Het ongeval van Tom Waes deed bij de nieuwsredactie van de VRT alle stoppen doorslaan. Even leek het erop alsof al het andere (wereld)nieuws van geen tel meer was. Voor de val van Vlaanderens grootste mediaster moest alles wijken. De sluipende tabloidisering van het VRT-nieuws is problematisch. Net nu Vlaanderen een krachtige en geloofwaardige openbare omroep meer dan nodig heeft.
Karl van den Broeck – Apache
“De verslaggeving over Tom Waes die dagelijks op jullie site verschijnt, speelt in op het gemoed en komt over als clickbait.”
Het is maar een van de vele reacties die de ombudsman van de VRT, Bert Lauwers, begin deze week ontving.
In een uitgebreid artikel op de website van VRT NWS schrijft Lauwers:
“We kregen bij het ombudsteam vooral mails binnen dat de redactie overdrijft en sensatie opzoekt”.
Helemaal furieus waren de reacties toen VRT NWS een vaag filmpje postte. Daarin was een drinkende Tom Waes te zien in een café.
“Ik vind het verbijsterend dat VRT in z’n berichtgeving gebruik maakt van beelden van de eerste de beste bv-spotters waarop te zien is hoe Tom Waes een pint drinkt.
“Wat is de bedoeling daar eigenlijk van, wat willen jullie daarmee aantonen of bereiken? Ronduit beschamend vind ik het”, fulmineerde een klager.
“Dit wordt gepubliceerd vlak na Toms verklaring dat hij te veel gedronken had. Ik begrijp dan ook niet waarom het nodig is om zo na te trappen – en dan nog met zo’n puberaal filmpje.
“Probeert VRT de voetsporen van TikTok te volgen? Zijn de clicks dan werkelijk zoveel belangrijker dan de persoon?”
Het filmpje werd eerst getoond door ’t Scheldt, een zelfverklaarde satirische site, die niet aan zijn proefstuk toe is.
Een dag eerder, op 3 december, werd het filmpje achter een betaalmuur gezet met als wervende titel:
‘BREAKING: VIDEO: is dit Tom Waes een halfuur voor de crash?’ Met vraagteken.
De ombudsman, die niet bekendstaat voor zijn striemende kritiek op zijn collega’s, schrijft wel klaar en duidelijk dat “het filmpje op zich niet veel zegt” en dat “de informatieve waarde al bij al gering is”.
Dat het filmpje zonder duiding als stand alone gepost werd op de website noemt hij “een minder goede keuze, gelukkig vrij snel bijgestuurd”.
Toen het filmpje op het journaal werd getoond (met de duiding dat het gedraaid is vlak voor het ongeval) kwam er weer een storm van reacties.
De VRT-nieuwsredactie meende daags na het ongeval te weten dat Tom Waes gereanimeerd was. Op uitdrukkelijk verzoek van de familie moest dat worden rechtgezet
“Ook op de redactie woedde overigens een felle discussie voor en tegen, u mag dat gerust weten”, schrijft de ombudsman.
De ombudsman heeft het dan nog niet over de slordigheid waarmee de VRT over de zaak berichtte. Zo meende de nieuwsredactie daags na het ongeval te weten dat de presentator gereanimeerd zou zijn geweest.
Op uitdrukkelijk verzoek van de familie moest dat worden rechtgezet.
Miljoen clicks
In een poging om de keuze van de VRT-hoofdredactie (Dimitri Verbrugge), de eindredactie (Jasmin Dielens) en de journalist (Caroline Van den Berghe) te legitimeren, wijst de ombudsman op een cijfer.
“Het eerste bericht over het ongeval van Tom Waes verscheen online bij VRT NWS, zaterdagochtend. Het begon met een vrij zakelijk feitenrelaas dat doorheen de dag verschillende keren een update kreeg, met onder meer een reactie van zijn familie.
“De bijdrage is meer dan één miljoen keer aangeklikt, een zelden gezien cijfer voor een alleenstaand artikel. En ook de leestijd was vrij lang.
“Dit illustreert dat veel nieuwsgebruikers van VRT NWS wilden weten wat er met Tom Waes was gebeurd. Al moet je met die conclusie voorzichtig zijn, want wie klikt en leest, kan best ook wel kritiek hebben natuurlijk.”
De VRT huldigt dus de logica die veelal door commerciële nieuwsmedia of tabloids wordt gehuldigd: u vraagt, wij draaien.
Laat dat nu net een van de grote uitdagingen zijn voor onafhankelijke kwaliteitsjournalistiek.
Het nieuwste rapport van de Vlaamse Regulator voor de Media over media concentratie in Vlaanderen waarschuwt voor de commerciële druk die uitgaat van de digitalisering.
“Digitalisering zorgt ervoor dat redacties onder andere weten welke artikels veel of lang gelezen worden en welke tot de meeste digitale abonnementen leiden.
“In combinatie met commerciële druk zou dit ook kunnen leiden tot verschraling van de nieuwsdiversiteit.”
Ook oud-hoofdredacteur van VTM Klaus Van Isacker waarschuwde daar onlangs al voor. Vooral omdat sommige hoofdredacteurs extra bonussen krijgen wanneer die clicks ook leiden tot abonnementen, een praktijk die botst met de code van de Raad voor de Journalistiek die journalisten verbiedt om zich door commerciële belangen te laten leiden.
Dat die commerciële reflexen ook tot in de diepste vezels van het VRT-journaal zijn doorgedrongen, is onrustwekkend.
De VRT huldigt de logica die veelal door commerciële nieuwsmedia wordt gehuldigd: u vraagt, wij draaien
Helemaal klef is de verdediging van de ombudsman dat de VRT voluit gegaan is met de verslaggeving over Tom Waes om de problematiek van alcohol in het verkeer opnieuw onder de aandacht te brengen.
Dat is aantoonbaar niet juist. Het ongeval gebeurde tijdens de nacht van vrijdag op zaterdag, dat is vier dagen voor er sprake was van dronkenschap achter het stuur.
Dat aspect van de discussie kwam er pas na de publieke biecht van Tom Waes die zich opgejaagd voelde door het filmpje van ’t Scheldt dat ook op sociale media circuleerde.
De aandacht voor alcoholmisbruik is een rookgordijn om ongestoord aan sensatie journalistiek te doen die niet past bij een openbare omroep.
Schrijver Jeroen Olyslaegers formuleerde het heel scherp op Facebook.
“Tom Waes wordt zomaar voor de leeuwen geworpen. Het is de achteloosheid ervan die zo verontrustend is. Dit is dus mijn these: er is hier geen voorbedachte rade. Dit is evenmin willekeur. De VRT verschilt hierin weinig van de rest. Er zijn veel te veel nieuwsredacties die het clickbaitvirus centraal hebben geplaatst in hun nieuwsgaring. (…) En hier is de ironie. De VRT zélf heeft geen voorbeeldfunctie.”
Voorbeeldfunctie. Dat woord valt te pas en te onpas. Zo zou het exclusiviteitscontract van de VRT bepalingen bevatten die Waes een voorbeeldfunctie toekennen. Of er ook een verbod op alcohol- en drugsgebruik in de tekst staat, wil de VRT niet bevestigen.
Er wordt dus druk gespeculeerd of Waes nog wel voor de VRT kan blijven werken.
Misschien moet de VRT de beleidsnota van de kersverse minister van Media, Cieltje Van Achter (N-VA), even ter hand nemen.
Daarin staat dat de VRT een “functie van rolmodel” moet vervullen op het gebied van sectorbrede samenwerking.
“Inzake informatie en duiding ligt de lat voor de VRT hoog: “De norm van de VRT is om de betrouwbaarste nieuwsbron in Vlaanderen te zijn en te blijven. (…)
“De VRT biedt daarbij een schild tegen de desinformatie en stimuleert kritisch denken en mediawijsheid. Respect voor pluralisme, onpartijdigheid en betrouwbaarheid zijn de sokkels waarop de informatieopdracht gefundeerd is. De journalistieke onafhankelijkheid en de redactionele autonomie worden daarbij gewaarborgd.”
Die onafhankelijkheid heeft niet alleen met politieke druk te maken, maar ook met commerciële. De jacht naar clickbait heeft niets met journalistiek te maken en raakt de journalistieke onafhankelijkheid in het hart.
Vlaamse verankering
Anderzijds wil de minister dat de VRT de krachten bundelt met de commerciële mediagroepen en de adverteerders “om nieuwe businessmodellen te ontwikkelen om commerciële inkomsten zoveel mogelijk in Vlaanderen te houden”.
Twee grote mediagroepen, Play en DPG Media, trokken vorige week aan de alarmbel.
Ze berekenden dat tegen 2029 50 miljoen euro aan inkomsten uit distributie verloren zal gaan omdat kijkers hun kabelabonnement zullen opzeggen en via internet naar tv-programma’s, films en series zullen kijken.
Daarnaast zou 20 miljoen aan advertentie-inkomsten bijkomend wegvloeien naar de grote internationale concurrenten.
“Als de trend zich doorzet, zou dat kunnen resulteren in 700 jobs die verdwijnen, de entertainment- en nieuwsprogramma’s die onder druk komen te staan en uiteindelijk zouden zenders bij ongewijzigd beleid mogelijk verdwijnen”.
Ook bij de gedrukte media is het nog steeds huilen met de pet op. De stijgende inkomsten uit digitale abonnees en adverteerders compenseren de dalende opbrengsten uit papieren kranten en weekbladen niet.
Play en DPG Media vrezen dat 50 miljoen euro aan inkomsten uit distributie verloren zal gaan omdat kijkers hun kabelabonnement zullen opzeggen
Onlangs sprak Christian Van Thillo, executive chairman van DPG Media, Nederlandse journalisten toe.
Hij verwacht veel van de (Europese) overheid om de concurrentie met Big Tech aan te gaan. Ondertussen is hij op zoek naar inkomsten: een kleine bijdrage (3,99 euro) aan iedereen die cookies weigert, subsidies voor innovatie of kennisdeling via de VRT of rechtstreeks zoals na de coronacrisis.
Ondanks de onheilsberichten boeren de Vlaamse mediahuizen nog steeds erg goed. Maar als ze de internationale concurrentiestrijd tegen Google, Amazon, Facebook (Meta) en Apple (GAFA) verliezen dan is het niet denkbeeldig dat een grote buitenlandse speler probeert zijn slag te slaan.
DPG Media, Mediahuis en Roularta zijn alle drie familiebedrijven.
Christian Van Thillo, Thomas Leysen en Rik De Nolf mogen dan al niet geneigd zijn om hun levenswerk te verpatsen aan de hoogst biedende, of hun kinderen en kleinkinderen er ook zo over denken, moet de toekomst uitwijzen.
Als de winsten ooit echt structureel zouden afkalven, zou zo’n verkoop wel eens sneller kunnen gebeuren dan gedacht.
Het behoud van een Vlaamse mediasector en een dam opwerpen tegen GAFA is een van dé doorslaggevende argumenten die Van Thillo en zijn collega’s al decennialang hanteren om een voorkeursbehandeling af te smeken van de Vlaamse regering.
Dat was zo bij de oprichting van VTM (toen moest RTL op afstand gehouden worden met een reclamemonopolie), dat is zo bij steun voor Vlaamse fictie, de inperking van de concurrentiekracht van de VRT, de steun voor de distributie voor kranten etcetera.
Als, op het einde van de rit, een van de grote Vlaamse mediahuizen aan het buitenland zou worden verkocht, dan valt heel die ratio in duigen.
Het voorbeeld van Telenet is duidelijk. Dat bedrijf werd destijds door de Vlaamse Regering opgericht om de telecomsector te verankeren. Nu is het voor 100% in Amerikaanse handen.
De enige garantie op de Vlaamse verankering van de mediasector (en dus ook van onze nieuwsredacties) is een krachtige openbare omroep. Die kan niet gekocht worden, als de politieke wil bestaat om hem levensvatbaar te houden/maken.
Het brokkenparcours dat de VRT de laatste jaren aflegt, met CEO Frederik Delaplace in een trieste hoofdrol, berokkent de openbare omroep onherstelbare schade.
Wie – op politiek vlak – de VRT wil verdedigen, heeft steeds minder argumenten om dat te doen.
Niet alleen geeft Delaplace zelf toe dat hij wellicht om politieke redenen de topjob kon binnenhalen voor de neus van Koen Clement en Peter Vandermeersch, hij loopt ook erg opzichtig aan het handje van de N-VA.
Het brokkenparcours van de VRT berokkent de openbare omroep onherstelbare schade
De reeks van Humo-journalist Jan Antonissen, die aanleiding gaf tot een bits parlementair debat waarbij het ontslag van Delaplace werd gevraagd, is onthutsend.
Dat de VRT bij de kabinetten gaat shoppen om geld te verzamelen voor programma’s-op-maat is schrijnend.
Het is natuurlijk het gevolg van de forse besparingen (met ontslagen) die de vorige Vlaamse Regering heeft opgelegd.
In het nieuwe regeerakkoord is sprake van een extra injectie van 20 miljoen euro (op vraag van Vooruit en CD&V), maar dat geld volstaat amper om de forse indexverhogingen van de voorbije jaren te compenseren.
Van alle openbare omroepen moet de VRT het meeste geld uit de markt halen (40%). Dat zorgt voor wrevel met de commerciële omroepen die naar adem happen, maar het maakt van ‘bedelen’ en slaafs incasseren een tweede natuur voor heel wat VRT-topmensen.
De nieuwsredactie van de VRT is onafhankelijk en wordt niet via die dubieuze kabinetsfondsen gefinancierd. Dat is een goede zaak, maar toch straalt dit handjeklap met kabinetten ook af op het imago van de nieuwsdienst.
De uitschuiver van de nieuwsredactie met Tom Waes (een voorbeeld uit vele, overigens), raakt de kern van het probleem.
De hoofdopdracht van de VRT is het brengen van kwaliteitsvol nieuws. Alle andere opdrachten zijn daaraan ondergeschikt.
Als je de VRT helemaal zou moeten uitkleden, zou je enkel de nieuwsdienst overeind houden. Maar de manier waarop de nieuwsredactie de voorbije jaren aan het zwalpen is gegaan, is verontrustend. Voor de hele sector en – op termijn – voor heel Vlaanderen.
Als Vlaanderen concludeert dat de VRT uit de hand van de politiek eet én commerciële argumenten boven puur journalistieke stelt, dan is de schade niet meer te overzien. Dan geeft niemand nog een cent voor de VRT.
Het laatste woord is voor Maxim Februari, die onlangs een lezing over journalistiek gaf voor de Nederlandse Stichting Democratie & Media.
“Zelf denk ik dat het voordeel van de journalistiek erin ligt dat ze niet zoals een datasysteem over de mensheid op straat heen dendert: ze kan ermee in gesprek. Het feit dat redacties mensen zijn, die luisteren, praten, ademen en aangeraakt kunnen worden, zal nog een gigantische pre blijken te zijn. Mits de redacties inderdaad dat gesprek aangaan.”
Oh ja. Tom Waes was in levensgevaar na zijn ongeval. Levensgevaar.
Apache-hoofdredacteur Karl van den Broeck is journalist sinds zijn 20ste. Eerst 18 jaar bij De Morgen, dan vijf jaar als hoofdredacteur bij Knack en sinds 2011 freelance.
Cultuur (en dan vooral literatuur) politiek en geschiedenis zijn zijn passies.
Lees ook
Klik op de hyperlink hieronder en vind andere artikels van
Bron: Apache