USA – EU wil onderzoekers weglokken uit VS met “superbeurzen”

”We willen het continent zijn waar talent welkom is.” Nu Trump de academische vrijheid aan banden legt, hoopt Von der Leyen dat onderzoekers uit de VS voor Europa kiezen. De lokazen blijven beperkt.

Bart Beirlant en Jolien De Bouw

De Standaard

5 mei 2025

Leestijd: 4 min

“Kies Europa voor wetenschap.”

Onder die titel organiseerden de Franse president Emmanuel Macron en Commissie voorzitter Ursula von der Leyen aan de Sorbonne-universiteit in Parijs een groots evenement om buitenlandse wetenschappers, onderzoekers en academici naar Europa te halen.

Het initiatief mikt vooral op Amerikanen die voor zichzelf geen toekomst meer zien in de VS, nu president Trump de academische vrijheid aan universiteiten inperkt.

Een rondvraag van het Britse blad Nature eind maart leverde opvallende resultaten op: van de ruim 1.600 wetenschappers die reageerden, lieten er 1.200 weten dat ze overwegen de VS te verlaten. Canada en Europa genieten hun voorkeur.

Rol van wetenschap

“De rol van wetenschap wordt vandaag in vraag gesteld in de wereld.

“Investeringen in fundamenteel, open en vrij onderzoek worden in twijfel getrokken. Wat een gigantische misrekening”, zei Von der Leyen, zonder expliciet naar de VS te verwijzen.

“Wetenschap kent geen paspoort, geen geslacht, geen etniciteit of politieke partij.”

De Duitse, die zelf arts van opleiding is, stelt drie maatregelen voor om Europa aantrekkelijker te maken voor buitenlands talent – ook het Verenigd Koninkrijk, Zwitserland en Noorwegen waren in Parijs vertegenwoordigd.

Magneet

“Voor alles moeten we maken dat wetenschap in Europa open en vrij blijft”, zei Von der Leyen in haar speech. Daarom wil ze de vrijheid van onderzoek verankeren in Europese wetgeving.

“Om van Europa een magneet te maken voor onderzoekers” trekt de Commissie tot eind 2027 een half miljard euro extra uit. Daarmee zal een nieuw type “superbeurzen” van zeven jaar worden gefinancierd.

“Dat moet een perspectief op langere termijn bieden aan de allerbesten”, aldus Von der Leyen.

Onderzoekers die vanuit de VS naar Europa verhuizen, zullen een beurs van 2 miljoen euro kunnen aanvragen in plaats van 1 miljoen tot nog toe om een onderzoeksgroep op te zetten.

Als derde punt wil Von der Leyen de administratieve procedures voor toegang tot en verblijf in de EU vereenvoudigen en versnellen.

De vraag is of dat extra geld een groot verschil zal maken. De Europese Onderzoeksraad, die over de toekenning van de beurzen beslist, beschikt voor de periode 2021-2027 over ruim 16 miljard euro. Een half miljard extra voor de volgende 2,5 jaar lijkt niet veel om als magneet te fungeren.

“Choose France”

Macron lanceerde in april al het platform “Choose France for Science” om onderzoekers uit de VS aan te trekken.

Franse vakbonden van onderzoekers en universiteiten reageerden kritisch. In april besloot de Franse regering 400 miljoen euro te bezuinigen op het Franse onderzoeksbudget. In de begroting voor 2025 was al een miljard euro geschrapt.

“Frankrijk, dat een veilige haven wil zijn, wordt getroffen door bezuinigingen die zich al meer dan twintig jaar opstapelen en die de levensvatbaarheid van het hele systeem bedreigen”, waarschuwde een groep Franse onderzoekers.

Jonge onderzoekers hebben het moeilijk om de eindjes aan elkaar te knopen en krijgen maar weinig vooruitzichten.

Besparen op verwarming

De Sorbonne, waar Macron eerder al grootse plannen voor Europa uit de doeken deed, is er financieel erg belabberd aan toe. Dit jaar moet ook daar flink worden bespaard. De ingekrompen aankoopbudgetten van de bibliotheken waren eind januari al op.

In Straatsburg besloot de universiteit na het uitbarsten van de oorlog in Oekraïne ‘s winters extra dagen dicht te gaan om te besparen op de energiekosten. In veel universiteiten wordt bespaard op personeel, kaarten de vakbonden aan.

“Als ik een buitenlandse collega uitnodig voor een conferentie, word ik een reisagent die zijn vliegtuig en hotel boekt”, zegt Pierre Gervais, professor Amerikaanse studies aan de Université Sorbonne Nouvelle in de krant Libération.

Bovendien zijn de salarissen van onderzoekers in Frankrijk lang niet wat de grote Amerikaanse universiteiten bieden.