Het conflict tussen Israël en de Palestijnen heeft hem ook persoonlijk getroffen: zijn 20-jarige zoon kwam om het leven tijdens diens militaire dienst in Libanon. De Israëlische schrijver David Grossman is ondanks alles een levenslange pleitbezorger van de dialoog.
Béatrice Delvaux – De Standaard
‘Europa kan dit conflict niet negeren, want dit conflict zal Europa niet negeren.’
David Grossman
Wat is het overheersende gevoel na de gruwel van de afgelopen dagen? Wanhoop?
‘Woorden schieten te kort – nee, het is erger dan dat. Zo’n brutaliteit valt niet eens in woorden te vatten. Ik heb het gevoel dat ik niet langer wil “zijn”.
´Ik wil niet langer vertoeven in een wereld die zulke monsters toelaat om te bestaan.
´Eens de oorlog voorbij is en er hopelijk sprake kan zijn van een “wederopbouw”, dan zullen we daar een deel van de kracht vinden: in de recuperatie van de woorden die we vroeger gebruikten.
´Om te begrijpen dat niet de hele wereld opgetrokken is uit vreselijke mensen en om onszelf eraan te herinneren dat tachtig procent van de mensen in Gaza onschuldigen zijn die willen leven, met hun familie, en niet gekneld willen zitten tussen twee vuren, tussen Israël en Hamas.
´Ze willen niet gebukt gaan onder de dictatuur van Hamas, maar ze zijn bang om zich uit te spreken omdat ze weten dat Hamas hen kan vermoorden.
´En dan te bedenken dat degenen die deze gruweldaden hebben begaan, religieuze mensen zijn, en niet alleen fanatici: hoe valt dat te verzoenen met het basisidee van religie, dat de mens geschapen is naar het beeld van God?’
Voeren deze wreedheden ons terug naar de Holocaust en het kwaad belichaamd door de nazi’s?
‘Er wordt al te makkelijk teruggegrepen naar het idee van de Holocaust. Het is een inflatie. Er zijn immers gradaties van menselijk kwaad, het ene kwaad is het andere niet.
´Maar natuurlijk klinken bepaalde dingen voor ons Joden als een echo uit het verleden, omdat het verleden zo indringend en dramatisch was, en nog altijd zo aanwezig is in ons leven.
´Denk maar aan de manier waarop ouders van hun kinderen werden gescheiden! Hoe kun je aan een vijf- of zesjarige uitleggen hoe dat was, hoe dat is, waarom die mensen gijzelaars nemen, waarom zijn ouders huilen, waarom ze al die schoten moeten aanhoren?
´Natuurlijk komt de Holocaust ter sprake!
´Maar op zich is het al meer dan verschrikkelijk genoeg, zonder met iets anders te moeten vergeleken worden.
´Ik walg en tegelijk ben ik doodsbenauwd wanneer ik denk aan wat ze die onschuldige mensen hebben aangedaan, burgers, vrouwen, oudere, zieke, demente mensen, Holocaust-overlevers!
´Ik wil mezelf niet bezoedelen door te vertellen wat ze hen hebben aangedaan.
´De geruchten gaan rond, ik weet wat ze hebben gedaan, maar ik denk dat iedereen die deelgenoot is van deze tragedie, zelfs passief zoals ik, nooit meer dezelfde zal zijn na hiervan getuige te zijn.
´Ik weet niet in hoeverre we nog hetzelfde zullen zijn, hoe dit ons zal beïnvloeden.
´Je kunt niet anders dan de mensheid in vraag stellen. Hoe kunnen we voorkomen dat zulke dingen gebeuren?
´Hoe kun je nog in de mens geloven na wat we gezien hebben, hoe kunnen we geloven dat een mens beter kan worden, dat het nog de moeite waard is om mensen beschaafder te maken, gevoeliger, beter opgevoed?’ (hij huilt en pauzeert)
In uw open brief van donderdag had u het over het verraad van de regering-Netanyahu die het pact zou verbroken hebben dat Israël de veiligste plek op aarde zou zijn voor Joden, zoals beloofd bij de oprichting van de staat.
‘Ja, ik voel me verraden door deze regering en ik denk dat velen dat gevoel delen.
´Na tweeduizend jaar, na de Holocaust hadden we eindelijk een staat, tegen alle verwachtingen in en alleen maar als gevolg van een combinatie van stemmen in de Verenigde Naties.
´Als een parel hadden we hem moeten koesteren.
´U weet hoe ik erover denk dat mijn land 46 jaar lang een ander land, dat van de Palestijnen, bezet houdt. We zijn ons bewust van de fouten die elke dag worden gemaakt en die onvermijdelijk zijn in een staat.
´Maar ons land is niet zoals alle andere, omdat het geboren is met zo’n complex en dramatisch verleden: het lijkt sterk, maar het is erg kwetsbaar.
´De leiders hadden daarvan doordrongen moeten zijn en er alles aan moeten doen om het te beschermen en het niet in een situatie brengen die de kwetsbaarheid ervan zo open en bloot legt.’
‘Dit resultaat had Hamas zich nooit kunnen inbeelden. Ze hadden zelfs nog verder kunnen gaan en de helft van Israël overrompelen!
´Dat is geen sciencefiction: ze waren heel dicht bij iets waar ze nooit van hadden durven dromen. En niemand in Israël, zelfs de illustere geheime diensten niet, had het zien aankomen.
´Ter voorbereiding op de komende jaren, hield onze “inlichtingendienst” rekening met de mogelijkheid van een invasie door één, twee of tien leden van Hamas die onmiddellijk opgepakt zouden worden. Maar in twee, drie minuten waren het er meer dan duizend.
´Het toont aan hoeveel rot er zit in Netanyahu’s koninkrijk.’
Is dat de schuld van de middelmaat en de ‘dwaasheid’ van deze regering, in de woorden van ex-diplomate Elie Barnavi? Of is het een dieperliggend probleem van de Israëlische democratie?
‘Netanyahu is een bijzonder charismatisch iemand, blijkbaar zeer aantrekkelijk voor zijn aanhangers. Hij weet hoe hij de harten moet veroveren van wie naar hem luistert: minstens de helft, zo niet meer, van de Israëli’s volgt hem blindelings.
´Het zou me verbazen als ze hem na dit debacle blijven steunen, maar wie weet? Op z’n zachtst gezegd: een goede premier was hij niet.
´Maar er zit nog een ander aspect aan uw vraag: we beschouwen onszelf als een democratie, maar hoe kun je dat zijn als je een andere entiteit 56 jaar lang onder de knoet houdt?
´Een democratie en tegelijk een bezettingsmacht: dat is een paradox op zich en het begin van de vervorming die zelfs de meest liberale, pluralistische, ideologische, pacifistische Israëli’s niet verteerd krijgen.
´Toch denk ik dat de demonstraties die al negen maanden lang elke zaterdag plaatsvinden en telkens twee miljoen mensen op de been brengen, en de crisis die we nu doormaken, een kantelpunt zijn.
´De tektonische platen zijn aan het verschuiven.
´Mensen die niet konden toegeven dat ze zich ongemakkelijk voelden bij de Likoed-partij, met haar wreedheid en haar vulgariteit, zullen alle mogelijke paden aftasten om terug te keren naar het gezond verstand of op zijn minst naar een eerlijke en evenwichtige staat.’
‘Een deel van de paradox van Israël is dat het, ondanks zijn kwetsbaarheid en misvorming door de bezetting, een wonderbaarlijk land is, opgericht nauwelijks drie jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust.
´In die erg korte tijdsspanne hebben we iets ongelooflijks bereikt. We kunnen trots zijn op onze cultuur, landbouw, industrie, hightech en zelfs op het leger dat vandaag in slechte papieren zit, maar zonder dat leger hadden we het geen twee minuten overleefd.’
‘Het Midden-Oosten is een uiterst moeilijke habitat. Israël is nooit opgenomen in de regio. Het is pas heel recent dat we de eerste signalen krijgen dat ons land het recht heeft om hier te zijn.
´Maar vandaag, na deze afgrijselijke dagen, komt het besef dat het voor altijd in ons DNA gegrift zal staan dat we zowel Athene als Sparta moeten zijn, en dat we die inspanning geen moment kunnen loslaten.
´De kans om een normaal leven te leiden, vrij van angst en zorgen, is nog kleiner geworden en waarschijnlijk zal het er nooit van komen, vanwege de overheersende haat hier tegen de Israëli’s.
´Wat niet betekent dat we geen pogingen moeten ondernemen om tot een soort overeenkomst te komen, een dialoog en een versoepeling tussen onszelf en de Arabische landen.’
Hoever kan en mag wraak gaan? Sommigen waarschuwen ervoor niet dezelfde fouten te maken als de Amerikanen na 9/11.
‘Vergelding is des mensen, en dat heeft hier nu de bovenhand. Mensen zitten vol haat, vernedering en al die vreselijke ingrediënten in de menselijke natuur voor een giftige cocktail.
´We moeten accepteren dat de komende dagen verschrikkelijk zullen zijn omdat er zoveel onschuldige mensen gedood en verwond zullen worden en hun huizen zullen moeten verlaten.
´Aan de andere kant, en ik zeg dit met pijn in het hart, als je iemand als Hamas in je buurt hebt, wil je echt niet dat hij gewapend is, dat hij ieder moment je leven in gevaar kan brengen.
´Daar moet je iets aan doen, en ik hoop alleen dat het van heel korte duur is, en dat ze terugdeinzen van de omvang van de troepenmacht die nu massaal aan de grens op groen licht wacht voor de grondoorlog.
´Ik hoop dat de leiders van Hamas zich verantwoordelijk voelen voor hun volk en zeggen: “We brengen hen niet langer in gevaar, we geven ons over.”
´Vandaag staan we voor een verscheurend dilemma. Maar het ergste moet nog komen als ze Israël willen chanteren met gijzelaars.
´Er zijn opties die ik mezelf niet eens toesta om over na te denken, en die de zaken alleen maar verder op de spits drijven en nog ondraaglijker maken.’
In een interview met Le Soir wijst Leïla Shahid, voormalig afgevaardigde van Palestina in Frankrijk en Brussel, op het verzuim van de internationale gemeenschap: ‘Deze tragedie sleept al 75 jaar aan. Maar wat doen derde landen? Wat doen de Europeanen en de Arabieren?’ Is dat ook uw oordeel?
‘De internationale gemeenschap heeft heel weinig gedaan om het probleem op te lossen, de redenen lopen uiteen. Wellicht wilden niet veel landen na de Tweede Wereldoorlog ook nog meegetrokken worden in het bad van het Midden-Oosten.
´Zelfs de presidenten van de Verenigde Staten, bijna allemaal – zij die sympathiseerden met de Palestijnen of zij die sympathiseerden met de Israëli’s -, trokken hun handen terug.
´Het is tragisch, want dit conflict tussen Israëli’s en Palestijnen kunnen we niet zelf oplossen.
´Het bewijs is er. We kunnen niet wegsteken dat we hulp van buitenaf nodig hebben. Soms kregen we die ook, om een einde te maken aan de Jom Kippoer-oorlog, de twee Libanese oorlogen, de oorlog van 1948 en het bepalen van de grenzen tussen Israël en Jordanië: dit alles werd bereikt onder toezicht en onder de paraplu van de Amerikanen en soms van de Europeanen.
´Dit soort inspanningen moeten we overdoen, en ik zeg ‘we’ omdat ik beide partijen bedoel.
´Maar eigenlijk maakt niemand zich nog druk om wat er tussen hen en ons speelt.
´Voor veel Arabische leiders zijn de Palestijnen verwaarloosbaar, ze mogen hen toch niet echt. Of ze haten hen zelfs omdat ze hen betrekken bij oorlogen of onnodig gevaar, en omdat ze het hen onmogelijk maken – Arabische landen moeten immer loyaal blijven – om vrede te sluiten met Israël.
´Een vrede die ze nastreven, om economische of politieke redenen.’
‘In mijn open brief deze week schreef ik dat de Abraham-akkoorden een prima idee waren en een bijzonder positieve ontwikkeling: na zoveel jaar negeren werd eindelijk het belang van Israël in het Midden-Oosten erkend.
´Maar tegelijk ging het om een vrede voor de rijken.
´En het is niet dat de rijken neerkijken op de armen, ze erkennen simpelweg hun bestaan en hun lijden niet.
´Wat er zaterdag is gebeurd, en nog altijd gebeurt, is een gevolg van de ontkenning van de kern van het probleem – de Palestijnse tragedie.
´Maar zelfs al zijn we veroordeeld tot het onder ogen zien van deze gruwel, we moeten beseffen dat het uitblijven van vrede en een levensvatbaar en duurzaam vredesakkoord, altijd voor gevaar zal zorgen.
´Al die levens op de rand van de afgrond!
´Ik kan me geen dag herinneren, en ik ben bijna 70, zonder slachtoffers, zonder uitbraken, zonder valstrikken, zonder explosies. Oh, het is verschrikkelijk!’ (hij zucht, uitgeput)
Hebt u een boodschap voor ons, Europeanen? Commissie voorzitter Ursula von der Leyen is dit weekend in Israël.
‘Ja! We hebben jullie nodig, en niet alleen met verklaringen!
´De Amerikanen hebben het over “boots on the ground” waarmee ze de soldaten bedoelen die de strijd aangaan, maar we hebben nood aan vreedzame “boots” die kunnen helpen en aanwezig zijn.
´We hebben jullie hulp nodig om na deze oorlog de ruïnes van Gaza en omstreken te heropbouwen. Er zal veel geld geïnvesteerd moeten worden om het leven en de waardigheid te herstellen.
´Europa kan dit conflict niet negeren, want dit conflict zal Europa niet negeren.
´De wereld is één groot weefsel: als de situatie niet stabiel is, bestaat het gevaar dat almaar meer landen in het conflict worden gezogen, bestaat het gevaar dat we bestookt worden door Hamas én Hezbollah samen.
´Uiteindelijk zal dit gevolgen hebben voor Libanon, Saudi-Arabië, Irak en Egypte. In deze regio is iedereen verbonden met iedereen.
´Plots zal de olieprijs stijgen, zal het gevaarlijk worden om te vliegen, en zal er terreur zijn in de straten van Parijs, Brussel en Amsterdam. En dan zullen de mensen daar doorhebben wat er moet gebeuren om de situatie beter te maken.
´Dit is ook de verantwoordelijkheid van de Europeanen – ik zeg niet hun schuld, want veel verwachtingen heb ik niet.’ (opnieuw uitgeput)
Slaagt u erin te schrijven op dagen als deze? Is het onmogelijk of helpt het net?
‘Ik ben u zo dankbaar dat u me die vraag stelt!
´Het is heel moeilijk om te schrijven omdat de werkelijkheid zoveel dramatischer is dan alles wat ik me had kunnen voorstellen, en toch heb ik mezelf de regel gesteld: elke dag dwing ik mezelf om het tweeënhalf uur vol te houden, me te focussen op het schrijven van mijn boek, maar ook op het beschrijven van deze situatie.
´Want zo gaat dat nu eenmaal bij mij: ik begrijp de dingen pas en kan er pas over nadenken eens ik ze uitgeschreven heb. Al moet ik echt vechten tegen de wanhoop en het verdriet met al hun kracht.’
Voelt u de solidariteit van mensen over de hele wereld die mee lijden met en voor u?
‘Zoveel vrienden die me bellen, zo vaak, elke dag, elke week …
´Ze zijn bang voor mij en mijn familie, ze willen weten en ze nodigen me uit om tijd met hen door te brengen, wat ik op prijs stel, maar wat ik natuurlijk niet zal doen: ik laat mijn land niet in de steek in een situatie als deze.
´Maar laat me je iets vertellen over “je land niet in de steek laten”.
´De afgelopen jaren, en dat is de schuld van Netanyahu, hing er hier een gifwolk in Israël. Hij wist hoe hij het gelaat van zijn tegenstanders zwart moest maken, hoe hij mensen tegen hun broeders moest opzetten, hij creëerde die sfeer van haat, verdeeldheid en wederzijds wantrouwen.
´En nu ineens zien we een andere stroming.
´Sinds deze oorlog is uitgebroken, zeggen mensen steeds vaker hoezeer ze zich deel voelen uitmaken van dit volk en deze gemeenschap.
´Je proeft het bijna fysieke genoegen in die terugkeer naar samenhorigheid, naar naastenliefde, solidariteit, verantwoordelijkheid voor elkaar, betrokkenheid.
´Iemand had ons dat allemaal afgenomen, liet ons niet toe om die emoties te hebben. En nu zijn ze terug en vormen ze opnieuw de kern van onze identiteit.
´Hiervoor hoef je geen nationalist te zijn.
´In Israël moet je vandaag geen nationalist zijn om met een vlag te zwaaien. We hebben het gevoel dat we iets terugkrijgen dat ons ontnomen was.
´Kijk maar naar de rijen jonge Israëli’s die, zodra ze het nieuws hoorden, op het eerste vliegtuig sprongen om zich bij hun eenheden en vrienden te voegen. Ongelooflijk!
´Jonge mensen die hun eigen leventje hadden kunnen leiden, verkiezen om hierheen te komen en loyaal te zijn, niet alleen aan de staat, maar aan hun kameraden.
´Dit toont twee zaken aan waarvan we ons niet langer bewust waren, zelfs te midden van deze extreme toestanden: de kracht van solidariteit en de definitie van een Israëli, te herkennen aan zijn gevoel van solidariteit en verantwoordelijkheid voor zijn buren, broeders en zusters.
´Het is een van de weinige pluspunten aan deze situatie.’
© Le Soir
Lees ook
- David Grossman
Israël presenteert zich als democratie, maar is het niet - David Grossman
Zelfs 56 jaar bezetting rechtvaardigde deze onmenselijke slachtpartij niet - Bart Eeckhout
Valt er een morele hiërarchie aan te brengen in het kwaad dat Hamas en Israël aanrichten - Maarten Boudry
Als Israël dat wilde, had het de hele Gazastrook al ontelbare keren van de kaart kunnen vegen - Ramsey Nasr
Palestijnse slachtoffers hebben geen namen, het zijn nummers - Arnon Grunberg
Hamas heeft deze oorlog al gewonnen - Yuval Noah Harari
Alleen internationale inmenging kan ons nog redden - Thomas L. Friedman
Hulp voor Israël – Dan geen nederzettingen meer op de Westelijke Jordaanoever
Overzicht
Lees alle berichten in deze categorie
Bron: De Standaard