Donald Trump herrees als een feniks in het Westen, Poetin houdt onverstoorbaar stand in Oekraïne en Xi Jinpings ster schittert machtig in het Verre Oosten. Europa staat erbij en kijkt ernaar. Jonathan Holslag (43), burgemeester van Tienen en geopolitiek expert, analyseert.
Ayfer Erkul – De Morgen/Humo
11 februari 2025
Leestijd: 19 min
‘We gaan een zwarte eeuw tegemoet, Europa gaat kapot.’
Jonathan Holslag
Jonathan Holslag ontvangt ons in de statige 17de-eeuwse priorij van de Augustijnen die hij sinds drie jaar zijn thuis mag noemen.
In deze brok geschiedenis woont hij met zijn vrouw en twee dochters, en serveert hij koffie en advies aan diplomatieke delegaties uit Amerika en Azië die hem om raad komen vragen.
Binnen deze muren, op een steenworp van het stadhuis van Tienen, huisden vroeger niet enkel kloosterlingen, maar streken twee eeuwen geleden ook Napoleon en zijn soldaten neer.
Jonathan Holslag: “Napoleon is twee keer in Tienen geweest. De laatste keer werden zijn soldaten in dit klooster gekazerneerd. We hebben op verschillende muren graffiti gevonden.
“In mijn bureau in het stadhuis staat een buste van Napoleon, een echte Canova (18de-eeuwse Italiaanse beeldhouwer, red.).
“Duitse soldaten hebben dat beeld in de Eerste Wereldoorlog naar buiten gesleurd en er met hun geweerkolven stukjes afgehakt. Je ziet, Napoleon is hier overal.”
Die andere megalomane leider, Donald Trump, wordt weleens met Napoleon vergeleken.
“Napoleons parcours was heel anders, hij heeft zich als kleine Corsicaanse militair een weg naar boven moeten knokken. Trump, daarentegen, komt uit een gouden kooi. Maar behalve een voorliefde voor vrouwelijk schoon delen ze ook hun stamina.
“Napoleon zei: ‘Ik heb de omstandigheden niet gemaakt, de omstandigheden hebben míj gemaakt.’ Daarmee bedoelde hij dat hij een kind was van onzekere, revolutionaire tijden, en dat hij als keizer opnieuw de veiligheid en de stabiliteit zou brengen waarnaar de mensen verlangden.
“Trump is net zo goed een kind van zijn tijd, van een Amerikaanse samenleving die haar hoogtepunt achter de rug heeft en met grote twijfels wordt geconfronteerd: omtrent interne ongelijkheid, de legitimiteit van het politieke bestel en de afbrokkelende macht van de VS in de wereld.
“Trump belichaamt de defensieve reactie daarop.”
Twee maanden geleden ruilde de VUB-professor internationale politiek de aula in voor het burgemeesterskantoor in het Tiense stadhuis.
Met zijn partij Durf haalde hij bij de lokale verkiezingen van oktober uit het niets een derde van de stemmen binnen. Sindsdien telt elke dag te weinig uren.
Brand in het stadsmagazijn, de dringende renovatie van het station, de bouw van een nieuw ziekenhuis: de zware dossiers stapelen zich op.
De burgemeester heeft pakken werk, maar dat weerhoudt de politicoloog en de China-kenner in Holslag er niet van de mondiale troebelen op de voet te blijven volgen.
“Vroeger pende ik vanuit een ivoren toren hoogdravende verhandelingen over hoe de wereld in elkaar zat, maar in de lokale politiek word je vooral geconfronteerd met heel concrete, persoonlijke problemen.
“Mensen die niet rondkomen aan het einde van de maand, die vereenzaamd zijn en vinden dat de wereld te snel verandert.
“Of mensen die de taal niet spreken om bruggen te slaan naar hun buren.
“Als je internationale uitdagingen wilt aanpakken in een rusteloze wereld, moet je eerst afdalen naar het lokale niveau, en ervoor zorgen dat de lijm tussen de mensen niet lost.”
Trump was amper verkozen of hij maakte duidelijk hoe die rusteloze wereld er de volgende vier jaar zal uitzien: Amerika eerst, dan de rest.
“Veel van wat we nu zien, is niet nieuw. Dat Amerikaanse protectionisme had je al in de jaren 90, nota bene bij Bill Clinton, die door de hele Europese goegemeente werd doodgeknuffeld. Clinton is zelfs een handelsoorlog tegen Europa begonnen.
“Na hem was er George W. Bush, een harde neoconservatief. Condoleezza Rice, zijn minister van Buitenlandse Zaken, zei begin deze eeuw al: ‘De Europeanen moeten meer uitgeven aan defensie, of de NAVO blijft niet bestaan.’
“Die trumpiaanse hang naar Amerikaanse grootsheid zag je ook al bij Bush.”
Ongegeneerd pronken met miljardairvriendjes: dat zagen we vroeger toch zelden.
“Elke Amerikaanse presidentskandidaat wordt door miljardairs gesponsord. Onder druk van de grote investeringsbankiers van Wall Street heeft Bill Clinton de Wereldbank en het IMF gebruikt om andere landen open te breken.
“Toen in Zuidoost-Azië een financiële crisis uitbrak, liet hij die landen opdraaien voor de excessieve speculatie van de Amerikaanse spelers.
“George W. Bush, Barack Obama en Joe Biden: net als Trump hebben ze allemaal voor de Amerikaanse multinationals gereden.”
Maar bij hen stonden Musk, Zuckerberg en co. niet op het podium tijdens de inauguratie.
“Wie is dan het hypocrietst? Trump doet het tenminste openlijk. Ik ben geen fan, ik vind hem een erg onsmakelijk persoon, maar we moeten niet hysterisch doen: Trump is een voortzetting van wat in Amerika al lang aan de gang is.
“Het grote verschil met vroeger is zijn platvloerse persoonlijkheid. Trump is een behaagzieke narcist die de geschiedenis wil ingaan als een leider die Amerika groot heeft gemaakt en die tegelijkertijd heeft bijgedragen aan de wereldvrede.
“Hij is iemand met een hoog messiasgehalte. Ik vrees alleen dat hij eerder vroeg dan laat het deksel op de neus zal krijgen. De Amerikaanse machtspositie in de wereld staat immers onder druk.”
Hij is wel verantwoordelijk voor de wapenstilstand in Gaza.
“Maar of die gaat blijven duren? Een staat als Israël laat zich, ondanks de enorme Amerikaanse militaire steun, slechts beperkt beïnvloeden en controleren.
“Ondanks het bestand lanceert Israël aanvallen op de Westelijke Jordaanoever en de Golan hoogvlakte.
“De ultraorthodoxe joden zetten de regering-Netanyahu van binnenuit onder druk om de oorlog verder te zetten. En een heropleving van Hamas in Gaza blijft ook nog altijd mogelijk.”
Beeld Photo News
Ook in Oekraïne, waar de oorlog binnenkort zijn derde jaar ingaat, belooft Trump vrede.
“Trump zal snel gesprekken beginnen met Poetin. De kans bestaat dat Poetin het zekere voor het onzekere neemt en instemt met een akkoord waarin hij het oosten van Oekraïne en de Krim mag houden, de NAVO niet verder uitbreidt en de Oekraïense militaire heropbouw aan banden wordt gelegd.
“Maar dan? Poetin kan Trump de volgende vier jaar rustig uitzitten en intussen zijn militaire slagkracht heropbouwen, om de boel daarna alsnog te destabiliseren.
“Aan Oekraïense kant beseft president Zelensky ook wel dat de grenzen van zijn verdedigingscapaciteit stilaan zijn bereikt, maar lang niet alle Oekraïners zullen blij zijn met zo’n bestand.
“De kans dat er een ondergronds verzet ontstaat, met alle zware provocaties van dien, is groot. Ook daar vrees ik dat een duurzame vrede veraf is.”
BRILJANTE GAST
De grootste uitdaging voor Trump wordt China, dat de VS heeft ingehaald als economische grootmacht. Gevreesd wordt dat Trump de botte bijl zal hanteren, en zal aansturen op een handelsoorlog.
“Trump wil de Chinese macht verzwakken met een scherp handelsbeleid. Hij dreigt ermee importtarieven van 60 procent te heffen op Chinese producten. Maar als hij denkt dat de Chinezen daardoor fabrieken zullen sluiten, of dat de Chinese export zal verminderen, vergist hij zich. Peking zal geen duimbreed toegeven.
“Op het vlak van defensie is Taiwan een belangrijke factor. Het eiland zelf interesseert Trump geen barst, maar hij kan de Amerikaanse militaire aanwezigheid in Oost-Azië wel uitbreiden onder het mom van militaire steun aan Taiwan.
“Peking heeft zijn militair materieel de afgelopen jaren gemoderniseerd, en Trump wil voorkomen dat de Chinezen de Amerikaanse militaire suprematie in de Stille Oceaan ondergraven.
“Wat Trump ook erg graag wil, is een evenwicht bereiken met Xi Jinping. Hij ziet zichzelf al samen met de Chinese president in een duümviraat, heersend over de wereld.”
Trump bewondert Xi. Een ‘briljante gast’, noemt hij hem.
“Het probleem is dat Trump wel gefascineerd is door Xi, maar dat die – net als de hele Chinese elite – alleen maar neerbuigendheid voelt voor Trump. En voor de hele Amerikaanse samenleving, die in hun ogen decadent is.
“Trump stuurt niet aan op een regionale oorlog met China, maar een handelsakkoord bereiken met Peking, Taiwan vrijwaren én ook nog eens goede vrienden worden met Xi Jinping?
“De kans dat hij daarin slaagt, lijkt me zeer klein. Na een tijd zal hij moeten accepteren dat de Chinezen niet willen plooien – en dan zullen de Elon Musks en de Wall Street-bankiers in zijn regering niet langer aan zet zijn, dan zullen de China-haviken het laken naar zich toe trekken.
“Zoals Marco Rubio, de minister van Buitenlandse Zaken: dat is een echte havik. Vergeleken met hem ben ik, met mijn kritiek op China, maar een mager kippetje.
“Als de haviken de overhand krijgen, wordt de kans op een bitse handelsoorlog heel groot.
“We zullen ook militaire incidenten krijgen in de Zuid-Chinese Zee en zelfs cyberaanvallen, met een risico op escalatie naar een groter regionaal conflict.
“In het Witte Huis en het Pentagon wordt met een dergelijk scenario rekening gehouden.”
China heeft in de afgelopen jaren grote delen van Afrika ingepalmd. Amerika en Europa kijken toe.
“Afrika is een tikkende tijdbom waar zich een heel nieuwe machtspolitiek ontwikkelt. China, Rusland, de emiraten en Turkije verdelen de koek, naast heel wat lokale machthebbers die invloed en rijkdom nastreven. Ze deinzen er niet voor terug om hele landen leeg te plunderen.
“De bevolkingsgroei in Afrika is enorm, maar economisch heeft het continent het erg moeilijk. In de jaren 2000 groeide de welvaart wegens de hoge grondstofprijzen, maar die zijn intussen gestagneerd, en veel Afrikanen vinden dat ze erop achteruit zijn gegaan.
“Het optimisme is weggeslagen, net als het vertrouwen in de democratie.
“Er zijn verscheidene brandhaarden, maar ik maak me het meest zorgen om de landen rond de Golf van Guinee, waar het terroristisch geweld uit de Sahel kan overslaan.
“Congo is nog zo’n tijdbom. In de Kivu-regio werken duizenden mensen als moderne slaven in mijnen om kobalt en coltan op te delven, de grondstoffen die in jouw en mijn gsm zitten. Bloedmineralen, dat zijn het.
In Noord-Kivu hebben de M23-rebellen met de steun van Rwanda de stad Goma ingenomen.
“Wat daar gebeurt, is je reinste kolonialisme. En zolang die mensen niet aanspoelen op de stranden van de Middellandse Zee liggen we er niet van wakker.
“Maar we zouden dat beter wél doen: door de demografische groei, de armoede en het geweld zal de migratiedruk op Europa alleen maar toenemen.
“Als zelfs The Economist nu schrijft dat het slecht gaat in Afrika, moeten we ons echt zorgen maken. Ik ken veel mensen die voor dat blad werken, en die blijven meestal optimistisch tot het gewoon niet anders meer kan.”
Wat is de rol van Europa nog in de wereld?
“Op wereldvlak stellen we al jaren nog maar weinig voor. Europa is verzwakt.
“Als je kijkt naar ons aandeel in de wereldwijde economische productie, defensie-uitgaven en wetenschappelijke ontwikkelingen, zie je dat we achteruitboeren.
“Dat is niet enkel het gevolg van de veranderde machtsbalans in de wereld, het heeft ook te maken met het feit dat wij het als samenleving veel te lang erg goed hebben gehad.
“We hebben potverteerd onder de militaire paraplu van de Amerikanen en we zijn zelfgenoegzaam geworden.
“En we worden bediend door politici die zich hebben bekwaamd in het ophouden van de schijn, maar die in werkelijkheid weinig bijdragen aan de langdurige veiligheid en welvaart van de Europese bevolking.”
TE VEEL BMW’S
Wat zal vier jaar Trump voor Europa betekenen?
“Ik vrees dat we economisch nog meer zullen verzwakken, en dat we op weg zijn naar een harde economische confrontatie met de VS.
“De Amerikanen investeren fors in een herindustrialisering van hun economie: dat weegt zwaar op Europa.
“We hebben al chemiebedrijven zien vertrekken en ook de staalsector wijkt tegenwoordig uit naar de VS. De farma- en andere industrieën zullen volgen.
“Op militair vlak zijn we al helemaal afhankelijk van Amerikaanse wapens. Technologisch staan we evenmin sterk.
“Trump is gefrustreerd door het handelstekort met Europa en wil daarom importtaksen heffen op Europese goederen. Dat is een oude frustratie.
“Wilbur Ross, de minister van Economie in de eerste regering-Trump, zei tien jaar geleden al dat er te veel BMW’s rondreden in de straten van Manhattan.
“Trump zal zeker een breekpunt maken van de regels die de EU oplegt aan big tech en AI. Die strijd gaan we verliezen.
“Eurocraten laten zich snel bang maken, en Trump heeft in de EU genoeg marionetten die de besluitvorming kunnen beïnvloeden.”
Giorgia Meloni, Viktor Orbán?
“Ja, maar ook andere kortzichtige Trump-sympathisanten die meeheulen met de Amerikaanse grootheidswaanzin.
“Je voelt dat de breuklijnen in Europa almaar dieper worden, het zal lastig worden om de Europese eenheid te behouden.
“Wij hebben geen patriotten meer in de politiek. We gedragen ons als hijgerige hondjes die, zodra ze aandacht krijgen van een wereldspeler, kwispelend staan te trappelen om geaaid te worden.
“Dat doen we niet enkel voor Trump, maar ook voor China en Israël.”
Het Internationaal Strafhof heeft een aanhoudingsbevel tegen Netanyahu uitgevaardigd, maar hij is ook de eerste buitenlandse leider die Trump mocht bezoeken in het Witte Huis. Qua symboolpolitiek kan dat tellen. (Noot: dit interview werd afgenomen voor Trumps controversiële uitspraken over Gaza.)
“Netanyahu lacht met ons. We zijn een markt van 450 miljoen mensen, maar hij weet dat we voor de hardware van ons defensie-apparaat van Israël afhankelijk zijn. Dat zegt toch veel over ons schuldig verzuim van de afgelopen twintig, dertig jaar?
“In onze buitenlandse politiek kunnen we niet meer zonder externe steunpilaar. We kunnen niet autonoom denken of handelen, alle politici voelen de drang om in de gratie te komen bij één van de grote spelers, die eigenlijk onze concurrenten zijn en hun eigen belangen dienen.
“We gaan een zwarte eeuw tegemoet. Ik zie geen licht aan het einde van de tunnel.»
Dat is somber.
“Ik blijf een pro-Europeaan in hart en nieren, maar dit continent gaat kapot.
“We kunnen natuurlijk wegkijken, en boeken kopen waarin wordt beweerd dat Europa een gouden toekomst tegemoet gaat, dat we crisis na crisis sterker worden. Ik zou het graag willen zien, maar ik denk dat ik op voldoende plaatsen kom om aan te voelen dat er stuurloosheid heerst.
“Uniek is de Europese situatie niet: grootmachten komen en gaan.
“In mijn lessen aan de VUB wees ik ook op het lot van grote beschavingen zoals het Mogolrijk in India of de Qing-dynastie in China, die zich ook honderden jaren lang onsterfelijk hebben gewaand, maar op een bepaald moment toch ten onder gingen omdat anderen slimmer waren.
“Ik vrees dat dat lot ons ook te wachten staat.
“Op technologisch vlak is die evolutie al bezig. We worden niet vastgeketend met stalen kettingen en naar schepen gesleurd, maar onze soevereiniteit wordt wel almaar sterker aangetast door de onzichtbare ketens van technologische afhankelijkheid.”
Moeten we ons voorbereiden op een gewapend conflict in West-Europa? In Nederland wordt aangeraden om voldoende cash in huis te hebben, in Duitsland worden lijsten van noodbunkers samengesteld om te schuilen bij een Russische aanval.
“Elk land zou zich op calamiteiten moeten voorbereiden. Ik denk dat Rusland op lange termijn een bedreiging blijft.
“En als het in Oost-Azië tot een conflict komt tussen de VS en China, zullen wij de dans niet ontspringen. Maar de kans dat we in Europa écht zullen moeten vechten? Die mag je niet overschatten.
“Er is een grotere kans dat de dingen die we nu als vanzelfsprekend beschouwen verstoord zullen worden.
“Het internet dat wordt platgelegd, het bankverkeer dat stilvalt of een nieuwe pandemie: dat zijn grotere bedreigingen voor Europa. Maar daar heb je geen bunker voor nodig.”
Rob Bauer, de Nederlandse voorzitter van het Militair Comité van de NAVO, heeft gezegd dat de Europeanen ‘water, een radio en een zaklamp’ in huis moeten hebben, om ‘de eerste 36 uur te overleven’ als er oorlog van komt. Almaar meer zogenaamde preppers stouwen kelders en stallen vol met conservenblikken, waterfilters, messen en EHBO-kits.
“Ik denk niet dat enkele jodiumpillen en een transistorradio de oplossing zijn. De essentie is net dat we de maatschappelijke samenhang bevorderen.
“We moeten beseffen dat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten, en dat we in geval van nood allemáál een inspanning moeten leveren. We moeten samen opbouwen wat vitaal is voor de staat: niet enkel defensie, maar ook onderwijs en onze infrastructuur.
“De geloofwaardigheid van het leiderschap moet worden opgekrikt bij de volgende generaties.
“Een samenleving is een verhaal van rechten en plichten – en die plichten stoppen niet als je je belastingen hebt betaald, en één keer om de vijf jaar naar de stembus bent getrokken.
“We hebben allemaal een actieve burgerplicht: we moeten ons verantwoordelijk voelen voor onze buurt, onze stad, ons land.”
MINIPALEISJES
De Zweedse vooruitgangsdenker Johan Norberg zei onlangs in een interview dat we nu in de beste tijd ooit leven.
“Dat klopt ook. Tenminste, voor de Belgische middenklasse. Voor hen is dit een Indian summer: we hebben allemaal ons minipaleisje, onze gadgets…
“Veel leden van de hoge middenklasse kunnen deze situatie nog wel enkele jaren volhouden. Maar de anderen beginnen af te zien.
“Als ik in Tienen rondwandel en al die arbeidershuisjes zie, is daar geen sprake van een Indian summer. Die mensen zitten al in putje winter, de mazout door het dak te stoken.
“Een groot deel van de hogere middenklasse heeft daar geen begrip voor, of is gewoon niet geïnteresseerd in hoe anderen leven. En als ze wel interesse tonen, is dat om zichzelf veilig te stellen.
“Onlangs heb ik een zware aanvaring gehad met een erg bemiddelde persoon die me maar blééf vragen of hij zijn geld naar de VS moest overbrengen. ‘Misschien moet ik zelf ook maar meteen emigreren,’ opperde hij. (Kwaad)
“Godverdomme, zulke mensen moeten net véchten voor onze toekomst hier!
“Hemeltergend is het, die luiheid, die vlucht voor verantwoordelijkheid. Als de rijke toplaag zo handelt, loopt het natuurlijk fout af. Maar zij kunnen, net als op de Titanic, in een reddingsboot springen.”
De gewone burger gaat de dieperik in?
“Onze welvaart zal de komende jaren heel snel afbrokkelen. De koopkracht zal zo zwaar onder druk komen te staan dat de overheid steeds meer moeite zal hebben om te kunnen bijpassen met indexeringen.
“We zijn laks geweest met onze infrastructuur, waardoor de nood aan investeringen nu gigantisch is. In Tienen zijn er bijvoorbeeld 190 kilometer gemeentelijke wegen. Die zitten vol gaten en putten, maar ik heb maar budget om elk jaar twee kilometer te vernieuwen.
“Alle gebouwen van de stad zijn tot op de draad versleten, er is meer dan 100 miljoen euro nodig om alles te herstellen – en dan gaat het enkel over Tienen.
“De bevolking heeft het economisch moeilijk, de mensen willen geen extra belastingen betalen, maar bij elk incident als gevolg van verouderde infrastructuur neemt de ontevredenheid toe.
“Daar komt een bijzonder gespannen relatie van, tussen een samenleving die veel verwacht maar er weinig voor wil of kan betalen, en een overheid die wel aan die noden wil tegemoetkomen maar op haar tandvlees zit.”
Bent u een pessimist?
“Neen, maar vooruitgang en hoop moet je verdienen. Ik ben een humanist, ik geloof in een toekomstige samenleving die humaan, duurzaam en warm is.
“Maar om die te bewerkstelligen moet je hard werken, zodat je de macht kunt behouden en zelf keuzes kunt maken.
“Als we afhankelijk worden van grote buitenlandse staten of bedrijven, zullen zij de beslissingen in onze plaats nemen – en de kans lijkt me klein dat die beslissingen humaan zullen zijn.
“Als ik een pessimist was, zou ik nooit in de gemeentepolitiek zijn gestapt. Dan zou ik bij een grote investeringsbank aan de slag zijn gegaan om lekker gezapig rijk te worden.
“Dat heb ik dus niet gedaan. Nu ben ik voor een habbekrats aan het ploeteren voor mijn stad, van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat.”
Beeld Jelle Vermeersch
Verdient u nu minder dan aan de VUB?
“Als professor had ik veel tijd om naast het lesgeven nog andere dingen te doen. Die tijd heb ik nu niet meer. Maar ik móést dit doen voor mijn stad. Ik wil mijn steen bijdragen.”
U bent nu beroepspoliticus…
(veert op) “Kippenvel!”
Waarom?
“Ik vind ‘beroepspoliticus’ een verschrikkelijk woord. Voor mij is dat een salarispoliticus, iemand die een levenslange carrière wil hebben in de politiek.”
Wat is daar mis mee?
“Ik doe dit nog maar twee maanden, en ik voel nu al dat ik een teflonlaag begin te krijgen. Dat is niet compatibel met wat een democratie hoort te zijn.
“Als politicus moet je net je vatbaarheid behouden, je gevoeligheid voor wat mensen zeggen. Een teflonlaag of een olifantenvel helpt daar niet bij.
“Als je scherp wilt blijven, en ontvankelijk voor de noden van de mensen, mag je niet meer dan twee ambtstermijnen doen.”
Mist u het lesgeven niet?
“Ik geef heel graag les, ik doe soms nog gastlezingen. Maar lesgeven aan de universiteit? Nee, dat mis ik niet. De manier waarop dat de afgelopen jaren moest gebeuren, vond ik almaar minder aangenaam.
“Powerpoints aframmelen in een aula voor driehonderd man: dat is een vorm van massaonderwijs waarin je meerwaarde als lesgever heel beperkt is.
“Je kunt dan als intellectueel vooraan in die aula wat kunstjes opvoeren, laten zien hoe slim je wel bent, maar je bent niet met het leerproces van de studenten bezig. Je kunt geen contact leggen met hun belevingswereld, je kunt geen dialoog aangaan.
“Als dat de toekomst van de universiteiten is, kun je als student beter YouTube-filmpjes kijken en een goed boek lezen. Dan hoef je je broek tenminste niet te verslijten in de aula.”
© Humo

Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder
en vind meer berichten van/over
Bron: De Morgen/Humo