Wat worden de gevolgen van een tweede Trump-termijn voor Oekraïne, Europa en België? Europa-experts Sven Biscop en Hendrik Vos geven advies hoe we ons best opstellen.
Maarten Rabaey – De Morgen
‘Dreig met importheffingen op Harley Davidson’s. Dat is de taal die Trump begrijpt.’
Hendrik Vos
Na duizend dagen strijd intensiveerde de oorlog in Oekraïne deze week. In het besef dat de opnieuw verkozen Donald Trump de steun aan het land volgend jaar zal terugschroeven stond VS-president Joe Biden alsnog toe dat Rusland bestookt kan worden met VS-langeafstandsraketten.
Of het nog een verschil zal maken? Professoren en Europa-experts Hendrik Vos (UGent) en Sven Biscop (UGent en Egmont Instituut voor Internationale Relaties) twijfelen.
“Dit lijkt meer op paniekvoetbal dan een weldoordachte strategie”, zegt Biscop.
“Wat ze nu doen is eigenlijk heel halfslachtig. De raketten mogen enkel in de regio Koersk ingezet worden, waardoor ze niét beslissend kunnen zijn.”
Vos: “En blijkbaar zijn ze nu al wel gebruikt buiten Koersk waardoor het niet zo duidelijk is of het alleen maar daartoe beperkt blijft.”
Biscop: “Het is een beslissing die ik niet genomen zou hebben. Je zou nu beter maximaal wapens en munitie leveren voor het front in Oekraïne om te beletten dat Poetin nog terrein pakt voor Trumps inauguratie.
“Ik zou zelfs zeggen: geef desnoods de uitrusting weg van sommige van onze eigen eenheden. Nu is het daar echt nodig. Het is nu of nooit.”
Rusland paste de nucleaire doctrine aan om desnoods kernwapens in te zetten tegen conventionele legers die steun krijgen van een kernmacht. Blufpoker?
Biscop: “Het blijft voor Poetin een heel hoge drempel om als eerste op de rode knop te drukken.
“Toch moet het westen het escalatierisico blijven afwegen. Gezien de beperkte aantallen langeafstandswapens die Oekraïne kan afvuren zijn ze een nucleaire vergelding niet waard.”
Vos: “Het waarschijnlijkste scenario is dat er straks met Trump onderhandelingen starten die de grens ongeveer bevriest waar ze nu ligt.
“Tegelijk is Trump ook een ongeleid projectiel. Zeker ben je nooit met hem. Ook Poetin voert een emotioneel beleid. Het kan nog veel richtingen uit.
“De geschiedenis van de Europese eenmaking staat bol van onverwachte wendingen.
“Wat als Poetin morgen plots een hartaanval krijgt? Die mens zal ook wel wat stress hebben in zijn leven. Dan kan ineens alles anders zijn. Nu zijn we toch getuige van ‘het gevecht te laat’. Het kalf lijkt wat verdronken. Het oosten van Oekraïne lijkt verloren.”
President Zelensky voelt de bui hangen. In het Europees Parlement noemde hij 2025 het jaar van de vrede en eist een ‘rechtvaardig’ akkoord. Kunnen wij als Europese NAVO-leden of EU dit wel garanderen?
Vos: “Een vraag die gesteld zal worden is of EU-lidstaten bereid zijn om militairen te leveren voor het bewaren van de kalmte op een bestandslijn.”
Biscop: “Ja, maar als wij troepen ontplooien zie ik dat in de tweede lijn gebeuren. De Oekraïners gaan hun frontlijn bewaken. Net daarachter moeten wij na een bestand onze troepen stellen.”
2025 wordt het jaar van Europese ‘boots on the ground’ in Oekraïne?
Biscop: “Ik zie drie scenario’s, als er een deal komt.
“Een Oekraïens NAVO-lidmaatschap is het makkelijkst. Dan schuiven wij onze vooruitgeschoven NAVO-troepen in oostelijke lidstaten naar Oekraïne, tot achter de bestandslijn.”
Vos: “Dat lijkt mij onwaarschijnlijk.”
Biscop: “Optie twee. Geen NAVO-lidmaatschap maar wel het beloofde EU-lidmaatschap. En ook dat betekent: EU-lidstaten moeten elkaar collectief verdedigen.”
Vos: “Dit lijkt mij waarschijnlijker.”
Biscop: “De Europeanen moeten in dat geval wel zelf een veiligheidsgarantie geven zonder de NAVO en de VS.
“Dan praat je over Europese troepen in Oekraïne zonder Amerikaanse steun. Tegelijk blijven wij wel NAVO-lid.
“De vraag is dan: als het dan toch tot een nieuwe oorlog zou komen, steunen de Amerikanen ons dan?
“Optie drie is de slechtste: Oekraïne blijft een neutrale bufferstaat zonder NAVO-of EU-lidmaatschap. Dan zijn ze heel kwetsbaar.
“Dit werkte tijdens de Koude Oorlog met Finland omdat Stalin zich na WOII aan zijn woord hield ze niet aan te vallen. Maar houdt Poetin zich aan zo’n afspraak? Hem kennende kan je dat niet geloven.”
Vos: “Dit scenario is in de wereld van vandaag ook iets heel ouderwets, alsof je ‘Risk’ aan het spelen bent.
“Je kan de Oekraïners toch moeilijk blijven zeggen: ‘ja, je mag kijken naar de EU, maar sorry: door jullie ligging zijn jullie gedoemd om eeuwig neutraal te blijven…’
“De wereld van een aantal leiders die op een kaart wat lijnen trekken, zoals in Jalta na WOII, dat kan toch niet meer?
“Al sinds de protesten op het Maidanplein in Kiev (2013-’14) weten we dat er een diep verlangen is in Oekraïne, zeker in het westelijke deel, om voor het Europese model te kiezen.”
Biscop: “Ik denk dat het soms nog gebeurt dat de grootmachten beslissen over de hoofden van de kleinere heen maar voor Oekraïne is dat niet leefbaar, nee.
“Eigenlijk zijn er maar twee opties: ofwel wordt het als onafhankelijk land lid van onze club, of het wordt opgeslorpt in de Russische invloedssfeer. Wij moeten de moed hebben om voor het Europese scenario te gaan.”
Wie levert dan de steuntroepen?
Biscop: “De Britten, de Polen en de Scandinaven zullen zeker geïnteresseerd zijn.”
Vos: “De Franse regering is niet stabiel genoeg om zich in zo’n avontuur te smijten. Duitsland nu ook niet. Na de komende verkiezingen krijgen we mogelijk een conservatievere regering die wat scherper wordt, dus wie weet?”
En België?
Biscop: “Ja, laten we bij een bestand als Belgen een keer tonen dat we ook iets durven en meedoen! Dan schuif je ook de Belgische troepen in Roemenië gewoon door naar Oekraïne.”
Wij zijn defensief klein. Kunnen we wel een verschil maken?
Biscop: “Toch wel, want als Belgische militairen er zouden worden aangevallen door Rusland moet immers de hele NAVO reageren. Maar dat is het worstcase scenario.
“We mogen vooral niet vergeten dat de Oekraïners tot nu alléén, met westerse wapens, Rusland tot staan brachten.
“Met méér Europese wapens én troepen in de tweede lijn moeten ze élke conventionele aanval kunnen afslaan, op voorwaarde dat wij dan ook als EU onze defensieproductie écht opschalen. Dan kunnen wij dat zelfs zonder Amerikanen aan.”
Vos: “Vergeet ook niet dat naar Europese normen de EU zich in historisch perspectief nog nooit zo diep in iets engageerde als wat op dit moment in Oekraïne gebeurt – in tegenstelling tot Gaza, waar we niet verder komen dan verdeelde verklaringen.
“We maakten in Oekraïne misschien nog niet het verhoopte verschil, maar we doen veel.”
Niet genoeg volgens Trump. Hoe positioneren wij ons als hij van de NAVO-leden 3 procent bbp defensie-uitgaven eist en wij de 2 procent-norm nog niet halen?
Vos: “Dat wordt een moeilijke opdracht”.
Biscop: “De nieuwe regering zal ons groeipad moeten versnellen maar we gaan nooit tussen nu en een paar jaar op 2 procent zitten.
“Maar, als we met een Europese troepenmacht naar Oekraïne gaan, bewijs je de Amerikanen wel dat je iets ernstigs wil doen met wat je hebt.”
Kan een EU-vredesmacht in Oekraïne de opstap worden naar één Europees leger?
Biscop: “Ik denk dat we de term Europees leger moeten schrappen. De realiteit is dat de lidstaten onder de NAVO willen werken.
“Het probleem nu is dat, hoewel de NAVO als geheel een coherente troepenmacht heeft, heel veel capaciteiten enkel door de Amerikanen worden aangeleverd.
“Dat moet je oplossen door er voor te zorgen dat een Europese pijler van de NAVO in militaire en industriële termen op zichzelf kan staan.”
Vos: “Ik volg je scenario, Sven, maar opnieuw, als je zo kijkt naar de geschiedenis dan zie je dat er wel van die momenten komen waarop iets wat lange tijd totaal ondenkbaar was, ineens wel in beweging kan komen.
“Decennialang werd gezegd dat één munt in Europa er nooit kon komen. Duitsland blokkeerde dat, want zij wilden de baas blijven over hun D-mark. En dan plots zit je door de val van het IJzeren Gordijn in een andere realiteit.
“Europese defensie is ook zo’n taboe-onderwerp, al sinds we in 1954 een modeshow hielden met strijd- , feest- en parade-uniformen voor één Europees leger. Nu dwingt de oorlog in Oekraïne ons tot keuzes. Zeg nooit nooit.”
Biscop: “Ik denk toch in de andere richting. Zelfs in een worstcase scenario, als Trump doordraait en toch zijn troepen terugtrekt, dan doen wij voort in de NAVO met de Europeanen alleen, zonder Amerikanen.”
Vos: “Zo zou de NAVO onder Trump wel eens, en stoemelings, een Europees leger kunnen worden!”
Biscop (lacht): “Ha, je bedoelt een ‘Stomme van Portici-scenario’! Plots bleken de Hollanders te zijn verdwenen en België was onafhankelijk.”
Vos: “Precies!” (lacht)
Donald Trump belooft straks een extra importtarief van 10 procent op het geheel van de Amerikaanse invoer, zelfs 60 procent op de invoer uit China. Hoe vermijdt de EU dat dit niet uitmondt in een globale handelsoorlog?
Vos: “Het zal niet lukken door snel te gaan zeggen ‘dat we bij de Amerikanen wat meer LNG gaan kopen’.”
Biscop: “Die uitspraak van Von der Leyen over de LNG verbaasde me. Ik vond dat voorbarig. Ze legde haar kaarten op tafel voor de onderhandelingen zijn gestart.”
Vos: “Von der Leyen zou beter een voorbeeld nemen aan wat Commissievoorzitter Juncker deed onder Trump I.
“Toen Trump echt dreigde met massale importheffingen vloog Juncker prompt naar Washington met de boodschap:
“Als jij dit durft doen, dan gaan wij de Harley Davidson-motorfietsen, de Levi’s-jeans en de Zippo-aanstekers even zwaar belasten!
“Juncker koos precies de producten die gemaakt werden in staten waar Trump zijn stemmen haalde.
“Juncker had hier toen het imago van een slappe mens met zwakke rug en een alcoholprobleem, maar vergis je niet: Trump complimenteerde Juncker op een persconferentie achteraf als een ‘tough cookie’.
“Ik denk dat hij zoiets over twee Europese wezens heeft gezegd: Juncker en een Mechelse herdershond die betrokken was bij de raid op IS-leider El Baghdadi.
“Bottomline: dit is het soort taal die Trump begrijpt.”
Biscop: “Waar ik mij meer zorgen over maak, is wat wij gaan doen als Trump ook zware heffingen oplegt aan China.
“Hoe vermijden wij meegezogen te worden als Xi reageert met tegenmaatregelen?
“We moeten China nu duidelijk maken dat zij contraproductief zijn voor zichzelf, zolang ze niet echt bereid zijn tot toegevingen aan ons.
“Ik denk aan het dossier van de elektrische voertuigen. Ze nemen ons pas ernstig sinds wij recent heffingen oplegden maar houden een compromis af.
“Ze zouden beter met ons een goed akkoord sluiten over de EV’s voor Trump zijn handelsoorlog begint.”
Moeten we niet ook inspelen op de verwachting dat Trump Europa politiek uit elkaar wil spelen?
Biscop: “Het is een bijkomend risico, ja, want naast een stoorzender als Viktor Orban in Hongarije heb je ook Fico in Slovakije, Meloni in Italië, Wilders in Nederland…
“Ze zijn geen eengemaakt blok, maar zou Trump een soort federerende factor kunnen zijn onder de rechtspopulisten in Europa? Ik vraag het me af.”
Vos: “Een terechte vraag. Ik denk dat het wel zal meevallen. Als het erop aankomt is het voor Trump ook ‘America First’.
“Kijk terug naar de Britse ex-premier Boris Johnson. Hij dacht met Trump een fantastisch handelsakkoord te sluiten na Brexit… Er kwam niks van in huis.
“Trump zal Meloni en Orban wel uitnodigen in het Witte Huis, waar ze zullen staan blinken, maar cadeaus zie ik ze niet krijgen.
“Orban zal geen aparte deal kunnen sluiten voor Hongaarse Tokaji-wijn of goulash, Meloni niet voor Italiaanse pasta, want het handelsbeleid is Europees georganiseerd.
“Zelfs zij beseffen dat hun economische toekomst in de EU ligt.
“Het is dus niet per definitie zo dat een tweede Trump-termijn extreemrechts in Europa zal versterken, het kan ze net in een lastig parket brengen.”
Kan België wegen op de volgende Europese Commissie? Hadja Lahbib kreeg een zwakke Commissie portefeuille.
Biscop: “Daar ben ik het niet mee eens.
“De nieuwe portefeuille van onze EU-commissaris bevat naast crisisbeheer en gelijkheid ook wel een potentieel gigantische verantwoordelijkheid, omdat ze ook bevoegd wordt voor de weerbaarheid van de Unie.
“Dan praat je over totale defensie, wat een impact heeft op de hele samenleving – dat kan gaan van cyberverdediging tot de oprichting van bunkers en bewustmaking van de bevolking en het bedrijfsleven, of de bescherming van onze onderzeese kabels die nu soms doorgeknipt worden.
“Daar kunnen we als land een stempel op drukken.”
De weerbaarheid van de EU is wel maar zo sterk als de som van haar delen, ook aan de rafelranden van onze buitengrens waar jullie recent naar toe reisden. Wordt het Europese project daar nog gedragen?
Vos: “Meer dan hier soms, zou ik zeggen. Mensen zwaaien er met Europese vlaggen en worden tot tranen toe bewogen als ik daar met cellist Frans Grapperhaus onze Dit is Europa voorstelling op de planken breng.
“In de Armeense hoofdstad Jerevan begonnen mensen te juichen terwijl wij bezig waren, omdat zij door ons verbindend verhaal emotioneel geraakt worden.
“Wij zitten hier te kniezen dat Europa het Bokrijk aan de Schelde dreigt te worden, maar rondom de EU heerst een diep verlangen om te behoren tot onze club, waar er welvaart is en waar je geen novitsjok in je thee krijgt als je kritiek uit op de overheid.
“Toen ik dat vertelde, vertrokken in Jerevan trouwens een paar aanwezige Russen ostentatief uit de zaal.
“Ik ken weinig landen die lid willen worden van de Russische Federatie. Van binnenuit beseffen wij niet wat voor aantrekkelijk project wij zijn, ook emotioneel.”
Biscop: “Zelfs voor China! Daar viel me de laatste keer toch op dat het respect is gegroeid, net omdat we zo standvastig Oekraïne blijven steunen. Dat hadden ze niet verwacht.”
Beeld Wouter Van Vooren
Lees ook
Bron: De Morgen