Voormalig spoorbaas Marc Descheemaecker (68) heeft een idee om het openbaar vervoer er weer bovenop te krijgen. Met 20.000 bushaltes en 100 treinstations minder. ‘Het heeft geen zin om een lege trein langs een leeg station te laten rijden. Toch doen we dat’
Ann De Boeck – De Morgen
‘Lydia Peeters heeft gewoon niet de nodige competenties.’
Marc Descheemaecker
Ooit doopte deze krant hem tot meest vervloekte man op het perron. Ondanks de dalende stiptheid vertrok de spoorbaas met een gouden parachute van een miljoen euro.
Later werd Marc Descheemaecker (68) opgevist door N-VA, die hem in de cockpit van verschillende mobiliteitsbedrijven piloteerde om er de partijbelangen te behartigen.
De Lijn, de NMBS, Brussels Airport, Oosterweelbouwheer Lantis: u kunt geen stap buiten zetten of Descheemaecker zit er wel voor iets tussen.
“Ik ben een ouwe zak die al lang meedraait”, zegt hij al lachend wanneer we in de polders van Middelkerke aankloppen voor een gesprek over Dood spoor, zijn boek dat volgende week verschijnt.
Het is een striemende aanklacht tegen de politieke koehandel, de absurde benoemingen en de besparingspolitiek achter ons openbaar vervoer.
Heeft u last van acute amnesie? Want de laatste keer dat wij checkten, zat u zelf mee aan de knoppen.
“Ik ben maar één van de vele radertjes in het systeem. Al jaren kaart ik binnenskamers problemen aan, maar zie ik geen verbetering.
“We blijven met recepten uit de negentiende eeuw werken. En terwijl de ene naar links wil, stuurt de andere naar rechts, waardoor we ter plaatse blijven spartelen.
“Dat is mijn grote frustratie. We laten ons mobiliteitssysteem al dertig jaar aanmodderen.”
Bushaltes worden massaal geschrapt, de roestbakken van de NMBS en De Lijn vallen uit en de pendelaars rond Antwerpen sukkelen in een collectieve depressie. Veel reizigers achten u mee verantwoordelijk voor die problemen.
“Ongetwijfeld vinden veel mensen mij een vreselijke man. Maar ik ben op een leeftijd gekomen waarop het mij niet interesseert hoe ze naar mij kijken.
“Mensen mogen mijn visie gerust afschieten. Maar ik stel vast dat mijn uitgangspositie – dat we al dertig jaar aanmodderen – door niemand wordt gecontesteerd.
“Laten we dus brutaal over verandering praten, zonder taboes. Anders duikt het openbaar vervoer verder de dieperik in. Dan dreigt de privatisering.
“Dat betekent dat buitenlandse staatsbedrijven zoals SNCF, Deutsche Bahn, Keolis of Arriva hier de boel overnemen. Ik betwijfel of we beter af zijn als ze straks in Berlijn of Parijs over ons vervoer beslissen.”
In uw boek stelt u voor om in België 20.000 bushaltes en 100 treinstations te schrappen. Na de kritiek op het nieuwe vervoersplan van De Lijn zou je nochtans denken dat we even genoeg hebben van afbouw.
“Ik ben eens over de grens met Nederland gaan kijken, een land met 17 miljoen inwoners en een grotere oppervlakte dan België.
“Ik stel vast dat het openbaar vervoer daar niet slecht draait, hoewel ze het met een pak minder haltes doen dan wij.
“Vandaag heeft België 550 stopplaatsen voor de trein en 67.000 haltes voor bus en tram. In Nederland doen ze het met 400 stopplaatsen en 21.000 haltes.
“Uiteraard speelt onze ruimtelijke ordening in ons nadeel, maar ook hier moeten we rationele keuzes durven maken.
“Hoe meer kleine stopplaatsen, hoe langer, nuttelozer en duurder een rit wordt.
U stelt voor om stations op minder dan 5 tot 8 kilometer van elkaar te schrappen.
“We moeten dat geval per geval bekijken. Ik geef in het boek het voorbeeld van Wichelen, een Oost-Vlaamse gemeente waarvan de burgemeester nu ongetwijfeld boos zal zijn op mij.
“Op 6 kilometer afstand liggen daar drie stations op dezelfde spoorlijn: Wichelen, Schellebelle en Wetteren. In Wichelen stappen gemiddeld zeven mensen op per trein.
“Uiteraard vinden die reizigers dat gemakkelijk, maar is het ook logisch? Door weinig gebruikte stopplaatsen te sluiten, kunnen we andere beter bedienen. Reizigers uit Wichelen kunnen dan perfect met de bus of de fiets naar het station van Wetteren gaan.”
Dat zou je denken. Maar sinds deze maand zijn duizenden busreizigers hun vertrouwde bushalte kwijt.
“Een halte voor de deur is geen privé-eigendom.
“Steve Stevaert (minister van Mobiliteit van 1998 tot 2003 voor sp.a, ADB) heeft destijds die illusie gewekt, maar het geld groeit niet aan de bomen.
“Door een bus met één reiziger te schrappen, kunnen we elders eentje laten rijden waar honderd mensen gebruik van maken.”
Maar zo zetten we kwetsbare mensen toch in de kou?
“Ik heb de treurige verhalen gelezen in de pers. Zoals dat van de dame die het graf van haar echtgenoot niet meer kan bezoeken.
“Vind ik dat erg? Hartverscheurend. Maar zoals ik zei: mensen hebben geen recht op een halte voor de deur. Een bus is geen taxi.
“Openbaar vervoer is per definitie een vervoer van velen. Laten we het debat op basis van feiten en cijfers voeren, niet enkel op basis van emoties.
“Ik huiver van al die emo in de journalistiek.”
De cijfers van de NMBS en De Lijn liegen niet: reizigers zijn almaar minder tevreden.
“Verandering is altijd moeilijk.
“In een eerste evaluatie door De Lijn (waarvan Descheemaecker ondervoorzitter is, ADB) merken we dat veel reizigers net het gevoel hebben dat het nu beter gaat dan vroeger.
“De voordelen heffen de nadelen op. Geef het systeem de kans om zich te bewijzen.”
Vlaams Belang wrijft in zijn handen. Elke bus die op het platteland verdwijnt, levert extra stemmen op van mensen die zich in de steek gelaten voelen.
“Dit is geen verhaal van stad versus platteland. Ook in de steden zullen we stopplaatsen moeten herschikken.
“Brussel telt bijvoorbeeld 2.200 stopplaatsen voor de MIVB, terwijl de vervoersregio Antwerpen er 3.300 heeft.
“Dat toont aan dat het mogelijk moet zijn om ook in Antwerpen nog haltes te schrappen.”
Op het platteland zit de onvrede wel diep.
“Ja kijk. Dat minister van Mobiliteit Lydia Peeters (Open Vld) zo’n grote hervorming in de aanloop naar verkiezingen doorvoert, is gewoon dom.
“Iedereen weet dat zoiets in het begin chaotisch verloopt. De minister heeft te lang getalmd.”
‘Visieloos’, ‘gebrek aan inzicht’, ‘politiek gewichtloos’: in het boek bent u vlijmscherp voor minister Peeters.
“Ik ben zeer ontgoocheld in haar. Ik denk niet dat ze er bewust een agenda op na houdt om het openbaar vervoer kapot te maken. Ze heeft gewoon niet de nodige competenties.
“Eén ding steekt nog altijd als een graat in mijn keel.
“In volle inflatie hadden de Vlaamse regeringspartijen aan De Lijn hun fiat gegeven om de ticketprijzen te indexeren.
“Peeters heeft dat toen eigenhandig tegengehouden omdat ze zich populair wou maken.
“Het resultaat is dat ze De Lijn aan de rand van de afgrond heeft gebracht. De moed die je van een voogdijminister mag verwachten ontbrak. Na die demarche is haar kabinetschef boos opgestapt.”
Die kritiek is toch makkelijk? Het is N-VA die er al drie legislaturen op aandringt dat De Lijn bespaart. Bart De Wever zei onlangs nog dat Peeters niet moet rekenen op meer centen.
“Bart werd koud door haar gepakt. Toen ze kritiek kreeg op de vervoershervorming, zei ze plots dat hij geld achterhield.
“Puur paniekvoetbal. Het is logisch dat hij van zich afbijt.”
Waarom kunt u niet toegeven dat N-VA mee verantwoordelijk is voor de overdreven besparingsdrift?
“Ik ontken niet dat er in vorige legislaturen werd bespaard. Dat was nodig om komaf te maken met de loodzware erfenis van de socialisten.
“Tot vijftien jaar geleden pakten de socialisten uit met massaal veel bussen en haltes.
“Om aan te tonen dat ze goed bezig waren, sjoemelden ze zelfs met reizigerscijfers. Ik maak die rekensom in het boek. In totaal werden er bijna 2,3 miljard reizigersritten gerapporteerd aan het parlement die nooit hebben plaatsgevonden.
“Hoe dan ook heeft minister Peeters dubbel zoveel bespaard als de twee voorgaande ministers samen.
“Bovendien heeft ze het takenpakket van De Lijn alleen maar uitgebreid. Ze dwong ons om in eigen vel te snijden.”
Beeld Stefaan Temmerman
De Lijn moet weer sexy worden, schrijft u. Hoe?
“Door er opnieuw geld in te pompen. De volgende Vlaamse regering zal fors meer moeten investeren in openbaar vervoer.
“Alleen al om op hetzelfde niveau te komen als de Franstaligen moeten we 800 miljoen euro investeren.
“Wist je dat er jaarlijks in Brussel per inwoner 240 euro meer naar het openbaar vervoer gaat dan in Antwerpen?
“En dan spreken we nog niet over de modal shift die we rond Antwerpen moeten realiseren: de vermindering van het autoverkeer van 70 naar 50 procent.”
Het prestigieuze Oosterweelproject staat of valt met die duurzame omslag, maar als voorzitter van Lantis waarschuwde u dat we de boot dreigen te missen.
“De automobilist moet verleid worden om de fiets of het openbaar vervoer te nemen.
“Fietsen gebeurt al volop. Maar het openbaar vervoer moet beter, zowel op vlak van kwaliteit als capaciteit.
“Zolang dat niet gebeurt, hebben automobilisten geen alternatief en kunnen we bijvoorbeeld ook niet praten over een kilometerheffing. Want dat zou dan een platte belasting zijn.”
Eén geluk heeft u wel: met Georges Gilkinet (Ecolo) heeft dit land eindelijk een federale mobiliteitsminister die investeert in het spoor.
“Correctie: Gilkinet kondigt graag meer treinen aan. Ik vind hem een slechte minister. Omdat hij zijn beloftes niet kan waarmaken.
“Eigenlijk verkoopt hij dogmatische nonsens. Nog geen twee weken nadat hij een groot investeringsplan voor het spoor had aangekondigd, bleken de investeringen twee jaar te worden uitgesteld. De budgettaire problemen zijn voor zijn opvolger.
“Intussen pleit hij voor een verbod op korteafstandsvluchten, maar weigert hij werk te maken van een hogesnelheidstrein naar de luchthaven van Zaventem.
“Als hij zich een beetje zou interesseren in de luchthaven lukt dat. Maar ik denk niet dat Gilkinet al meer dan vier keer in een vliegtuig heeft gezeten. ”
De stiptheid op het spoor zat onlangs op het laagste niveau in zeven jaar. Hoe komt dat?
“Als Gilkinet al extra middelen inzet, dan is het vooral om het aanbod buiten de spitsuren te verhogen. Avondtreinen, nachttreinen, weekendtreinen…
“Maar de problemen situeren zich vooral tijdens de spits. Dan is er zware congestie en zitten reizigers als haringen in een ton.
“Het is op die momenten dat de capaciteit fors omhoog moet, onder andere door meer dubbeldektreinen in te leggen.
“Tegelijk durft Gilkinet geen heilige huisjes te slopen. Het heeft geen zin om een lege trein langs een leeg station te laten rijden. Toch doen we dat.”
U pleit voor een splitsing van de spoorwegen, zodat de NMBS en De Lijn in Vlaanderen kunnen samensmelten tot één bedrijf.
“Ik stel vast dat de bevoegdheid over mobiliteit veel te versnipperd zit.
“Het is veel efficiënter om bussen, trams en treinen door één mobiliteitsbedrijf te laten organiseren. Zodat ze perfect op elkaar kunnen worden afgestemd. De reiziger kan dan met één ticketje alle transportmodi nemen.
“Zo kan Vlaanderen zelf beslissen waar het in investeert en voorkomen we dat ze in Wallonië faraoachtige stations zoals in Bergen bouwen, simpelweg omdat ze geen blijf weten met hun geld.”
Een Vlaams-nationalist die de Belgische spoorwegen wil splitsen, je zou het niet verwachten.
“Ik ben niet de enige. In Frankrijk, Nederland en Duitsland staat de regionalisering al veel verder.”
Ooit had u een liberaal etiket, nu is de N-VA uw broodheer. Premier Alexander De Croo (Open Vld) moet het zwaar ontgelden in uw boek. U vertelt hoe hij u razend belde toen hij in 2014 vernam dat u op de Europese N-VA-lijst stond.
“Hij schreeuwde zo luid dat mijn vrouw een paar meter verderop alles kon volgen. (lacht)
“Ik heb hem altijd rancuneus en opportunistisch gevonden.
“In 2021 heeft hij persoonlijk mijn herbenoeming als de voorzitter van Brussels Airport tegengehouden, hoewel alle aandeelhouders me vroegen om te blijven. Er is nog altijd geen vervanger.”
Enkele maanden eerder polste Gwendolyn Rutten (Open Vld) u als Vlaams lijsttrekker in Antwerpen, maar dat draaide uit op een sisser. Sommigen verwijten u rancune. Heeft u nog een rekening te vereffenen?
“Ik ben niet rancuneus. Ik ben ervan overtuigd dat er in elke partij competente mensen rondlopen, ook bij Open Vld.
“Mevrouw Rutten is een dynamische vrouw. Mocht ze in 2019 trouwens mobiliteitsminister zijn geworden, zoals gepland, dan hadden we nu een veel sterkere vakminister gehad.
“Politiek is niet voor rauwe zieltjes. Je moet op tafel kunnen slaan. Anders krijg je geen gehoor in de regering.”
U bent straks federaal lijstduwer in West-Vlaanderen. Gaat u in het parlement zetelen als de kiezer dat vraagt?
“Ik ga ervan uit dat ik niet verkozen raak. Zo heb ik dat toch verkocht aan mijn echtgenote.” (lacht)
Beeld Stefaan Temmerman
Lees ook
Brief van Dikke Freddy – Aan Lydia Peeters, minister met passie en ambitie
Openbaar vervoer – Hoe Vlaanderen zijn openbaar vervoer in chaos stort
Bron: De Morgen