Komen de jaren dertig terug? Tien maanden voor de verkiezingen van 2024 – waarin het Vlaams Belang nog steeds op een comfortabele meerderheid afstevent – blijft de vraag de publieke gemoederen beroeren. In Italië, Hongarije en Polen zijn extreemrechtse partijen al aan de macht, in Nederland en Oostenrijk voorzagen ze gedoogsteun. Is volgend jaar België aan de beurt?
Anton Jäger – De Morgen
Zelfs de Vlaamse werkgeversorganisatie Voka voelde zich onlangs genoopt om de parallel te bespreken.
In een reactie die zowel op haar eigen site als op Knack.be verscheen, verweert de organisatie zich tegen beschuldigingen van wat zijzelf las als een “alliantie” met het Vlaams Belang.
In een interview met Knack had ik het eerder deze maand níét over een alliantie, maar had ik wel gewag gemaakt van frustraties bij de organisatie.
De N-VA slaagt er na tien jaar niet in een programma uit te voeren dat sterke overeenkomsten vertoont met de voorkeuren van Voka; het kiezerspubliek van de partij krimpt.
De context ligt dus gevoelig.
“Je kan de kiezer niet miskennen”, verklaarde Hans Maertens in 2019 op Radio 1.
Laten we praten, was het devies van de gedelegeerd bestuurder van Voka − een voorstel dat Duitse werkgevers in de jaren dertig ook deden ten aanzien van Hitler.
De organisatie verzet zich hevig tegen dergelijke vergelijkingen. In hun reactie luidt het dat Voka “aan geen enkele politieke partij schatplichtig noch gebonden” is, en dat ze “in de eerste plaats vertrekt vanuit de behoeften en belangen van de ondernemingen”.
Van een band met het Belang, laat staan een exclusieve, was geen sprake.
Of die repliek de vergelijking met de jaren dertig volledig discrediteert, is een andere vraag.
Linkse lezingen stellen vaak dat het nazisme gefinancierd werd door de Duitse elite. Maar behalve met enkele excentriekelingen waren de banden zwak.
Zodra de partij verkiezingen begon te winnen, veranderde die houding wel: er werd gesteld dat Hitler als buitenwipper voor de Duitse arbeidersbeweging kon worden ingezet. Daarna zou men hem in het gareel houden.
Dat laatste bleek een zware misrekening. Als tovenaarsleerling ontvoogde Hitler zich al snel van zijn meesters.
Een werkgever hoeft dus nog geen expliciete banden te hebben met een partij om ze zuurstof te geven. Ook in Italië legden de werkgevers zich onlangs neer bij de regering-Meloni, vooral nadat die in de sociale uitgaven begon te snoeien.
En zolang er van Voka geen openlijk advies rond het cordon komt, blijven de opties open.
De organisatie staat daarmee inderdaad voor een moeilijke keuze. Een publieke uitspraak voor het cordon sanitaire zou het anti-elitaire aura van het Belang kunnen versterken. De N-VA laat de zaken ook liever in het midden.
“Wij moeten de krachten bundelen om de Vlaamse belangen veilig te stellen”, verklaarde N-VA-voorzitter De Wever onlangs nog in Humo.
Economisch bestaan er terdege weinig raakpunten tussen Voka en het programma van het Belang. Maar politiek is geen statistiek, en een regeringsakkoord gaat tenslotte over geven en nemen.
Ook in de jaren dertig maakte Hitler wilde beloftes over het onteigenen van grootgrondbezitters en hogere belastingen. Daar kwam uiteindelijk weinig van in huis.
Tussen Voka en Belang kan eenzelfde verstandhouding groeien: het sociale deel van het programma wordt opgeborgen, het culturele deel mag doorgaan. Die optie sloot Maertens ook in 2019 niet uit.
Dan rest nog de vraag of de NSDAP en het Vlaams Belang vergelijkbaar zijn. De Belgische samenleving wordt, een eenling als Jürgen Conings niet te na gesproken, niet door paramilitair geweld geteisterd. Een groep veteranen uit de wereldoorlog is er niet.
En terwijl de samenleving destijds zowel op links als op rechts strak georganiseerd was in massapartijen, lopen de traditionele partijen vandaag overal leeg.
De Belgische situatie vertoont wel eigenaardigheden. België is een van de weinige landen in Europa waar het middenveld relatief robuust is gebleven. Het primaat van de electorale politiek geldt hier minder.
De N-VA zette nooit officieel haar handtekening onder het cordon, hoewel ze lokale mandatarissen aanmaant om geen lijsten te vormen met het Belang.
Vakbonden waren ooit wel partner in het pact tegen het Blok.
Hoe kijken die tegen een mogelijke overwinning van de partij aan? Hoe denken zij het cordon te bewaken, desnoods met stakingen, betogingen, of petities?
Hoe zal Voka zelf reageren?
Dat er grenzen zijn, is duidelijk. Maar welke dan precies? En vooral: welke strategie is er om die grenzen effectief te stellen?
Er zijn geen gemakzuchtige antwoorden op die vragen. Maar ze moeten wel worden gesteld.
Bio Anton Jäger
- 1994: Geboren in Brussel.
- 2020: Doctor in de geschiedenis aan Cambridge University.
- 2021-nu: Onderzoeker en docent aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte (HIW) in Leuven, afdeling Research in Political Philosophy and Ethics Leuven (RIPPEL).
- Columnist en gastauteur voor o.a. De Groene Amsterdammer, Jacobin Magazine, New Statesman, The London Review of Books
- Schreef o.a. Kleine anti-geschiedenis van het populisme (2018), Onder populisten: pamflet over een onbegrepen probleem (2022), Des te erger voor de feiten (2023), en samen met Daniel Zamora Varga Welfare for Markets: A Global History of Basic Income (2023)
Anton Jäger is historicus van het politieke denken aan het Leuvense Hoger Instituut voor Wijsbegeerte. Zijn column verschijnt tweewekelijks op woensdag.
Lees ook
- Apache
De aangebrande welpen van Van Grieken en co - Antonio Scurati
Mussolini is terug – Ook bij jullie komen straks fascisten aan de macht
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind andere columns van
Bron: De Morgen