Een brief schrijven naar een overledene en daarop een heilzaam antwoord terugkrijgen. Dat kan via het postkantoor 00/00/00.
‘Ik kreeg het recht om woorden te geven aan mijn verdriet.’
Bram Van Renterghem – De Standaard
Zes jaar geleden verloor Tine Marie Van Damme haar grootmoeder, die als een moeder was voor haar. Ze vroeg haar om te schrijven, wanneer ze eenmaal aan de overkant was aangekomen.
Uiteindelijk schreef Van Damme zelf een brief.
‘Ik vond het vreemd dat je brieven kon sturen naar Sinterklaas, maar niet naar je overleden geliefde’, zegt ze.
‘Terwijl het erg troostend is om nog een laatste keer te zeggen wat gezegd moet worden.’
Van Damme startte daarom in 2017 het Postkantoor 00/00/00.
De nullen slaan op de nieuwe jaartelling, want voor veel nabestaanden is er een tijd voor en een tijd na het heengaan van een naaste.
Wie dat wil, kan een handgeschreven brief sturen naar een anonieme postbus in Gent.
Van Damme haalt de brief op en stuurt die door naar een van de veertien bij het project betrokken kunstenaars. Die leest wat er tussen de regels staat en maakt er een tekening van. Een digitale versie wordt teruggestuurd met een citaat dat Van Damme uit de brief haalt. Samen vormen ze een houvast in donkere dagen.
‘Voor heel wat mensen klopt het wat ze terugkrijgen. Ze vinden het citaat en de tekening erg passend’, zegt Van Damme.
Dat was zeker het geval voor Els Verbelen.
Vijf jaar geleden verloor ze Lieven, de vader van haar kinderen. Uit het leven gestapt.
Enkele maanden na zijn dood schreef ze hem een brief.
‘Opeens was je weg. De dood in. Tel ik maanden verder. Geen seconde met en zonder. Jouw overal en nergens’ (uit: brief aan Lieven, red.).
‘Dat bruuske einde kleefde echt aan mij’, legt Verbelen uit.
‘Ik zat in een leegte en tegelijk was ik vol van de dood. Dat probeerde ik met zo weinig mogelijk woorden te beschrijven.’
Toen een vriendin haar attent maakte op het initiatief van Van Damme, deed ze de brief ook effectief op de post.
Bootje van papier
‘Het schrijven en versturen van die brief had al een positief effect. Ik kreeg het recht om woorden te geven aan mijn verdriet. Om het de wereld in te sturen en het niet eenzaam te moeten dragen’, zegt Verbelen.
‘Maar dat ik daarbovenop nog eens zo’n treffend beeld mocht terugkrijgen … dat werkte erg verzachtend. Ik voelde me gezien in mijn pijn. Iemand had heel integer tussen de regels van mijn brief gelezen en had mij een teder en intiem antwoord teruggestuurd.’
Op de tekening stond een papieren bootje, dobberend op zee. Op de achtergrond de bergen.
‘Uit dat beeld sprak zo veel vrijheid. Dat paste heel goed bij Lieven. Hij was gek op de zee, voelde zich er vrij.’
Nochtans had Verbelen nergens in de tekst de zee vermeld. Maar op de enveloppe had ze een afdrukje gemaakt van een origami-bootje.
‘En dat had de illustratrice goed gezien.’
Drukke maanden
Intussen zijn er al meer dan duizend brieven verstuurd naar het postkantoor. Brieven die Van Damme en de veertien kunstenaars op vrijwillige basis beantwoorden.
Financiële steun halen ze uit giften of via briefschrijvers die ook de originele versie van de tekening kopen. Kostprijs: 137 euro.
Vooral de maanden november en december zijn erg druk.
‘We krijgen veel post nu, gemiddeld tien brieven per week’, zegt Van Damme.
Het zijn brieven naar overleden grootouders, vaders, moeders, zussen, kinderen, vrienden … Het gaat voornamelijk om brieven van volwassenen.
‘Al zijn er ook kinderen die tekeningen sturen.’
In de brieven worden herinneringen opgehaald, boosheid geuit, het ziekteproces nog eens overlopen, conflicten uitgelegd en gevoelens vertolkt waar men nog mee worstelt.
‘Zo herinner ik me een brief van een spoedarts die een kind niet heeft kunnen redden na een verkeersongeval. Ze schreef dat ze dat erg moeilijk vond en dat ze het hoopte dat hij in een betere wereld was terechtgekomen.’
Op de website Postkantoor.org vinden we alle citaten terug, ook dat van de spoedarts:
‘Vaarwel Lorenzo, dat je voor altijd mag verder huppelen in de uitgestrekte velden …’
Volgens Van Damme is het postkantoor als concept uniek in de wereld. Het van zich afschrijven van verdriet, is dat niet.
‘Het is erg deugddoend en helend’, verklaart psycholoog Alexander Verstaen, oprichter van het centrum Groeien in Leven en Sterven.
‘Zeker voor mensen die een complex rouwproces doorlopen – wat vaak te maken heeft met zaken die men nog had willen doen of zeggen – kan een brief iets deblokkeren en voor opluchting of verlichting zorgen. Zelfs al kan de andere persoon je niet meer antwoorden.
´Dat er bij dit initiatief wél een antwoord komt in de vorm van een heel persoonlijke tekening, is des te mooier.’
Rouwbundel
In België zijn er pastores en humanistische consulenten die daarop verderbouwen, bijvoorbeeld door de brief ook ritueel te verbranden.
Soortgelijke ceremonies bestaan trouwens wereldwijd. Zo krijgen nabestaanden in sommige Noord-Amerikaanse inheemse stammen een rouwbundel mee, met daarin een stukje haar van de overledene en heilige kruiden.
Een jaar lang mag die nabestaande naar geen enkel feest, alcohol is uit den boze.
Na dat jaar wordt de rouwbundel in het vuur gelegd, als officiële afronding van het rouwproces.
Voor Verbelen vormt de beantwoorde brief geen afronding, maar ze vond er wel rust in. Zelf kan ze intussen weer verder, maar zachter, trager.
‘Ik ben niet verleerd om te leven en de schoonheid van dat leven te zien. En daar heeft het postkantoor zeker bij geholpen.’
Brieven sturen kan naar:
Postkantoor 00/00/00
Brief voor nu
Postbus 40
9000 Gent.
Wie vragen heeft over zelfdoding kan altijd terecht bij de Zelfmoordlijn, op het telefoonnummer 1813 of online via www.zelfmoord1813.be
Bron: De Standaard