Professor fiscaal recht Mark Delanote – Dié uitbreiding is alleen in het regeerakkoord geslopen om één politicus te plezieren

Een meerwaardebelasting, de halvering van het huwelijksquotiënt, 6,4 miljard aan lastenverlaging op arbeid: in het nieuwe regeerakkoord sneuvelen wel wat fiscale taboes. Mark Delanote, die de blauwdruk voor een ideale fiscale hervorming schreef, is niet helemaal overtuigd.

Lieven Sioen en Christof Vanschoubroek

Het Nieuwsblad

9 februari 2025

Leestijd: 15 min

“Ik zie enkele lijnen van een plan, maar vooral weer veel koterij.”

Mark Delanote

Of Jan Jambon de geschikte persoon is om de fiscale hervormingsplannen van Arizona te realiseren?

Professor fiscaal recht Mark Delanote (UGent) lacht. Winterzon valt overvloedig binnen in zijn ruime privékantoor in Gent, op een boogscheut van de universiteit.

“Ik gun de nieuwe minister van Financiën, euh, …”

Het voordeel van de twijfel?

Delanote lacht opnieuw.

“Jan Jambon heeft ook de portefeuille pensioenen, niet? Dat zijn wel twee zware, complexe materies. Dan kom je maar beter technisch beslagen op het terrein, want alle experten van de lobbygroepen zullen aan zijn deur staan met een eenzijdig verhaal.

“Op zich houdt elk van hun argumenten steek. Dat is het leuke aan fiscaliteit: iedereen heeft altijd gelijk. Maar het is aan de minister om het evenwicht te bewaken.

“Zonder voldoende vakkennis bestaat het risico dat een minister zich door de lobbyisten laat leiden.”

Mark Delanote was voorzitter van de expertengroep die in 2022 in opdracht van voormalig minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) de visienota voor een fiscale hervorming schreef.

De grote pijlers daarvan waren:

Eenvoud – Weg met de parafiscale koterijen
Rechtszekerheid,
Herverdeling – Sterke schouders dragen in verhouding meer bij
Efficiëntie – Een a priori gelijke behandeling van gelijkaardige belastinggronden

Hoewel de visienota in eerste instantie alom geprezen werd, liep de hervorming zelf – door voormalig minister van Financiën Van Peteghem – stuk op de links-rechts tegenstelling binnen Vivaldi. Wordt het herkansen bij Arizona?

Misschien eerst een beginnersvraag: waarom hamert u zo op die fiscale neutraliteit?

“Neutraliteit betekent dat alle gelijkaardige inkomsten min of meer gelijk belast worden, zodat er geen fiscaal gemotiveerde verschuivingen of ontwijkingen ontstaan, waardoor welvaartsverliezen optreden.

“Die neutraliteit slaat op het evenwicht tussen de drie grote bronnen van belastinginkomsten:

Consumptie
Arbeid
Vermogen

“Maar ze geldt ook binnen elk van die drie pijlers.

“Concreet: nu geldt op inkomsten uit dividenden een roerende voorheffing van 30 procent, op interesten op spaarboekjes boven de vrijgestelde drempel 15 procent.

“Het gevolg is dat mensen hun vermogen niet louter in functie van risico en winstverwachting beleggen, maar hun keuze ook laten leiden door de fiscale voordelen.

“Men stopt spaargeld dus liever in spaarboekjes dan in economische bedrijvigheid.”

Ook Arizona huldigt die neutraliteit. Het woord staat zestien keer in het regeerakkoord. Tevreden?

“In België zou je eigenlijk een verschuiving van lasten op arbeid naar consumptie moeten doorvoeren om een efficiëntere belastingmix te krijgen. Maar op dat vlak gebeurt er niets.

“En hoewel Arizona het herstel van de neutraliteit in de vermogensfiscaliteit als dé grote beleidsdoelstelling naar voren schuift, is de uitwerking ervan eigenlijk ook vrij beperkt. Het zal niet tot de big bang in de vermogensfiscaliteit leiden.”

“Neem de fiscale harmonisering van de stelsels voor pensioensparen. Dat is eerder het wegwerken van een stommiteit uit het verleden dan een echte hervorming.

“En om de voorkeursbehandeling van spaargeld (15 procent roerende voorheffing bovenop een vrijstelling, red.) af te schaffen, wacht Arizona op een uitspraak van het Europees Hof van Justitie.

“Nochtans weet iedereen dat er een veroordeling komt. Waarom dan niet meteen al werken aan een neutrale behandeling van alle spaar- en beleggingsproducten? ”

Arizona voert wel een meerwaardebelasting op aandelen in.

“Dat klopt. Maar niet vanuit het idee dat het belastingstelsel hervormd moet worden, wél om de sterkste schouders te doen bijdragen aan de budgettaire sanering.”

Een solidariteitsbijdrage, heet het in het regeerakkoord. Zal u het ook zo noemen?

“Nee. Ik heb intussen tientallen solidariteitsbijdragen gekend, en mijn ervaring is dat dat een wollige term is om maar niet te moeten zeggen dat het een nieuwe belasting is.

“Puur conceptueel zou je het herstel van neutraliteit kunnen noemen, omdat we nu ook meerwaarde als een vorm van inkomen gaan beschouwen. Maar eigenlijk is het gewoon een heffing bovenop de andere.”

Het draagt wel bij tot het rechtvaardigheidsgevoel. Daarom was het zo belangrijk voor Vooruit.

“Over rechtvaardigheid spreek ik me als wetenschapper niet uit. Dat is een vlag die vele ladingen dekt. Herverdeling als een vorm van rechtvaardigheid is een politieke keuze.

“Wat mij interesseert, is hoe de overheid belastinginkomsten haalt uit bronnen die het minst schadelijk zijn voor economische groei.

“Er zijn eigenlijk maar twee productiefactoren:

Arbeid en
Kapitaal

“Je kunt er niet onderuit dat een belasting op het vermogen dat bedrijven inzetten om te investeren en groei te creëren, schadelijk is voor de economie.”

“Het alternatief is arbeid belasten. Dat hebben we tot nu toe excessief gedaan en dat is óók schadelijk. Je moet dus een evenwicht zoeken.

“Het opleggen van een ‘schadelijke’ vermogensbelasting kan dus gerechtvaardigd zijn om de druk op die arbeid wat te laten zakken.”

Dat doet deze ‘solidariteitsbijdrage’ toch?

“Maar ze maakt geen deel uit van een bredere oefening om dat evenwicht te vinden. Zo’n oefening pak je doordacht aan, en niet om drie uur ’s nachts, met modaliteiten die meer vragen opwerpen dan antwoorden bieden.

“Trouwens, we hebben al meerwaarde belastingen, die her en der sluiks zijn ingevoerd. De Reynders-taks, bijvoorbeeld, of de liquidatiebonus. Daarbovenop kwamen beurstaksen of transactieheffingen, en op de koop toe een belasting op bezit, de taks op de effectenrekening.

“Aan heel die koterij heeft met nu gewoon een kot toegevoegd.”

De meerwaardebelasting is wel een taboe dat sneuvelt. De grendel is van het slot voor een taxshift van arbeid naar vermogen.

“Dat is misschien het enige positieve aan dit verhaal. Maar dan was het zomerplan van De Wever coherenter.

“Daarin ging een begin van meerwaarde belasting ten minste gepaard met een vermindering van de effectentaks, de beurstaks en het tarief van de roerende voorheffing.”

Krijgt u veel telefoontjes over de meerwaardebelasting?

“Het is paniek.”

Wat antwoordt u dan?

“Wat moet ik antwoorden? Wat er in het regeerakkoord staat, zeker?

“Het enige wat we zeker weten, is dat de meerwaardebelasting betrekking heeft op toekomstige opbouw. Mensen moeten nu zeker niet halsoverkop zaken doen.”

Het huwelijksquotiënt is ook een taboe dat eindelijk sneuvelt. Gehuwden worden niet langer bevoordeeld op alleenstaanden.

“Dat is zeker een ingrijpende maatregel. Dat huwelijksquotiënt was totaal verouderd, een dada van de CVP vanuit het beeld van vrouwen aan de haard.

“Ik vond het sterk van minister Van Peteghem dat hij bij zijn hervormingsplan het principe van fiscale neutraliteit consequent durfde door te trekken naar de gezinsfiscaliteit, ook al ging dat tegen de eigen partijvisie in.

“Dat is wat ik mis bij veel politici. Ze zijn allemaal voorstander van meer neutraliteit en efficiëntie in het belastingregime, tot er aan de eigen achterban wordt geraakt.”

Daarom ook dat er amper gesleuteld wordt aan de belasting op consumptie, de btw?

“Naar mijn gevoel is daar inderdaad het minst hervormd.

“Kijk, om de meest neutrale belasting op consumptie te berekenen, zou je voor elk product een apart tarief moeten bepalen.

“Wat is de belasting die de minste impact heeft op de verkoop en het aankoopgedrag?

“Dan kun je hogere heffingen toepassen op pakweg luxeproducten waarvoor weinig alternatieven bestaan, en lagere voor bijvoorbeeld noodzakelijker producten zoals gezonde voeding. Zo vermijd je dat mensen overschakelen naar goedkopere maar ongezondere alternatieven.

“Dat is natuurlijk onwerkbaar. Je kunt niet op het ene product 1 procent heffen, op het andere 21 procent en op nog een ander 33 procent. Europa laat dat trouwens niet toe.”

“De tweede beste optie is een vast btw-tarief als uitgangspunt. Maar dat doen we in België ook niet.

“Er zijn zo veel verlaagde tarieven en vrijstellingen dat de btw-efficiëntie in dit land ongeveer 46 procent bedraagt.

“De overheid haalt dus minder dan de helft van de potentiële opbrengst uit btw.

“In Luxemburg, het zogenaamde fiscale walhalla, is dat nu 80 procent met een lager algemeen tarief van 17 procent btw.”

Dan raak je aan de winkelkar van mensen die het al moeilijk hebben door de inflatie.

“Daar wil ik twee zaken op zeggen.

“Een: Het is niet omdat je btw-tarieven een beetje optrekt dat producten automatisch duurder worden. Ik meen me een onderzoek te herinneren naar de prijzen van iPhones. Die kosten overal even veel, ondanks verschillende btw-tarieven. In Luxemburg zal Apple gewoon een beetje meer verdienen dan in België.”

“Twee: als je lagere inkomens wilt beschermen tegen prijsstijgingen, bestaan daar veel preciezere instrumenten voor dan een algemeen verlaagd btw-tarief waarvan iedereen profiteert. Maar die kennis lijkt niet door te dringen bij politici.”

Of ze krijgen dat aan de kiezer niet verkocht. Dat is de politieke realiteit.

“Vroeg of laat zullen politici toch eens moeten doen wat nodig is. Zo’n btw-hervorming zou bijvoorbeeld toelaten om de lasten op arbeid drastisch te verlagen.

“Maar er is een tweede reden waarom politici niet aan de btw durven te raken, en dat is de financiering van de gewesten. Als je de lasten op arbeid verlaagt, hebben de gewesten minder inkomsten.

“Een verhoging van de btw belandt vooral in de federale kas. Een taxshift van arbeid naar consumptie komt de federale overheid ten goede, en niet de gewesten.”

6,4 miljard lastenverlaging op arbeid is niet min. Dat zullen de gewesten ook voelen.

“Het is een eerste stap. Maar de oorspronkelijke plannen van De Wever waren veel ambitieuzer.”

Het communautaire staat een echte fiscale hervorming in de weg?

“Ik denk dat er inderdaad een sterk communautair slot zit op de fiscale hervorming. Dat geldt ook voor de vermogensfiscaliteit.

“Je kunt bijvoorbeeld alleen de reële inkomsten uit vastgoed – zoals huurinkomsten – federaal belasten als je de taksen op aankoop en bezit van vastgoed doet zakken. Maar die zitten bij de gewesten.”

U pleit ervoor om registratierechten af te schaffen en de reële huurinkomsten te belasten?

“Dat zou volgens mij het ideale scenario zijn.”

Bij de lasten op arbeid neemt Arizona veel aanbevelingen van uw visienota over. De belastingvrije som wordt opgetrokken. De werkbonus wordt versterkt en de Bijzondere Bijdrage Sociale Zekerheid wordt verlaagd. Bent u daarover positiever?

“Het zijn geen onlogische ingrepen.

“De bijzondere bijdrage was bij uitstek een storende heffing en bovendien niet gezinsneutraal. Ze weegt in bepaalde gevallen zwaarder voor alleenstaanden dan voor gehuwden.

“De verhoging van de belastingvrije som is een goed idee, ook al weegt die budgettair zwaar door. Maar samen met de afschaffing van de belastingvermindering op werkloosheidsuitkeringen verkleint het de werkloosheidsval en de promotieval. Dat zal mensen stimuleren om werk te vinden.

“Het enige wat ik jammer vind, is dat er voor de hogere inkomsten niets gebeurt. De belastingdruk op hen rekt ondertussen wel de grenzen van het fatsoen op.”

Politici moeten keuzes maken, en de afspraak was dat de sterkste schouders meer zouden bijdragen.

“Het is logisch dat men zich in eerste instantie richt op de laagste en de laaggemiddelde inkomsten. Maar de heffingsdruk op hogere inkomens stoot al snel door naar 60 procent, werkgeversbijdragen inbegrepen. Zo’n hoge druk zien we niet in de ons omringende landen.”

Die druk kun je pas verlagen als de begroting weer op orde is.

“Klopt, maar die hoge druk is wel de oorzaak van al die fiscale koterijen die maar niet afgebroken raken.

“Als een werkgever op 100 euro verloning in cash 50 à 60 euro aan de staat moet bijdragen, is het normaal dat hij steeds meer loon onder de vorm van voordelen van alle aard toekent of cafetariaplannen laat opmaken. Of dat het aantal managementvennootschappen blijft toenemen.”

U hebt daar begrip voor?

“In een optimaal belastingsysteem is zo’n managementvennootschap bijvoorbeeld een complete anomalie.

“Hogere inkomens maken er oneigenlijk gebruik van om inkomen uit arbeid om te zetten in inkomen uit vermogen, wat veel minder belast wordt.

“Maar in de huidige maatschappelijke en politieke context is het de evidentie zelve dat mensen dat doen. In plaats van 60 procent procent betaal je via zo’n vennootschap nooit meer dan 40 procent aan heffingen, in de regel zelfs rond de 35 procent.”

Arizona trekt wel het minimumloon dat bedrijfsleiders zich moeten uitkeren om van die verlaagde vennootschapsbelasting te genieten op van 45.000 naar 50.000 euro.

“50.000 euro die bovendien voortaan geïndexeerd wordt. Dat was in het verleden nooit gebeurd.

“Maar belangrijker nog is dat dat loon voortaan voor niet meer dan 20 procent in voordelen van alle aard mag worden uitgekeerd. Mensen zullen zich dus niet meer hoofdzakelijk met Porsches en huizen kunnen belonen.”

Die maatregel moet 7,5 miljoen opbrengen.

“Dat is dus peanuts, hé. Maar misschien is het de enige maatregel die meer opbrengt dan verwacht.”

Hebt u er dan ook begrip voor dat het systeem van auteursrechten weer wordt uitgebreid naar digitale beroepen?

“Nee, dat is puur sarcasme. Die uitbreiding naar digitale beroepen is alleen in het regeerakkoord geslopen om één politicus te plezieren.”

Georges-Louis Bouchez die het Waalse softwarebedrijf Odoo tegemoet wil komen?

“Voor mij illustreert dat hoe politici over fiscaliteit spreken. Zij focussen zich altijd op bestaande niche-maatregelen die eerder toevallig bepaalde belangen dienen, maar ze spreken zich niet uit over het bredere geheel.

“Die auteursrechten zijn er gekomen om schrijvers en kunstenaars met onregelmatige inkomsten te ondersteunen, niet om elke informaticus een voordeliger belastingregime te bieden.”

“Op zich kan het uiteraard wel gerechtvaardigd zijn om de softwarebedrijven te ondersteunen. Maar ga dan met die sector aan tafel zitten om te bekijken hoe dat zo efficiënt en effectief mogelijk gebeurt. En doe dat niet door een belastingregime te misbruiken waarvoor het nooit bedoeld was.

“Trouwens, ook dat is een bevoegdheid van de gewesten. Wallonië of Vlaanderen zouden bijvoorbeeld een slimme subsidieregeling voor techbedrijven kunnen uitbouwen. Maar nu gebruikt men federale fiscale wetgeving om beleid te ondersteunen dat eigenlijk door de gewesten moet worden uitgebouwd.”

De fiscale regularisatie van zwart geld maakt een comeback. Dat systeem blijft toch onrechtvaardig voelen?

“Ik noem dat pragmatisme en gezond verstand.

“Hardnekkige fraudeurs of criminelen moet je natuurlijk hard aanpakken.

“Maar wat met mensen die tot inkeer komen? Of de erfgenamen en begiftigden van die zwarte en grijze fortuinen die in de jaren ’60 tot ’90 in het buitenland zijn geparkeerd en dat in België willen investeren?

“Zolang het witwasmisdrijf niet verjaart, blijf je met dat kapitaal zitten over de generaties heen. Waarom zou je dat geen uitweg bieden? “

Als we samenvatten: u ziet enkele stappen in de goede richting, een paar stappen achteruit, maar de globale architectuur zal dit regeerakkoord niet herbouwen.

“Het is makkelijk om vanaf de zijlijn kritiek te geven. En ik besef dat zo’n hervorming niet met een big bang kan gebeuren.

“Wat ik minder begrijp, is dat het zo traag gaat, met horten en stoten en roepen en tieren.

“Ik zou het veel mooier gevonden hebben als men een einddoel had geformuleerd, dat weliswaar nu utopisch is, maar wel de richting aangeeft waarin nu kleine stapjes worden gezet.”

Uw visienota was zo’n academisch ideaal. Maar zo werkt politiek niet. Daar verdedigen partijen nu eenmaal verschillende belangen.

“Uiteraard heeft politiek een eigen dynamiek, maar waarom kan dat niet gebeuren vanuit wetenschappelijke evidentie?

“In ons expertenpanel zaten vijftien academici van verschillende ideologische strekking. André Decoster wordt klassiek in het linkse kamp geduwd, Gert Peersman en ikzelf eerder in het rechtse kamp.

“Maar wij kwamen wel tot een consensus over de basisprincipes voor een fiscale hervorming.

“Het uitvlakken van btw-tarieven, de gelijke behandeling vermogensinkomsten, het principe van de belastingvrije som … daar was iedereen het over eens.”

“De hoogte van de tarieven, daarentegen, en de mate van progressiviteit, dát zijn politieke vragen.

“Voor mij is een ideaal fiscaal model er een waarvan de structuur vast staat en waar politici aan de knoppen draaien volgens de budgettaire noden en hun ideologische overtuigingen.

“Die structuur is wetenschappelijk onderbouwd. Daar blijf je best af tenzij de wetenschappelijke inzichten wijzigen.

“De knoppen zijn dan de tarieven, tariefschijven en vrijstellingen. En ja, dan blijft er nog altijd ruimte voor bepaalde nichemaatregelen, maar die moeten dan wel economisch onderbouwd zijn, en niet gebaseerd op het buikgevoel tijdens een nachtelijke vergadering.

“Vind je mij nu naïef?”