Filmhistorica Anke Brouwers kan haar leven traceren aan de hand van de boeken die ze las. Momenteel loopt ze een eind met W.G. Sebald mee.
‘Op verschillende momenten in mijn leven waren er boeken waar ik veel aan had en die enkele jaren meegingen. Niet dat ik me er per se aan spiegelde. Het gaat om boeken met een betekenis, inzicht of een visie op het leven die me niet losliet, die vorm en richting gaf.
‘Als kind was dat Torenhoog en mijlen breed van de Nederlandse schrijfster Tonke Dragt, als puber was het Kate Atkinsons Bladeren van licht en als student The portrait of a lady van Henry James.
‘Later ben ik in de oeuvres van Jonathan Franzen en Haruki Murakami gedoken en nu, als veertigplusser, zijn het auteurs als Annie Ernaux en W.G. Sebald.
‘Er wordt weleens gezegd dat je met het ouder worden minder fictie en meer non-fictie gaat lezen. Het lijkt er sterk op dat ik dat moet bevestigen. Zo was ik recent nog helemaal in de ban van Naoko Abe’s Sakura, een boek over de Japanse kerselaar.’
‘Sebald zou dus perfect moeten zijn voor mijn leeftijd omdat hij fictie en non-fictie zo wonderlijk combineert. Zijn laatste roman, Austerlitz, is het levensverhaal van een man die in de zomer van 1939 op een kindertransport gezet wordt en in Wales opgroeit, om later te horen te krijgen dat zijn echte naam Jacques Austerlitz is.
‘De roman vertelt het verhaal van zijn zoektocht naar zijn afkomst, maar er wordt ook voortdurend iets anders verteld. Op een bepaald moment gaat het bijvoorbeeld over het concentratiekamp Theresienstadt en dan vertelt Austerlitz, bijna als een tussengedachte, hoe hij ooit vlakbij een vogelkooi was gaan zitten in de Jardin des Plantes in Parijs, waar hij ook de katachtigen kon horen. Hij vertelt over hun door merg en been snijdende geschreeuw, en over het gebrek aan bewegingsruimte dat de dieren gek maakte.
‘Onder meer via zulke kleine anekdotes vindt Sebald heel delicate manieren om iets weer te geven dat bijna niet te representeren valt. Dat vind ik ongelofelijk interessant.’
Waardere dingen
‘De centrale vraag in Austerlitz, en misschien wel in Sebalds gehele oeuvre, is hoe je tot een waarachtige beschrijving van de realiteit kunt komen. Hij probeert het via een combinatie van verschillende elementen: fictie, biografie, autobiografie, cultuurgeschiedenis, architectuurgeschiedenis en zelfs found footage die in de vorm van foto’s tussen de teksten opduikt.
‘Dat spel tussen fictie en documentaire boeit me enorm. Het is ook een van de redenen waarom ik zo van de Belgische filmmaakster Chantal Akerman houd. Zij zei vaak dat ze de muur tussen beide genres niet voelde, en dus ook niet de noodzaak om die grens te respecteren. Volgens haar kun je met fictie heel ware dingen vertellen, misschien zelfs “waardere” dingen dan observaties die volgens de afgesproken regels van de documentairefilm gemaakt worden.
‘We hebben de neiging om alles in hokjes te stoppen. Dat leren we al op school, waar we niet toevallig “vakken” krijgen. Je hebt aardrijkskunde, geschiedenis en esthetica, maar in de boeken van Sebald komen die allemaal organisch samen.
Ook zijn woordenstroom, zijn afkeer van alinea’s, punten of komma’s kun je beschouwen als een manier om tegen begrenzingen te vechten. We kunnen zijn romans wel labelen als fictie, maar ze vormen een weefsel dat de werkelijkheid dichter benadert dan een krampachtige scheiding van genres zou doen. Voor mij vertellen ze iets heel echts over de verwarrende manier waarop je het leven zelf ervaart.’
‘Austerlitz is denkliteratuur of misschien zelfs doordenkliteratuur, maar het is geen cerebraal boek’
Anke Brouwers
Een vormverruimer
‘Austerlitz is een veellagig werk met enorm veel associaties en onuitgesproken context die soms pas duidelijk worden als je er toevallig meer over weet of als je er meer over opzoekt.
‘Het is denkliteratuur of misschien zelfs doordenkliteratuur, maar het is geen cerebraal boek. W.G. Sebald is een vormverruimer, maar met zijn even coherente als urgente werk vergroot hij niet alleen de kennis, maar ook de empathie van zijn lezers.
‘Zijn personages zijn niet sentimenteel, wel heel gevoelig, en als je openstaat voor die gevoelens, dan beleef je het boek ook emotioneel.
‘Ik werd echt geraakt door de anekdotes van die melancholische personages die steeds terugkeren en die, soms met pijn, teleurstelling en onbegrip (of net met berusting) hun levensverhaal doen.
‘Niet-geleefde levens, geweld en verval, onvolmaakte herinneringen, het zijn universele thema’s, en Sebald behandelt ze met een ontroerende fijngevoeligheid.’
Anke Brouwers
- 42
- Filmhistorica,
- Scenariste
- Auteur van Mooi zijn en zwijgen.
De machtige vrouwen van de Amerikaanse stille film.
Lees ook
Vul hieronder de zoekopdracht Het boek van in en vind meer berichten in deze categorie.
Bron: De Standaard