Rik Devillé – Vanuit de hoek van de bisschoppen is er vooraf veel druk uitgeoefend op de makers van ‘Godvergeten’

‘Het kan niet zo moeilijk zijn om de Wollemarkt in Mechelen, waar het aartsbisdom is gevestigd, om te dopen tot Eva Demoorplein.’ In zijn nieuwe boek vertelt priester Rik Devillé haar verhaal. Van een 14-jarig meisje dat na haar verkrachting door een geestelijke werd veroordeeld wegens ‘verleiding’.

Douglas De Coninck – De Morgen

Voor we aan de vraag kunnen toekomen of dit nu zijn laatste boek is, is priester Rik Devillé (79) ons al voor.

“We zijn bezig met een geactualiseerde versie van In de naam van de Vader, het boek dat aan de basis lag van Godvergeten”, zegt hij.

“Er zijn tussen 2019 en 2023 nog zaken gebeurd die moeten worden vermeld. En er moeten vooraan ook een paar waarschuwingen in.

“Noodnummers, en ook het advies om je als lezer misschien beter te beperken tot één getuigenis per dag.

“Ik denk dat dat altijd mijn probleem is geweest. Er viel te veel in één keer te vertellen en je kunt met woorden alleen niet alles overbrengen.”

Het lukte pas door 15 getuigen uit dat vorige boek voor de camera te krijgen in Godvergeten.

“Toen ik met een aantal slachtoffers vooraf de eerste aflevering mocht bekijken, zei ik: ‘Mensen gaan hier direct van wegzappen.’ (lacht)

“Het leukste neveneffect voor mij is dat sommige collega-priesters mij niet langer als een paria behandelen.

“Na de tweede aflevering kreeg ik een mail van een Brusselse priester. Ik zette me al schrap toen ik hem opmerkte, maar hij bedankte mij voor wat ik de voorbije jaren heb gedaan. Ik was zo geëmotioneerd dat ik hem pas een dag later kon bedanken voor zijn lieve woorden.

“Het was de eerste keer in dertig jaar dat ik zoiets meemaakte. Vroeger was het altijd van: je overdrijft. Naast de mensen die men zag in Godvergeten staan honderden andere slachtoffers. Honderden.

“Gisteren heb ik hier nog van twee tot vier zitten luisteren naar een drieënzestigjarige man tot dan toe met niemand ooit over zijn misbruik heeft kunnen praten.”

Wat verwacht u van de parlementaire onderzoekscommissie?

“Heel veel. Maar allereerst dat ze misschien weleens mogen erkennen dat dit nu net was wat wij met de werkgroep Mensenrechten in de kerk in 2010 al vroegen.

“In Godvergeten zit dat beeld waarin ik op de publieksbanken onnozel sta te doen tijdens de getuigenis van Godfried Danneels. Die eerste commissie is helemaal volgepraat door de bisschoppen.

“Als je dan zou weten wat voor druk er vanuit de hoek van de bisschoppen, en vooral René Stockman van Broeders van Liefde, is uitgeoefend op de programmamakers:

‘Wij moeten dat op voorhand zien! Wij moeten ook aan het woord komen en wij brengen onze advocaat mee!’

“Zo’n Johan Bonny die alleen maar kan roepen van: ‘Ik ben geen priester geworden om dit op te kuisen.’

“Het draait puur om zelfbehoud. Dat begrijp ik wel, maar een beetje pastorale houding kan toch geen kwaad? Gewoon even luisteren naar de slachtoffers.”

U schrijft dat als u vandaag voor de keuze stond u niet opnieuw priester zou worden.

“Waarmee ik niet gezegd heb dat ik mijn leven als verloren of nutteloos ervaar. Ik heb ook heel veel mooie momenten gehad, hoor.

“Niets is mooier dan gemeenschapsopbouw, zoals ik kon doen in mijn parochies. Samen dingen opbouwen. Zonder priester nu, want ik ben sinds 2009 met pensioen.

“Die parochiale werking werd voortgezet, niet met één leider, maar volgens democratische principes. Het priesterschap is en blijft ook iets heel moois. Wat is er mooier dan de liefde?

“In de dekenij van Halle waren er dit jaar twintig communicantjes. Vroeger waren dat er honderden. Jonge gezinnen weten heus wel welke waarden ze willen doorgeven aan hun kinderen, en de kerk komt daar niet meer bij te pas.

“We moeten ermee ophouden zoveel te lang te hechten aan de wetten van de kerk. Stel u voor dat de ayatollahs in Iran hier komen bepalen wat mag en wat niet. Zouden wij dat pikken?”

Uw nieuwe boek gaat over Eva Demoor, die op haar veertiende werk verkracht, en daarvoor werd veroordeeld.

“Ze is misbruikt in 1949 en geldt als het oudste bekende verhaal in onze werking.

“Haar naam, Eva, heeft ook iets symbolisch. Zij is veroordeeld voor landloperij en ontucht.

“Omdat ze als veertienjarige een priester had (vormt aanhalingstekens met de vingers) verleid.

“Ze is als kind daarom in een instelling geplaatst en is er pas jaren later achter gekomen dat ze was veroordeeld.

“Priesters waren de therapeuten toen er nog geen therapieën bestonden. Van een priester ging het gevoel uit: ‘Wat je ook hebt mispeuterd en wat er ook is misgelopen, er zal naar jou worden geluisterd.’

“En juist die positie is in al die dossiers misbruikt. Dat is de totale uitholling van zichzelf. Men kan niemand verwijten dat het slecht gaat met de kerk, dat hebben ze zelf gedaan.”

Het kan ook haast niet anders dan dat deze misbruikers perfect van elkaar wisten wat ze deden.

“Dat is een systeem. Ik wist dat lange tijd ook niet, maar er is een systeem van liegen. Je kan het niet anders benoemen.

“Ergens aan het eind van Godvergeten zie je twee oudere dames die elkaar heel innig vastpakken onder wie die Dendermondse van wie haar ouders en haar broertje uit het leven waren gestapt. Heel pakkend.

“Die vrouwen kenden elkaar niet, maar toch voelden zij zich intens verbonden doordat ze dezelfde gruwel hadden meegemaakt. Dat wil zeggen dat hier inderdaad een systeem achter zat.

“Het voelde als verbondenheid onder mensen die uit dezelfde oorlog zijn gevlucht.”

Is dat systeem er altijd geweest of is dit iets van de laatste decennia?

“Dat weten we niet. Er bestaan oude teksten, onder andere over een kanunnik in Brussel, meer dan honderd jaar geleden, die veel ‘kleine vriendjes’ had. De misbruikmelder werd in Duffel vermoord, maar de feiten zitten daar nog veel verder weggestopt dan nu. Er werd nog achterbakser over gedaan. Ik vrees dus dat het van alle tijden is.

“Vroeger, als iemand een afwijkende seksuele voorkeur had, waren er twee mogelijkheden. Een lesbische vrouw kon het klooster in, en verwierf dan een zekere sociale status binnen haar familie, of ze kon kiezen voor een bestaan als ouwe jonge dochter. In mijn dorp had je er zo een paar: vrouwen die niet van ’t straat geraakten, en die werden dan zo genoemd.

“Maar goed, dit is nog altijd van een totaal andere orde dan kindermisbruik. Soms zie ik wel een verband met het celibaat. Waarbij sommige mensen gewoon nooit de kans hebben gekregen om een normaal affectief leven te ontwikkelen.

“De meesten onder ons leven celibatair. Doordat de partner er niet meer is of omdat men binnen de relatie op elkaar uitgekeken is geraakt. Maar dat hoeft helemaal niet problematisch te zijn.

“Ik denk dat heel veel daders in eerste instantie slachtoffer zijn geweest. Dat het van generatie op generatie is doorgegeven.”

Een oud-leerling van een internaat van de Broeders van Liefde wou een reünie organiseren van de klas van 1985. Er bleken buiten hijzelf nog drie leerlingen in leven.

“Ja, en dat is wat zelfs na Godvergeten nog altijd zo lastig uit te leggen valt: wat zo’n vertrouwensbreuk met mensen doet. Hoe die nooit maar dan ook nooit nog gaan kunnen functioneren. Hoe hun leven enkel nog neerkomt op overleven.

“Een kind wil affectie. Een kind zoekt vertrouwen en bevestiging bij volwassenen. Als je dat beschadigt, beschadig je voor het leven. Zoiets kan juridisch verjaren. In het hoofd van een slachtoffer bestaat geen verjaring.

“Het systeem dat de Broeders van Liefde ontwikkelden was simpelweg hels. Daar valt gewoon heel moeilijk mee verder te leven. Ik vraag mij af: hoe hebben zij dat gekund?”

Bent u nog gelovig?

“Ik beschouw mijzelf nog altijd als gelovig, maar schat dat 30 procent van alle slachtoffers het allemaal kwijt is. Niet enkel het geloof in het instituut, maar het geloof op zich.

“Mensen zijn zo hard kapotgemaakt dat dat ook niet anders kan, en je kan dat pas begrijpen door naar hen te luisteren. Mensen kunnen zo hard gekwetst geraken dat het gewoon weg is. Onherstelbaar.

“Het blijft een misdaad tegen de menselijkheid. Men is een mens aan het uitroeien. Ik kan het niet anders zeggen.”

Er werd in de jaren tachtig lacherig gedaan over losse handjes in colleges en internaten. Jeroen Olyslaegers schreef: ‘Ja maar, dit wisten we toch al? Het is een confronterende vraag. Want dat eerdere weten heeft geen rimpeling veroorzaakt.’ Zijn we niet allemaal een beetje medeplichtig?

“De ergste vormen van misbruik speelden zich af in internaten. Dat zijn gesloten gemeenschappen. Hoe kon je als buitenstaander de geruchten van toen beoordelen?

“Wat we nu wél kunnen doen is herdenken. Zoals gemeenten monumentjes oprichten met de namen op van oorlogsslachtoffers.

“Gedenkplaatsen oprichten voor vergeten slachtoffers van seksueel misbruik in de kerk. Het kan niet zo moeilijk zijn om bijvoorbeeld de Wollemarkt in Mechelen, waar het aartsbisdom Mechelen-Brussel is gevestigd, om te dopen tot Eva Demoorplein.

“Dat zou een eenvoudig gebaar zijn waarbij de kerk en iedereen die erbij betrokken is voortdurend zou worden herinnerd aan het gruwelijke verleden. Ik hoop dat bisschop Johan Bonny dat voorstel omarmt.”

Nieuwe meldingen blijven komen, deze week nog door Vincent Van Quickenborne.

“Ja, over het Sint-Barbaracollege in Gent, waarover eerder ook al meldingen waren. Ik loop achter. Ik sta nu twee uur vroeger op, want ik wil door al die mails geraken. Het zijn er nu meer dan na het ontslag van Vangheluwe. Of misschien ligt het aan het feit dat ik nu trager functioneer dan in 2010.”

Wat doet dat met u, al die meldingen, elke dag opnieuw?

“Eva Demoor is vorig jaar overleden. Heel verbitterd. Ik voel nu meer en meer de neiging om haar laatste hartenkreten te herhalen.”

Er is nu een debat aan de gang over de financiering van de kerk.

“Ik vind dat escape. Ik neem daar niet aan deel. Het doet mij denken aan het verhaal waar Johan Bonny opeens mee afkwam: ‘Oei, we moeten nu Vangheluwe afzetten.’

“Doorzien mensen dat dan niet, die tactiek? De aandacht afleiden van waar het werkelijk over gaat. Over systematisch seksueel misbruik van kinderen.

“We zijn nu een paar weken verder. Waar is Roger Vangheluwe en wat is zijn status? Die is nog altijd exact hetzelfde. Idem voor de ontdopingen. Ik zou zeggen: dien een klacht in bij de privacycommissie. Dat zijn allemaal escape-onderwerpen.

“Ik ben ook tegen de financiering van de kerk zoals ze nu gebeurt en ik vind ook dat iedereen het recht moet hebben om te worden ontdoopt, maar als we daarover gaan debatteren ben ik mijn debat kwijt.

“En dat debat hoort te gaan over mensen die andere mensen het leven ontnemen en dat kunnen blijven doen omdat er een systeem is dat hen daarin beschermt.

“Dertien jaar en drie maanden lang was de bisschoppelijke status van Roger Vangheluwe voor de bisschoppen niet problematisch.

“Uitgerekend na de laatste aflevering van Godvergeten was die dat opeens wel.

“Er zijn duizend geestelijken die ze van vandaag op morgen uit de kerk hadden kunnen zetten. Omdat ze kinderen hebben misbruikt. En dan heb ik het gewoon over de zaken sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw tot nu – ik kom aan minstens duizend.

“Anders dan bij Roger Vangheluwe was daar geen interventie van de paus voor nodig, op dit lagere niveau had de kerk dat zelf kunnen doen.

“Vangheluwe kunnen ze niet afzetten, en juist daarom focussen ze opeens op hem.

“Ze zijn best slim, hoor. Rome moet het doen en ze weten heel goed dat Rome het niet zal doen.”

Eric Dejaeger, in Canada veroordeeld en opgesloten vanwege meervoudig seksueel misbruik van kinderen, die behoort nog altijd tot de club?

“Goed voorbeeld. Die is inderdaad nog altijd onderdeel van de kerk. Bedenk dan hoelang het duurde om Norbert Béthune te ontslaan. Dat gebeurde met één telefoontje waarin Roger Vangheluwe hem zei niet te begrijpen ‘hoe laag gevallen’ hij was.

“Norbert was gehuwd met de vrouw van wie hij hield. En hij was daar open over geweest. Werk kwijt, loon kwijt. Stempelgeld? Geen recht op. Zo snel gaat dat.

“Er was ook priester Rudi Borremans. Die woonde samen met zijn vriend, maar dat was het punt niet. Het punt was dat hij dat in het openbaar zei. En ook hij was zijn wedde kwijt. Direct. Daar hoefde niemand voor naar Mechelen of naar Rome. Eén briefje naar de minister van Justitie en het was gepiept.”

Hoe komt het eigenlijk dat u nooit uit de kerk bent gezet?

“Ze hadden eens moeten proberen (lacht). Mocht ik geen klachten doorsturen of wat? Ik denk dat ze zelf wel wisten dat dat geen goed idee zou zijn geweest.”