De Britse financieel journalist Martin Wolf (76) is in een nieuw boek bezorgder dan ooit over de staat van onze democratie en het kapitalisme. In de VS vreest hij nog steeds voor Donald Trump, in Frankrijk voor Marine Le Pen.
Maarten Rabaey – De Morgen
14 april 2023
‘Als iedereen die niet bij je stam hoort de vijand is, weten we allemaal hoe dat afloopt: heel slecht.’
Martin Wolf
In zijn nieuwste boek, De crisis van het democratisch kapitalisme, schrijft Martin Wolf, hoofdcommentator van de gezaghebbende zakenkrant Financial Times, een diepgaande visie neer op het steeds wankeler huwelijk tussen kapitalisme en democratie.
Steeds vaker gaan er stemmen op dat het kapitalisme beter af zou zijn zonder democratie, terwijl voorstanders van de democratie juist het tegenovergestelde beweren.
Om een rampzalige scheiding te voorkomen, moeten we volgens Wolf onze verworvenheden en welvaart wapenen tegen het ‘demagogisch autoritaire’ en het ‘bureaucratisch autoritaire’ kapitalisme, beide in opmars.
Het eerste vormt door populisme een gevaar binnen onze liberale hoge-inkomenslanden. In Rusland, Hongarije en Turkije is het al zover, en in de VS is het wat Donald Trump zou willen.
Het tweede vormt dan weer een externe bedreiging voor de westerse landen. Het stelsel bestaat al in China, tegelijk een grote handelspartner en geopolitiek rivaal.
Vanuit de persoonlijke familiegeschiedenis van zijn ouders kijkt Wolf uit voorzorg liever met een gezond pessimisme naar de toekomst.
Die blik op de wereld redde ooit het leven van zijn Oostenrijks-Joodse vader en Nederlands-Joodse moeder, die aanvoelden dat het grondig fout liep en hun land ontvluchtten net voor de Tweede Wereldoorlog begon.
Op welk moment in uw leven omarmde u zelf deze somberheid als deugd?
“Of er een bewust moment was, weet ik niet meer. Ik ben geboren in 1946 en zag in mijn kinderjaren nog overal bomschade in het centrum van Londen. Het werd me ook snel duidelijk dat mijn familie niet leek op die van mijn schoolgenoten.
“Ik wist dat mijn ouders in Europa waren geboren en in de Holocaust veel familieleden verloren. Anderen woonden in Israël omdat ze Wenen waren ontvlucht. We deelden een lot, dat een deel van mijn leven werd. Zoals veel mensen die diep door de oorlog waren getroffen, vormde dit onvermijdelijk mijn bewustzijn.
“Ik groeide dan wel op in een – naar Europese maatstaven – uitzonderlijk lange periode van vrede, maar er was ook de Koude Oorlog, en dus was ik me ervan bewust dat het altijd opnieuw erg mis kan gaan.
“Daarom schrijf ik over het belang van economische en politieke stabiliteit, om te vermijden dat samenlevingen zich in rampspoed storten, zoals maar dertien jaar voor mijn geboorte in Duitsland gebeurde.”
Vandaag wordt Europa opnieuw geconfronteerd met oorlog, in de toekomstige EU-lidstaat Oekraïne. Hoe voorkomen we het meest pessimistische scenario?
“Door ons voortdurend bewust te zijn van wat er naast onze grenzen gebeurt, maar ook van wat er onder ons gebeurt.
“Het doemscenario is als Poetin besluit de situatie te laten escaleren. Hij gebruikt duidelijk opzettelijk de dreiging daarvan, en bespeelt onze angst voor nucleaire wapens. Voorlopig lijkt het gelukkig vooral een strategie om mensen bang te maken.
“Rusland en andere autocratische regimes proberen verder ook om het Westen en Europa onderling te verdelen.
“Zo ben ik er absoluut zeker van dat buitenlandse regeringen een rol speelden in het stimuleren van de brexit in het Verenigd Koninkrijk, wat volgens mij Europa ondubbelzinnig verzwakte.
“Het verdwijnen uit de EU heeft de Unie én ons geschaad. Bovendien zijn er politieke krachten in Europa die Poetins revanchistische project steunen. En er zijn nog machtiger mensen die hetzelfde denken in de VS.”
Ziet u politieke parallellen met de periode tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog vorige eeuw?
“Tijdens het interbellum zagen we de opkomst van kwaadaardige actoren binnen Europa, omdat hun tegenstanders zwak, verdeeld en gewetenloos waren. Daardoor kon een man als Hitler meer schade aanrichten dan hij eigenlijk ooit had mogen doen.
“Als je bedenkt wie hij midden de jaren 1920 was, en wat hij in de daaropvolgende twintig jaar aan vernietiging kon bereiken…
“Het was vermijdbaar. Iedereen maakte toen zware fouten, en het risico blijft dat we dergelijke vergissingen opnieuw zullen maken.
“De catastrofe wacht als we dom genoeg zijn om ze toe te laten.”
Martin Wolf
Ook economisch? Hyperinflatie leidde in 1923 tot de val van de Weimarrepubliek en Hitlers eerste, mislukte coup. Ook nu stijgen de prijzen zorgwekkend.
“Ons economisch inzicht is gelukkig beter dan in de jaren 1920 en 1930, die enorm gedestabiliseerd waren door de Eerste Wereldoorlog. Maar ook nu staan we natuurlijk voor uitdagingen.
“We zien een verschuiving in de wereldmacht, door de opkomst van China en een revanchistisch Rusland.
“De Verenigde Staten kampen met een aanzienlijke interne politieke wanorde.
“Europa wordt ernstig bedreigd door de opkomst van populistische en nationalistische krachten.
“En laten we eerlijk zijn: de leiders van heel wat democratieën in Europa en elders staan op dit moment niet bijzonder sterk.
“Nochtans hadden we vijftien jaar geleden een financiële crisis, was er een coronacrisis en is er nu de oorlog in Oekraïne. Die gebeurtenissen alleen zouden moeten volstaan om ons bewust te maken van de risico’s.
“Maar ik had mijn boek niet geschreven als ik niet geloofde dat we er iets aan kunnen doen. De toestand is nog niet zoals die tijdens het interbellum; de populistische krachten die we nu zien zijn ook niet helemaal vergelijkbaar.
“Kortom: we staan sterker dan honderd jaar geleden, maar we zijn ook minder stabiel dan we zouden willen.”
Laten we beginnen bij China, dat de macht heeft om Rusland in te tomen. De Franse president Emmanuel Macron en Commissievoorzitter Ursula von der Leyen onderhandelden vorige week in Peking met Xi Jinping, zonder succes. Wat moet de EU doen?
“Dat is een belangrijke vraag. Ik was een paar weken geleden even in China. Ik denk eigenlijk dat we Xi Jinping nog altijd niet begrijpen. We leven nu met een China waarin de macht in buitengewone mate bij hem is geconcentreerd.
“De dagen van het collectieve leiderschap, dat China relatief voorspelbaar en redelijk maakte, zijn definitief voorbij, en dat is triest.
“Ik heb nooit gedacht dat China een democratie zou worden, maar ik hoopte dat de structuur van wijlen leider Deng Xiaoping beter zou overleven dan ze deed. We moeten beter leren begrijpen hoe Xi denkt.
“Interne en globale macht voor China is voor hem blijkbaar belangrijker dan gedeelde welvaart. Dat zal het moeilijk maken voor Europese en andere westerse leiders om hem te benaderen.
“Ik ben niet zeker of Xi al begrijpt dat hij voor een keuze staat. Nu denken de Chinezen dat ze beide kanten tegelijk kunnen bespelen: dat ze Rusland kunnen helpen én goede relaties met Europa kunnen houden. En ze willen Europa van Amerika losweken.
“China moet begrijpen dat het niet én Rusland kan steunen én nauw kan samenwerken met Europa.
“Stel dat China hierin ambivalent blijft, of erger, Rusland militair en economisch steunt, dan zal Europa gedwongen worden om mee te doen met sancties.
“We mogen sancties haten, maar Europa mag hier uit eigenbelang niet op toegeven. Het moet Xi héél duidelijk maken dat er dan zeer grote kosten voor China zullen zijn.
“Als China de VS en Europa verliest, zal het een grote prijs betalen op het vlak van Chinese ontwikkeling en invloed.
“Als Xi ons volgt, kunnen we vriendelijk zijn tegen China. Ik denk dat de Europeanen dat veel meer zijn dan de Amerikanen. We zijn niet in een grote strategische strijd om de wereldmacht verwikkeld, iets wat we terecht opgaven na de Tweede Wereldoorlog.
“Tegelijk moeten we ook duidelijk maken dat we hun versie van wereldmacht niet accepteren als ze Europese kernbelangen bedreigen.”
Intussen groeit het risico dat China een economische blokkade begint van Taiwan, of dat er zelfs een invasie van het eiland komt. Een dramatisch scenario voor de wereldmarkten, want we zijn allemaal afhankelijk van microchips uit Taiwan en de maakindustrie uit China. Moeten we daarom industrie terughalen?
“De wereld heeft inderdaad een groot economisch belang bij stabiele open betrekkingen met China en Oost-Azië.
“Oost-Azië als geheel is een belangrijke partner. Als economisch gebied in zijn geheel doet het niet onder voor Europa of Noord-Amerika.
“Een invasie van China in Taiwan leidt waarschijnlijk tot een oorlog met de VS. En een oorlog midden in Oost-Azië zou een enorme wereldcrisis betekenen, de grootste sinds de Tweede Wereldoorlog, een absolute catastrofe.
“We moeten proberen dat te voorkomen, want we kunnen ons niet volledig beschermen tegen de gevolgen. Er zijn strategische producten, zowel op militair als economisch vlak, waarvoor we meer zelfvoorziening of alternatieve leveranciers nodig hebben.
“Niemand had ooit de afhankelijkheid van Taiwan voor halfgeleiders gepland, want dat was een gevolg van de marktwerking.
“We moeten nu een manier vinden om te diversifiëren, maar echte zelfvoorziening voor de meest geavanceerde chips zal lang duren en kan dus ook mislukken.
“Het beste is dus om ervoor te zorgen dat het niet tot een oorlog komt.”
Wat kan Europa doen om de spanning tussen China en de VS rond Taiwan te verminderen?
“Onze capaciteit om te bemiddelen is beperkt. Europa moet niet voorstellen om de dubbelzinnige status van Taiwan te veranderen of zijn onafhankelijkheid te erkennen. Dit is een besluit dat wij vele tientallen jaren geleden hebben genomen en wij moeten dat herhalen.
“Tegelijk moeten we China duidelijk maken dat een militaire actie onvermijdelijk zal leiden tot een extreem diepgaande breuk in de economische betrekkingen. Dat impliceert dus ook mogelijke blokkades van China door onze vloten en in het slechtste geval zelfs een oorlog.
“We gaan proberen om de status quo te handhaven, maar als China probeert die met geweld omver te werpen, heeft dit zeer ingrijpende gevolgen.”
Sta me een optimistische noot toe: zijn de instrumenten van ons democratisch kapitalisme niet onze beste wapens tegen demagogisch en bureaucratisch autoritarisme? We duwen Poetin vrij snel in de hoek, met sancties en diversificatie van energiebronnen.
“Het klopt dat ‘ons westerse systeem’ – dat Europa deelt met Noord-Amerika, Japan, Zuid-Korea en Australië – nog altijd de meeste technologie en rijkdom in de wereld concentreert. We bezitten de dominante financiële markten en de belangrijkste valuta.
“Ook China ligt nog ver achter, op technologisch, economisch en financieel vlak. Het heeft bijvoorbeeld geen converteerbare valuta, en weinig reserves in renminbi (de officiële valuta van de Volksrepubliek China, red.).
“Dus onze capaciteit om de wereld te beïnvloeden – zelfs in tijden van westers verval – blijft natuurlijk enorm. Meer dan het dubbele dan China vandaag.
“Mede daarom zijn de westerse sancties tot nog toe behoorlijk effectief geweest. Voor het Kremlin is het bijvoorbeeld moeilijk geworden om de import van de hoogwaardige technologie te vervangen die het vroeger van ons kreeg.
“Het opereert militair op een nogal primitief niveau, wat zich onder andere uit in de loopgravenoorlog in Bachmoet. En de aanpassing aan de hogere gas- en olieprijzen is inderdaad ongelooflijk snel gegaan.
“Het bewijst dat een gedecentraliseerde markteconomie verbijsterend flexibel is en dat het bedrijfsleven, als het daartoe gedwongen wordt, zich razendsnel kan aanpassen.
“Het is een aanpak die nog lang kan standhouden, maar in de marge zijn de Chinezen wel druk bezig dat allemaal uit te hollen. Of we dus op basis van die economische kracht alleen Rusland kunnen verslaan?
“Het antwoord is duidelijk neen, zolang je daar een leiderschap hebt dat voldoende vastberaden en bereid is zijn land buiten het wereldsysteem te plaatsen.
“Of we onze sanctiewapens nog effectiever moeten gebruiken, is ook maar de vraag. Ik vrees dat er een reëel risico is dat de rest van de wereld zich dan tegen ons keert.
“Veel landen zullen boos op ons worden, omdat we ons met hun leven bemoeien. Ze zullen andere opties willen. Dat biedt dan weer kansen aan de Chinezen. Dat zien we zelfs met India, dat niet bereid is ons te steunen.
“Sancties zijn dus nuttig maar niet doorslaggevend, en op termijn te omzeilen. Andere landen kunnen zich afzonderen van onze financiële markten en onze activa, en ook dat kan ook ons duur te staan komen.”
U verwees al naar de interne uitdagingen voor de politiek verdeelde VS. Versnelt de verkiezingscampagne van Donald Trump straks nog hun confrontatiekoers met China, een externe vijand als bliksemafleider voor zijn juridische problemen?
“Als Trump wordt gekozen als de volgende Republikeinse kandidaat zal hij woede doen gisten tegen vijanden in binnen- en buitenland, ja.
“De binnenlandse ‘vijanden’ zijn al bekend: zij die de verkiezingen van hem hebben ‘gestolen’, ‘extreemlinksen die de Democratische partij regeren’, enzovoort.
“Hij zal ongetwijfeld racistische laster gebruiken, deels ook gericht op buitenlandse vijanden, met China voorop. Poetin vindt hij aardig, dus ik verwacht niet dat hij zich echt tegen hem zal keren.
BIO
- Geboren op 16 augustus 1946 in Londen
- Brits journalist
- Sinds 1996 Chief Economics Commentator bij de Financial Times
- Sinds 1999 fellow van het World Economic Forum in Davos
- Publiceerde o.a. Why Globalization Works en Fixing Global Finance
“Trump is trouwens op een manier ook een bewonderaar van Xi, maar dat gaat vooral over diens onaantastbare positie – dat zou hij best wel voor zichzelf willen in de VS.
“Dat neemt niet weg dat hij Xi zal willen laten zien wie de baas is, zodat hij aan zijn achterban kan zeggen dat hij hen het best kan beschermen. En veel mensen zullen daarvoor vallen, hoewel de Democraten zich tegenwoordig ook als haviken gedragen tegenover China.”
U vindt Donald Trump een gevaar voor de Amerikaanse democratie. Ook nu nog?
“Ja, ik ben niet van mening veranderd. Sterker nog: alles wat sindsdien is gebeurd maakt het duidelijker. Hij heeft een Republikeinse politiek bevorderd die fundamenteel minachtend is voor de kerninstellingen van de Amerikaanse democratie, samenleving en politiek.
“Als hij nu zou winnen, zou hij dat zien als een legitimatie van deze houding en zou hij zich omringen met gelijkgezinden.
“De mensen die hij in 2016 binnenhaalde, waren nog traditionele Republikeinen zonder grote revolutionaire bedoelingen.
“Door een herverkiezing nu zou hij belangrijke delen van het Amerikaanse systeem kunnen ondermijnen, door meer controle te nemen over de rechterlijke macht, het leger, de inlichtingendiensten, de binnenlandse belastingen.
“Dan kan hij zeker proberen een groot deel van dwangmatige dreiging op te leggen aan zijn tegenstanders en aan de samenleving in het algemeen.
“Dus ja, zonder twijfel blijft hij een bedreiging voor de Amerikaanse democratie. Maar hij is niet de enige. Als iemand als Ron DeSantis de voorverkiezingen wint, is de kans groot dat die Trumps ingeslagen pad gewoon volgt.
“De antidemocratische kracht op rechts in Amerika is sterk.
“De vroegere Republikeinse elite – de conservatieve countryclubzakenmannen – heeft intussen veel minder invloed dan dit nieuwe soort populistische cultuurstrijders met hun reactionaire politiek.”
Doet Biden genoeg om de onvrede van de Trump-kiezers te beantwoorden? Kan hij er nog terugwinnen, zoals hij al deed in 2020?
“De optimist in mij zou zeggen dat de midterm-verkiezingen van november vorig jaar voor Biden zeer bemoedigend waren. Normaal gesproken verliest de regerende partij zwaar, en nu verloren ze alleen maar de meerderheid in het Huis met een paar zetels.
“Dat komt doordat de cultuuroorlogen van de Republikeinse partij nieuwe oppositie hebben gecreëerd.
“De abortusbeslissing was bijvoorbeeld belangrijk: dat heeft hun massa’s stemmen van vrouwen gekost. En er zijn in de VS meer vrouwelijke dan mannelijke kiezers. Ze schrokken ook veel onafhankelijke centrumkiezers af.
“Er zijn zeker fanatieke antiabortusactivisten in de VS, maar alles wijst erop dat de meerderheid van het Amerikaanse volk niet voor deze verandering was.
“Veel Amerikanen storen zich ook aan de extreme kandidaten die Trump nomineerde voor de tussentijdse verkiezingen. Zij deden het erg slecht.
“Ook de economie doet het behoorlijk goed. Biden is vrij doeltreffend. Hij geeft veel geld uit aan investeringen. Misschien wordt niet alles goed besteed, maar op dit moment wordt zijn beleid als bemoedigend gezien.
“Biden is ook goed in het aanspreken van mensen die de Democratische partij hebben verlaten, want hij is een van hen, a working class Joe.
“Er wachten hem wel nog grote risico’s. De hoge inflatie en rentetarieven beginnen voor problemen te zorgen en de werkloosheid kan stijgen. Voor een president kan dat het einde betekenen.
“En Biden is intussen ook een langzame, zeer oude man.
“Als de Republikeinse tegenkandidaat Trump is, wordt dat geen kwestie in de campagne. Maar wel met een jongere, krachtigere tegenstander, zoals DeSantis.
“Het idee dat de VS een jongere president nodig heeft, kan dan doorslaggevend zijn voor kiezers.”
Ook in Europa noemt u antipluralistisch populisme een gevaar voor de democratie. Over welk land maakt u zich de meeste zorgen?
“Het belangrijkste land voor wie het populisme nu een bedreiging vormt, is volgens mij Frankrijk.
“Het immense conflict over de pensioenhervorming, het geweld van het protest en het feit dat president Macrons regering buitendemocratische middelen gebruikte om het parlement te omzeilen, zet de spanningen op scherp.
“We weten dat de Vijfde Franse Republiek nog enkele autocratische wetten had, maar dat ze werden toegepast vond ik wel schokkend.
“De daaropvolgende vijandigheid tegen de president en de instellingen moet in een land van revoluties toch tot nadenken aanzetten.
“Ik heb vele bekende Franse figuren ontmoet, ik zal geen namen noemen, die het nu als vanzelfsprekend beschouwen dat de volgende Franse president Marine Le Pen zal worden.
“Le Pen is een antipluralistische populist. Ze staat duidelijk vijandig tegenover de EU en de wereldhandel. Ik denk dat de Duitsers het erg moeilijk zouden vinden om met haar samen te werken.
“Le Pen was vroeger ook pro-Poetin.
“Als het op een na grootste EU-land zich tegen het Europese project en het westerse systeem keert, hebben we grote problemen.
“De vraag is wel hoever Le Pen in de praktijk zou kunnen gaan. De zeer rechts-populistische regering van Giorgia Meloni in Italië gedraagt zich voorlopig verantwoordelijker dan gevreesd, maar ze blijft verwant aan het postfascisme. Ik weet niet wat ze zal doen als het slecht gaat.
“Dan heb je in een land als Nederland de opkomst van een boerenpartij. We leven dus in een periode van revolutionaire en behoorlijk verontrustende omwenteling.”
Ook in Vlaanderen stelt zich in 2024 de vraag hoe gematigde nationalisten zullen omgaan met extreemrechts als hun dat samen een meerderheid oplevert.
“Dat dilemma stelt zich overal. Ik was eerder al verrast door de grote stem voor Zweeds uiterst rechts (SD, dat er nu vanaf de oppositiebanken een minderheidsregering steunt, red.).
“Gematigd rechts dat samenwerkt met uiterst rechts is zelfs de politiek van Israël vandaag.
“Nationalisme spreekt aan, omdat de tribale identiteit een natuurlijk deel is van de mensheid. We zijn allemaal tribaal.
“Maar als het de dominante vorm van identiteit wordt en iedereen die niet bij je stam hoort de vijand is, dan weten we allemaal hoe dat afloopt: héél slecht.
“Dan zijn we terug in de situatie van het interbellum. Het is ongelooflijk gevaarlijk.
“In Groot-Brittannië blijkt tot mijn genoegen dan weer dat, zodra we over de brexit heen waren, ultrarechts vrij klein blijft. Een echt fascistisch element is er niet in de Britse politiek.
“Britten houden niet van autoritaire leiders. Zelfs Boris Johnson was komedie, geen angst. Dat is een groot goed. Ik denk ook dat de Duitsers ertegen zijn ingeënt.
“Helaas zijn elders in Europa en zeker in Amerika leiders die op angst inspelen, nu heel succesvol.”
Beeld NurPhoto via Getty Images
Op het vlak van migratie komt de Tory-partij nu toch ook scherp uit de hoek. Zo wil ze bootvluchtelingen terugsturen naar Rwanda.
“Het Rwanda-project van Suella Braverman, de minister van Binnenlandse Zaken, zal nooit gebeuren. Het is pure stemmenlokkerij. Te duur, te ingewikkeld. Die vluchtelingen zullen ook nooit in Rwanda blijven. Het is absoluut een theater van het absurde, wat deprimerend is.
“Migratie was ook al de enige reden voor de brexit. Hier woonden 6 miljoen EU-migranten uit alle lidstaten. Het Britse volk besloot dat het te veel was – onterecht, vind ik. Dat de regering niet gewoon een pauze van vrij verkeer inlaste, vind ik een gemiste kans. Dan waren we nu nog in de EU geweest.
“De ironie is dat nu het Verenigd Koninkrijk uit de EU is, we meer migranten dan ooit tevoren opnemen, zonder klachten. Ze komen uit Engelstalige landen van over de hele wereld, en zijn hierdoor waarschijnlijk makkelijker te integreren dan anderstaligen.
“De realiteit is ook dat we veel geschoolde mensen nodig gaan hebben als we onze huidige welvaart willen behouden, omdat we door de vergrijzing te weinig kinderen en dus niet de opgeleide mensen hebben.
“Het grootste deel van Europa zal nog moeten wennen aan het feit dat we binnenkort hoogopgeleide professionals uit landen als China en India nodig zullen hebben. We gaan onvermijdelijk nog grote discussies voeren over dit alles.
“Dan komen we bij de echt moeilijke vragen over irreguliere immigratie. De wereld telt miljarden mensen die niet zo leven als wij en dat hier ook wel willen. We weten nog altijd niet wat we daaraan moeten doen, en dat vraagstuk zal alleen maar moeilijker worden.
“Migratie is mogelijk de grootste beleidskwestie waar we de komende generatie mee te maken krijgen.”
Om de juiste antwoorden te vinden voor de grote vraagstukken bepleit u inclusievere vormen van politiek en een New Deal om de verzorgingsstaat te redden?
“Onze representatieve democratie is enigszins corrupt en manipulatief geworden. Politiek wordt nu gezien als het domein van afstandelijke professionals die vooral voor zichzelf opkomen.
“Politici gaan de mensen beter moeten overtuigen dat ze niet alleen aan de kant van de rijken en de succesvollen staan.
“Mensen voelen niet meer dat ze burgers zijn van een gemeenschap. Als daar geen verandering in komt, vrees ik dat de democratie kan sterven.
“Ik bepleit daarom inclusievere vormen van politiek. In de Britse context zie ik een mogelijkheid voor een Huis in het parlement dat wordt geselecteerd door een loterij, wat het oude Atheense principe was om volksvertegenwoordigers te kiezen.
“Wat ook goed werkt, is een zogenaamde burgerjury. Ierland liet een willekeurig gekozen groep mensen aanbevelingen doen over het abortusbeleid, dat later tot de consensus werd gestemd.
“Als het VK iets soortgelijks had gedaan met de brexit, zouden we nu nog in de EU zitten. Dan zou er veel meer begrip zijn geweest voor wat de brexit echt betekende, in plaats van de domme slogans die we voorgeschoteld kregen.
“Het is dus belangrijk om nieuwe manieren te vinden, zodat gewone mensen opnieuw deel gaan uitmaken van het politieke debat.
“Vakbonden speelden vroeger tot op zekere hoogte deze rol, maar zijn die ook kwijt. Daarom ben ik voorstander van een grotere stem voor werknemers en buitenstaanders in ‘corporate governance’.
“Sterkere vakbonden kunnen dus een hulp zijn: een mening die ik dertig jaar geleden niet verkondigd zou hebben! (lacht) Al zal dit moeilijk worden, want veel van de nieuwe werknemers zijn moeilijk te organiseren.
“Er is ook nood aan een New Deal voor de verzorgingsstaat omdat we nu een duidelijke afname zien van sociale mobiliteit.
“Wie je ouders zijn, wordt steeds belangrijker bij het bepalen van je toekomst.
“Dus er zal weer een actievere, meer sociaaldemocratische staat nodig zijn dan we hadden. We moeten ervoor zorgen dat er middelen beschikbaar komen die iedereen een fatsoenlijke kans in het leven geven.
“Tot mijn lezers in de Financial Times horen veel leden van de elite, maar ik hoop ze te overtuigen dat ze zich dit moeten aantrekken.
“Je bent namelijk ook beter rijk in een democratie dan rijk in Poetins Rusland of Xi’s China, waar je bang bent dat er elk moment op de deur kan worden geklopt.
“Daartegen beschermd zijn is de essentie van democratie. Iedereen kan zich hier veilig voelen, want de wet beschermt iedereen. Dat blijft een geweldig ideaal.”
Lees ook
Wereld – Wat wil Xi Jinping – De machtigste man ter wereld
Portret – Xi Jinping – De man met de ijzeren ziel
Vul hieronder de zoekopdracht Democratie in en vind meer berichten.
Bron: De Morgen