelfs na bijna drie jaar pandemie blijft China volledig van de buitenwereld afgesloten.
De staatsmedia herhalen dagelijks dat China onder leiding van Xi het virus heeft verslagen. Dat is het ultieme bewijs van de superioriteit van het systeem ten opzichte van de landen waar dat niet gelukt is – in feite alle landen, en zeker het decadente, chaotische Amerika met zijn miljoen doden.
In China heerst orde en veiligheid. De Volksrepubliek geldt als de beste staat ter wereld, Xi heeft zijn beloftes waargemaakt, dat is het verhaal. Waarom zou hij zijn plannen wijzigen?
De realiteit is dat de pandemie in China zwaar toeslaat, terwijl ze in de rest van de wereld zo goed als overwonnen is. Door steeds meer nieuwe lockdowns in Xi’an, Shanghai, Shenzhen, Chengdu, Guangzhou en op het vakantie-eiland Hainan lijkt de strijd tegen de zeer besmettelijke omikronvariant almaar hopelozer.
Dat is niet ongevaarlijk: hoe meer mensen getraumatiseerd zijn door de lockdown, hun zaak moeten sluiten of geen werk kunnen vinden, hoe groter de frustratie.
In het tweede kwartaal daalde de economische productie van Shanghai met ongeveer 14 procent. China zal de 5,5 procent groei die premier Li Keqiang voor 2022 nastreeft, nauwelijks kunnen halen.
Als de overheid om de paar dagen een nieuwe PCR-test blijft eisen van grote delen van de bevolking, zal dat alleen al meer dan 7 procent van de overheidsinkomsten opslokken.
‘Chinese elitepolitiek was voorheen al behoorlijk ondoorzichtig’, zegt Scott Kennedy, onderzoeker van het Center for Strategic and International Studies.
Hij bezoekt China al 30 jaar regelmatig. In september ging hij er voor het eerst sinds het begin van de pandemie weer naartoe.
‘Intussen hebben ze elke kier gedicht waar enig licht doorkwam’, zegt hij.
China is nu een ander land dan toen Xi aantrad. Hij heeft het systeem aan zich onderworpen, het principe van collectief leiderschap is verleden tijd.
‘We waren altijd al twaalf tijdszones van elkaar verwijderd, maar nu voelt het alsof we op een andere planeet zitten.’
‘In het Westen vinden ze dat dat een stap terug is’, zegt Victor Gao, vicevoorzitter van de denktank Center for China and Globalisation in Peking.
Ooit was hij tolk voor hervormingspatriarch Deng Xiaoping. Nu is hij een soort functionaris die de partijlijn aan het buitenland moet uitleggen.
Volgens Gao heeft China in deze historische tijden een sterke man aan de top nodig.
‘Xi zal zijn greep op de partij en het leger consolideren en zijn controle over het land uitbreiden.’
Maar het grootste dilemma van Xi Jinping blijft, in marxistische termen uitgedrukt, de hoofdtegenstelling dat zero covid en adequate economische groei niet samengaan.
En het helpt ook niet dat de officiële media in twee dagen tijd in drie artikels verkondigen dat zero covid de enige toegestane aanpak is.
China onder Xi
- 2012: Xi wordt algemeen secretaris van de Chinese Communistische Partij. In hetzelfde jaar start hij een anticorruptie-campagne. Heel wat politieke tegenstanders worden het slachtoffer.
- 2018: Het Nationale Volkscongres wijzigt de Chinese grondwet. De beperking van de ambtstermijn voor de president wordt opgeheven.
- 2019: Miljoenen Hongkongers demonstreren. Een jaar later legt Peking de stad een ijzeren veiligheidswet op en smoort zo de protesten in de kiem.
- 2020: De Chinese leiding sluit de stad Wuhan 76 dagen lang af en volgt sindsdien een strikte zerocovidstrategie.
Lees ook
Bron: Knack