Het eeuwenoude pact tussen het volk en de elite is verbroken, en de oorzaak daarvan is de digitale revolutie, ook bekend als de uitvinding van het internet. Ilja Leonard Pfeijffer legt uit hoe die omwenteling in enkele decennia tot een dictatuur van de massa heeft geleid. Wat nu?, vraagt hij zich in dit essay af.
Ilja Leonard Pfeijffer – De Morgen
Wij beseffen het misschien niet elke dag, wanneer wij de tredmolen van onze beslommeringen panisch draaiend houden door te trachten onze to-dolijstjes af te vinken en er, zoals bij het zevenkoppige monster Hydra, zeven nieuwe koppen aangroeien voor elke kop die wordt afgehakt, waarna wij ons aan het einde van de dag op weg naar huis en dreinend kroost in de file storten als murw gebeukte boksers in de touwen van de ring, maar wij genieten het voorrecht dat wij een revolutie mogen meemaken.
Er hebben in de geschiedenis van de mensheid slechts vier van zulke revoluties plaats gevonden, waarbij de samenleving onherkenbaar is veranderd ten gevolge van een technische innovatie op het vlak van de communicatie.
- De eerste was de uitvinding van het schrift, die het begin was van de geschiedenis en die administratie, wetgeving, kronieken en filosofie mogelijk heeft gemaakt.
- De tweede was de uitvinding van de codex, het gebonden boek dat de plaats van de oude vertrouwde boekrol innam. Omdat bladeren mogelijk werd, werd het mogelijk om dingen op te zoeken. Deze op het oog futiele innovatie schiep de voorwaarde voor ordening van informatie, encyclopedische werken, exegese, theologie en de stichting van universiteiten.
- De derde omwenteling was de uitvinding van de boekdrukkunst, die de reformatie veroorzaakte, de emancipatie van de burgerlijke middenklassen hielp, pamfletten en schotschriften mogelijk maakte en de Franse Revolutie teweegbracht.
- De vierde omwenteling is het gevolg van de uitvinding van internet. Deze revolutie is nog maar net begonnen.
Hoewel deze digitale revolutie nog te pril is om haar gevolgen te kunnen overzien, is het duidelijk dat zij verregaande veranderingen veroorzaakt in de samenleving.
De fundamenteelste omslag is dat internet de toegang tot kennis heeft gedemocratiseerd.
Dat is uiteraard een enorme verworvenheid, waaraan onnoemelijke voordelen kleven, maar zoals alle dingen heeft het ook een keerzijde.
Waar kennis eeuwenlang het privilege was van lieden met verstand van kennis, kan iedere nitwit thans de illusie koesteren dat hij binnen luttele seconden alles bij elkaar gegoogeld heeft wat er over ieder willekeurig onderwerp te weten valt.
Hoewel dat grotendeels een illusie is en hoewel het een enorme fout zou zijn – een fout die helaas door velen wordt gemaakt – om toegang tot kennis te verwarren met kennis, heeft de democratisering van de toegang tot kennis geleid tot afkalving van het respect voor mensen met kennis.
Het geïnformeerde oordeel van een specialist wordt evenveel waard geacht als de mening van een leek.
Daarmee is alles een mening geworden, zelfs de feiten.
Echokamers
We zouden kunnen stellen, zoals de Italiaanse schrijver Alessandro Baricco beweert in zijn boek The Game uit 2018, dat er eeuwenlang sprake is geweest van een onuitgesproken pact tussen het volk en de elite.
Een pact dat neerkwam op de afspraak dat de elite op grond van haar kennisvoorsprong recht had op bepaalde privileges in ruil voor de verplichting om het volk zo goed mogelijk te leiden en het land zo bekwaam mogelijk te besturen.
De digitale revolutie heeft dat pact verbroken. Nu het volk zelf toegang denkt te hebben tot alle kennis die tot voor kort aan de elite was voorbehouden, is de rechtvaardiging vervallen voor de privileges die de elite genoot.
Omdat de elite er om begrijpelijke redenen niet al te happig op is deze privileges daadwerkelijk af te staan, wordt zij door het volk gewantrouwd, gedemoniseerd en gehaat.
Inmiddels is dat het allerergste wat je kunt zijn, elitair.
Je kunt bij wijze van spreken nog beter pedofiel zijn dan toegeven dat je jezelf ziet als lid van de elite, die verantwoordelijk wordt gehouden voor al het kwaad in de wereld.
Overigens is dat terecht.
De elite is daadwerkelijk verantwoordelijk voor alle desastreuze keuzen die in het verleden zijn gemaakt, zoals zij eveneens verantwoordelijk is voor alle briljante en heilzame initiatieven die het leven van miljarden mensen hebben verbeterd en verlengd.
Een van de privileges die aan de elite was voorbehouden, was de toegang tot mogelijkheden om ideeën te delen met de wereld.
Publicatiekanalen als boeken, kranten en wetenschappelijke tijdschriften werden en worden bewaakt door poortwachters, afkomstig uit de elite, die materiaal dat hun ter publicatie wordt aangeboden onderwerpen aan verschillende vormen van peer-review.
Aperte onzin of beweringen die door de elite als aperte onzin worden beschouwd, werden en worden uit deze traditionele media geweerd.
Internet biedt een brede heirbaan die de poortwachters omzeilt.
Op internet kan iedere wereldburger in theorie met een enkele muisklik een instant miljardenpubliek bereiken.
Flauwekul en malicieuze leugens worden niet langer geweerd en ze vinden ook nog geloof.
Internet heeft gezorgd voor de definitieve emancipatie van de dommen.
De gevolgen van de democratisering van de waarheid worden verergerd door het verdienmodel van internet, dat je steeds meer hapjes voorschotelt van het gerecht dat je eerder lekker hebt gevonden.
De algoritmen trekken je de fabeltjesfuik in, om het toepasselijke en welluidende woord te gebruiken dat Arjen Lubach ervoor heeft bedacht.
In de echokamers van het internet weerklinkt voor eenieder de waarheid die hij wil horen.
Het feit dat tegenspraak elders, ver buiten gehoorsafstand, plaatsvindt, verklaart waarom zelfs de wildste complottheorieën zich in een verbijsterend massale aanhang kunnen verheugen.
De samenleving verandert in een wolk van zeepbellen die steeds verder uiteen waait en raakt gepolariseerd.
Het proces van democratische besluitvorming wordt zo goed als onmogelijk gemaakt door het feit dat verschillende groepen burgers en de politici die hen vertegenwoordigen het vaak niet eens meer eens kunnen worden over de feiten die aan een inhoudelijke discussie ten grondslag zouden moeten liggen.
De waarheid is onder een enorme hoeveelheid waarheden begraven.
Uitgekotst
Een ander gevolg van de uitvinding van internet, of althans een fenomeen waaraan internet in hoge mate heeft bijgedragen, is de globalisering.
De klassieke politieke dichotomie tussen links en rechts heeft, zoals ik hier eerder heb betoogd, plaatsgemaakt voor een tweedeling tussen hen die bang zijn voor de globalisering en hen die haar als een kans en een uitdaging beschouwen.
Ook hier gaat het om privileges.
De globalisering kent verliezers, zelfs bij ons in het rijke Westen, zoals de ooit trotse werknemers van de Amerikaanse auto-industrie, die zijn ontslagen omdat de fabrieken sloten en of werden verplaatst naar lagelonenlanden en die hun habitat hebben zien veranderen in een Rust Belt, waar geen andere toekomst kan bestaan dan de zekerheid dat overmorgen slechter is dan morgen.
Niet in de laatste plaats door hen worden de winnaars van de globalisering geïdentificeerd met de verdomde elite.
Hun misère is de schuld van de elite, omdat het de schuld van winnaars is dat verliezers verliezen.
Wie voor elitair wordt uitgescholden, zou die beschimping als een geuzennaam trots in het vaandel moeten dragen
Een blanke man die verbitterd in zijn verkrottende huis zijn uitzichtloze werkloosheid verbijt, moet boven op zijn vernedering ook nog eens accepteren dat zijn privileges, die ooit vanzelfsprekend waren omdat hij een blanke man is, worden uitgedaagd door culturele veranderingen in de samenleving.
Terwijl hij zich door de maatschappij uitgekotst weet, ziet hij mensen die ooit zijn minderen waren, zoals vrouwen en zwarten, carrière maken en doorstoten naar topbanen.
Ze schoppen het zelfs tot het hoogste ambt van de Verenigde Staten.
Het is jammerlijk maar jammer genoeg goed te begrijpen dat de rancune van de verliezers van de globalisering zich richt op minderheden, vrouwen en de culturele elite die de emancipatie van vrouwen en minderheden met religieus vuur als de nieuwe heilsleer verkondigt.
De rancune van de verliezers van de globalisering en de angst van anderen om hun privileges kwijt te raken als gevolg van culturele veranderingen worden gemobiliseerd door politieke partijen en politici die wij meestal extreemrechts noemen en die overal in Europa en elders aan populariteit winnen.
Zij zijn de monsters die internet heeft gebaard door de globalisering aan te jagen, door het monopolie van de elite op waardevol geacht inzicht uit te dagen en door ieder verontwaardigd individu in de verongelijkte massa een megafoon in de handen te drukken.
Extreemrechts populisme floreert in een wereld waarin de waarheid is uiteengespat in een kakofonie van meningen, omdat de extreemste stemmen in een dergelijk klimaat iedere nuance moeiteloos overschreeuwen.
Ongeloofwaardig
Ons huidige politieke bestel zou door de oude Grieken bestempeld worden als een ochlocratie, een dictatuur van de massa, waarin de publieke opinie meer leidend is voor het beleid dan het landsbelang op lange termijn.
In Athene aan het einde van de vijfde eeuw voor Christus verwerd de directe democratie tot een ochlocratie.
Onze representatieve democratie mocht zich gevrijwaard wanen van dit gevaar zolang het pact tussen het volk en de elite in stand bleef en het volk zich in het parlement door deskundigen liet vertegenwoordigen.
Internet heeft dit pact verbroken en hoewel er in institutioneel opzicht nog altijd sprake is van een representatieve democratie, heeft internet er de facto voor gezorgd dat er een wereldwijde directe democratie is ontstaan.
Iedere volksmenner kan zich dankzij internet likkebaardend verheugen in een meute van miljoenen die erop wachten om door hem te worden opgehitst.
Het probleem waarmee linkse en traditionele politieke partijen te kampen hebben, is dat zij zich door zich te verzetten tegen de anti-elitaire retoriek van extreemrechts zo goed als automatisch als elitair afficheren.
Omdat dat zoals gezegd het ergste is wat je kunt zijn, proberen zij dat uit alle macht te verbloemen door net te doen alsof zij elke dag heel goed naar het boze volk luisteren, maar het hoeft geen verbazing te wekken dat dit weinig geloofwaardig overkomt.
Zolang wij ons naar anti-elitaire sentimenten voegen, is er geen hoop dat wij weerstand kunnen bieden aan de opkomst van extreemrechts populisme.
Maar het is niet gezegd dat wij ons per se moeten neerleggen bij de emancipatie van de dommen.
Wie door het volk of volksmenners voor elitair wordt uitgescholden, zou die beschimping als een geuzennaam trots in het vaandel moeten dragen.
We dienen ons niet langer te schamen voor onze liefde voor de waarheid, want we hebben de waarheid nodig om de rancune te kunnen verslaan.
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind andere berichten van
Bron: De Morgen