Toponderzoekers nemen ontslag, waardevolle data dreigen verloren te gaan. Stilaan wordt duidelijk wat de gevolgen zijn van Trumps drastische besparingen aan Amerikaanse onderzoeksinstellingen.
“Tegen jonge onderzoekers zeg ik:
ga weg uit de VS.”
Maxie Eckert – De Standaard
13 juni 2025
Leestijd: 16 min
“Tegen jonge onderzoekers zeg ik: ga weg uit de VS.”
Michael Lubell
Professor fysica aan de
City University of New York
Vooraf
Duizenden onderzoeken in de VS die gefinancierd worden met overheidsgeld, zijn de voorbije maanden stopgezet door de regering. Eind februari kreeg een eerste golf onderzoekers te horen dat ze hun werk moeten staken.
President Donald Trump zegt te willen snoeien in wat hij “links” wetenschappelijk onderzoek aan “woke” universiteiten noemt.
Trump viseerde allereerst projecten waarin termen als “transgender”, “desinformatie”, “vaccintwijfel” of “gelijke kansen” aan bod komen.
Hij heeft ook de oorlog verklaard aan Harvard en Columbia, twee van de meest gerenommeerde universiteiten in de VS.
Die doen volgens hem niets tegen het antisemitisme op hun campussen en verdienen daarom niet langer overheidssubsidies.
Maar daar blijft het niet bij.
Nu blijkt dat een groot deel van de Amerikaanse wetenschap wordt ontmanteld.
Projecten uit zowat alle wetenschapsdomeinen en aan universiteiten van alle slag zijn getroffen.
Óók onderzoek dat politiek helemaal niet gevoelig ligt en waarvoor de wereld naar Amerika kijkt.
- Wat is het geheim van mensen die honderd worden?
- Maakt het uit wat je als jongvolwassene hebt gegeten?
- En hebben pesticiden er iets mee te maken?
Het antwoord ligt misschien in Boston. De prestigieuze Harvard-universiteit bewaart er in grote vriezers een collectie van miljoenen stalen: bloed, urine, stoelgang, stukjes vingernagel.
Voor de Nurses’ Health Study hebben ruim 280.000 verpleegkundigen sinds de jaren 70 regelmatig vragenlijsten over hun gezondheid ingevuld en lichaamsstalen afgestaan.
Duizenden papers zijn gebaseerd op de studie. Daaronder het eerste onderzoek ooit dat heeft aangetoond dat alcohol borstkanker kan veroorzaken en een vroege studie die erop wees dat transvetten in voeding slecht zijn voor het hart.
Vandaag naderen de oudste studiedeelnemers hun honderdste verjaardag. In hun stalen zouden onderzoekers graag speuren naar wat die deelnemers bijzonder maakt.
Zouden. Want binnenkort dreigen de vriezers met de vele stalen uitgeschakeld te worden. De stalen in vloeibare stikstof bewaren kost volgens de universiteit honderdduizenden dollars aan stroom en onderhoud per jaar.
Tot dusver kwam het geld van de overheid, maar de regering van president Donald Trump zegt niet langer onderzoek aan Harvard te willen financieren omdat de universiteit ernstig antisemitisme zou gedogen.
Als de subsidiekraan wordt dichtgedraaid en Harvard geen andere geldbron vindt, zullen veel stalen uit de Nurses’ Health Study later dit jaar ontdooien. Dan kunnen ze de vuilnisbak in.
De stalen zijn nochtans onbetaalbaar, zei Walter Willet recent aan StatNews. De professor epidemiologie en voeding is verantwoordelijk voor de studie.
“Als je ze opnieuw wilt verzamelen, moet je decennia wachten tot je de data hebt waar wij nu over beschikken.”
Ook Patrik Vankrunkelsven, directeur van het Centrum voor Evidence-Based Medicine aan de KU Leuven, zegt dat het “zeer, zeer spijtig” zou zijn als de vele stalen verloren zouden gaan.
“De Nurses’ Health Study, met haar lange looptijd en grote aantal deelnemers, is uniek. Ze is een goudmijn voor kennis.
“Je kunt volgens de regels van de kunst verbanden leggen tussen de gezondheid van mensen en hun voeding, gedrag of blootstelling aan giftige stoffen.”
Stop-work order
Het dreigende verlies van de biobank is maar een van de vele voorbeelden van wat er op het spel staat door het beleid van Trump.
Stilaan wordt duidelijk dat de kaalslag aan de Amerikaanse onderzoeksinstellingen niet alleen grote gevolgen heeft voor de onderzoekers in kwestie. De hele wereld zal het voelen.
Sinds begint dit jaar werden al ruim 2.000 lopende onderzoeksprojecten plots door de overheid beëindigd. Daaronder een programma voor de ontwikkeling van een hiv-vaccin, onderzoek naar alzheimer, naar hersentumoren en naar drugsverslavingen.
Onder meer Nasa-metingen van de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer en de Nurses’ Health Study staan dan weer op de lijst met projecten waarvan de toekomst zeer onzeker is.
Ook de toekomst van het programma ExoMars, waarin met ruimtetuigen op Mars naar sporen van leven wordt gezocht, ziet er somber uit. Nasa plant de stekker uit de samenwerking met haar Europese evenknie ESA te trekken om geld te besparen.
De VS, het land met de meeste Nobelprijs winnaars, dreigen na tachtig jaar hun status als wetenschapsgrootmacht te verliezen.
Na de Tweede Wereldoorlog werd de Amerikaanse overheid wereldwijd de grootste publieke geldschieter voor academisch onderzoek.
Voor het boekjaar 2025 was een budget van rond 60 miljard dollar voor onderzoek aan universiteiten voorzien.
Het Witte Huis wil in 2026 het budget voor biomedisch onderzoek, dat via de National Institutes of Health (NIH) wordt verdeeld, met 40 procent verminderen.
Voor het budget voor fundamenteel onderzoek en projecten in de exacte wetenschappen (dat via de National Science Foundation naar universiteiten gaat) zou dat zelfs 56 procent worden.
De regering wil voortaan focussen op “prioritaire gebieden” zoals:
- Artificiële intelligentie
- Kwantumcomputers
- Nucleaire energie
Voor de rest wordt er, in de naam van de strijd tegen “woke wetenschap”, bespaard.
Het Amerikaans Congres moet nog beslissen over Trumps voorstel voor het budget van 2026. Maar uit een analyse van The New York Times blijkt dat er al dit jaar veel minder onderzoeksprojecten van de National Science Foundation groen licht kregen dan in andere jaren.
Onder meer projecten rond generatieve AI en diepzeeboringen krijgen wel een boost. In zowat alle andere wetenschapsdomeinen wordt gesnoeid.
De besparingen, schrijft de krant, treffen zeker niet alleen projecten en programma’s rond diversiteit en inclusie, waar de regering-Trump een hekel aan heeft.
“In de VS zijn er altijd wel politici geweest die bepaalde wetenschappelijke projecten niet genegen waren. Maar wat we nu meemaken, is ongezien”, zegt Michael Lubell in een videogesperk.
Lubell is professor fysica aan de City University of New York en auteur van Navigating the maze: How science and technology policies shape America and the world, een boek over het wetenschapsbeleid van de VS.
“In enkele maanden wordt erg veel kapot gemaakt. De heropbouw zal decennia duren of de schade kan gewoonweg niet meer hersteld worden. Dit kan een kantelpunt zijn.”
Lubell ziet het binnen zijn eigen instelling. Een collega kreeg een stop-work order: het bevel om onmiddellijk al haar lopend onderzoek te stoppen.
Een gerenommeerde fysicus aan wie een miljoen dollar overheidsgeld was toegezegd voor een specifiek onderzoeksinstrument, krijgt de beloofde tweede schijf niet om het toestel aan te schaffen.
“Het onderzoek kan dus niet doorgaan. Daarbij komt de tergende onzekerheid over zijn andere projecten die de overheid financiert.”
Onlangs hield Lubell aan de University of Nebraska een voordracht over wetenschap in de VS. Meerdere jonge onderzoekers vroegen hem wat hij in hun plaats zou doen.
“Ik zei: vertrek naar het buitenland.
“Het is zeer triest, maar de komende jaren zullen in de VS weinig opportuniteiten zijn voor onderzoekers.”
Afgekeurde woorden
Het zijn niet alleen jonge, beloftevolle onderzoekers die ontmoedigd raken. Ook sommige gerenommeerde onderzoekers geven er de brui aan. Ze zien zich onder Trump bedreigd in hun vrijheid van denken en onderzoeken.
Zo zal filosoof Jason Stanley, die rond fascisme en propaganda werkt, eind dit jaar van Yale verhuizen naar de universiteit van Toronto in Canada.
Stanley zei onlangs in een radio-interview op Deutschlandfunk dat Trump volgens hem het doel heeft om “zoals elke autocraat het universiteitssysteem kapot te maken”.
Zijn vader, vertelde Stanley, is in 1939 als 7-jarige Joodse jongen vanuit nazi-Duitsland naar New York gevlucht.
“Ik wil niet dat mijn kinderen nu in een autocratisch land moeten opgroeien.”
Kevin Hall is nog zo’n toponderzoeker die het heeft gehad met het nieuwe beleid. De wetenschapper werkte tot voor kort aan de NIH, de overheidsinstelling die universitair onderzoek financiert en zelf hoogstaand onderzoek uitvoert.
Hall leidde daar de groep die een van de meest prangende vragen in de voedingswetenschap onderzoekt: waarom lijden almaar meer mensen aan overgewicht en wat heeft ultra bewerkte voeding ermee te maken?
Hall oogstte internationaal faam toen hij in 2019 aantoonde dat proefpersonen veel meer calorieën eten (en verdikken) als ze ultrabewerkte voeding krijgen dan wanneer ze gelijkaardige, maar vers bereide maaltijden eten.
Hall en zijn team hadden de proefpersonen 4 weken lang in het NIH-onderzoekscentrum laten logeren en van eten voorzien. De onderzoekers controleerden dag en nacht wat de deelnemers aten.
In een interview met De Standaard, ruim anderhalf jaar geleden, vertelde Hall dat hij al bezig was met een nieuw onderzoek. Dat zou uitklaren wat het exact is dat mensen meer doet eten als hun voeding ultra bewerkt is: de smaak, de textuur, iets anders? De resultaten zouden dit jaar worden gepubliceerd.
Maar via X maakte Hall midden april bekend dat hij zijn “droomjob” na 21 jaar vaarwel zegt en op zijn 54ste met vervroegd pensioen gaat:
“Helaas hebben recente gebeurtenissen me doen twijfelen of NIH nog steeds een plek is waar ik vrij onderzoek kan doen.”
Hall vermeldde meerdere incidenten. Zo had hij in maart van dit jaar samen met collega’s een studie gepubliceerd waarvoor ze hersenscans hadden genomen van proefpersonen.
Ze gingen na of ultra bewerkte milkshakes met veel vet en suiker hetzelfde effect op de hersenen hebben als verslavende drugs.
Het antwoord was nee.
Dat was niet naar de zin van de Amerikaanse minister van Volksgezondheid Robert Kennedy. Die is er wél van overtuigd dat ongezonde voeding hetzelfde effect kan hebben als cocaïne en heroïne.
Hall mocht van de NIH-persdienst geïnteresseerde journalisten niet rechtstreeks te woord staan over zijn nieuwe paper.
De persdienst stuurde wel een schriftelijke reactie naar reporters. Het was een aangepaste, afgezwakte versie van wat Hall zelf op papier had gezet.
“Censuur”, noemde Hall het op X.
En dan was er nog de discussie met de NIH over een overzichtspaper rond ultra bewerkte voeding en gezondheid.
In de tekst, die Hall samen met collega’s van andere instellingen had geschreven, zou aan bod komen dat in de VS niet alle burgers toegang hebben tot gezonde voeding.
In die context viel de term “health equity” (gelijke gezondheidskansen). Dat is – naast onder meer “vooringenomenheid” en “ongelijkheid” – een term die de Amerikaanse overheidsinstellingen nu afkeuren.
De NIH bazen eisten daarom dat Hall de tekst zou aanpassen. Hall plooide niet en liet zijn naam schrappen uit de lijst van coauteurs.
Het vertrek van Hall is opmerkelijk. Zijn onderzoek ligt eigenlijk helemaal in lijn met de overtuiging van minister van Volksgezondheid Kennedy: dat gezonde voeding een sleutel is voor een betere gezondheid.
Hall schrijft op X dat hij aanvankelijk ook dacht dat zijn onderzoek door de nieuwe regering versterkt zou worden.
“Maar ik heb onderschat hoe ons onderzoek onder de microscoop zou liggen”, zei Hall net na zijn ontslag aan journalisten.
Hoe het nu verder gaat met het onderzoek naar ultra bewerkte voeding waarvan Hall jarenlang de trekker was, is onduidelijk.
Een interviewaanvraag van De Standaard bleef onbeantwoord.
Dodelijke stilte
Het contact met onderzoekers in de VS verloopt almaar stroever, vertelt Pierre Van Damme, professor vaccinologie aan de UAntwerpen.
“Met sommige infectiologen en vaccinologen in de VS werk ik al twintig of dertig jaar samen. Maar sinds begin dit jaar antwoorden ze steeds vaker niet meer op onze mails. Of we krijgen een kort beleefdheidsmailtje.
“Aan de telefoon zeggen ze ons dan dat ze schrik hebben om verklikt te worden omdat ze, tegen de marsorders in, met Europeanen zouden samenwerken, en dan in het bijzonder rond vaccins.
“De VS isoleren zich, terwijl wetenschap leeft van de constante uitwisseling van data en het aftoetsen van inzichten.”
Onderzoek rond infectieziekten en vaccinaties ligt onder Trump bijzonder gevoelig, aldus Van Damme.
“Als je rond de verspreiding van ziektes in bepaalde bevolkingsgroepen werkt, kom je snel uit bij het thema diversiteit en gelijke kansen. En moet je het hebben over vaccins. Twee dingen die erg moeilijk liggen voor deze regering.”
“Ik heb Amerikaanse collega-onderzoekers die voor de overheid werken. Er heerst een sfeer van angst en argwaan. Sommigen durven niets te doen omdat ze schrik hebben om op iets gepakt te worden en voor het minste ontslagen te worden. Zo’n sfeer is compleet verlammend.”
Michael Lubell, de New Yorkse fysicus, ziet met lede ogen aan dat er geen grote golf van protest ontstaat.
“Er heerst een dodelijke stilte bij onderzoekers. Iedereen is bang voor wraak.”
Is hij dan zelf niet bang om te spreken?
Lubell wuift dat weg.
“Ik heb een lange onderzoekscarrière achter de rug en de laatste jaren heb ik me toegelegd op onderwijs. Ik ben niet langer afhankelijk van onderzoeksfondsen. Maar andere onderzoekers geef ik dus het advies om de VS te verlaten.
“Geen enkel land heeft een monopolie op wetenschap. Er zijn ook in andere landen goede instellingen en briljante mensen om mee samen te werken.”
Nu kijken ze naar ons
Er zijn al signalen dat de braindrain uit de VS is begonnen. Het aantal sollicitaties van Amerikaanse onderzoekers voor jobs in het buitenland lag in de eerste drie maanden van dit jaar beduidend hoger dan in dezelfde periode van vorig jaar.
De VS zullen, minstens voor een tijdje, hun status als science superpower verliezen, beseft Steve Blank.
Als professor aan Stanford University geeft hij les over innovatie en ondernemerschap.
“De VS waren decennialang een magneet voor knappe koppen”, zegt Blank in een gesprek met De Standaard.
“Onderzoekers konden hier financiering krijgen voor onderzoekslijnen die voortkomen uit pure nieuwsgierigheid.”
Daarbij komt een sterke band tussen academisch onderzoek en ondernemerschap.
In een essay dat Blank vorige maand schreef, betoogt hij dat het overheidsbudget voor academisch onderzoek als een katalysator werkt voor innovatie en economische groei in de VS.
Jaarlijks vloeien meer dan 1.100 tech-start-ups rechtstreeks voort uit onderzoek aan universiteiten.
“De kaalslag in het academisch onderzoek verzwakt Amerika. De pijplijn van academisch onderzoek zal de komende jaren opdrogen en de grote doorbraken zullen elders in de wereld gebeuren. De Chinezen zullen in hun vuistje lachen.”
China heeft de laatste jaren het budget voor wetenschappelijk onderzoek sterk verhoogd om de economische groei aan te zwengelen.
Blank denkt ook dat in de eerste plaats China het internationale leiderschap voor wetenschap zal overnemen.
En Europa?
Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen heeft aangekondigd dat ze een half miljard euro extra uittrekt voor “Superbeurzen” van zeven jaar. Daarmee moeten de allerbeste onderzoekers aangetrokken worden.
En kijk, er zijn al eerste tekenen dat Europa niet met lege handen achterblijft.
“Deze maand krijgen we een delegatie van het International Vaccine Institute uit Zuid-Korea op bezoek”, vertelt vaccinoloog Pierre Van Damme.
“Zij hebben in het verleden nauw samen gewerkt met Amerikaanse vaccin onderzoekers. Maar die hebben zo goed als alle banden verbroken met buitenlandse instellingen.
“De Koreanen, maar ook de Vietnamezen en Chinezen kijken meer en meer naar ons om samen te werken en nieuwe vaccins te onderzoeken.”
Leedvermaak voelt Van Damme niet.
“We gaan de Amerikaanse knowhow echt wel missen. De VS hebben altijd het voortouw genomen bij de ontwikkeling van innovatieve vaccins, waaronder de mRNA-vaccins tegen covid.
“Maar laat dit een belangrijke les zijn: ook in de wetenschap mogen we niet te afhankelijk zijn van één grootmacht. Europa moet nu zelf een science superpower worden.”
Niet alleen het klimaat,
maar ook klimaatdata moeten worden gered
De databank met alle Amerikaanse natuurrampen sinds 1980 die meer dan een miljard dollar schade hebben veroorzaakt: wordt niet meer aangevuld. Nieuwe satellietbeelden van wolken: komen er niet meer bij. Metingen van de watertemperatuur langs de Amerikaanse kust: sinds begin mei niet meer online beschikbaar.
Het zijn maar drie voorbeelden uit de lange lijst van datasets die de Amerikaanse weer- en oceaandienst NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration) niet langer onderhoudt of offline haalt.
De regering van president Trump wil dat NOAA een einde maakt aan “klimaatgedomineerd” onderzoek en data.
Onderzoek naar de klimaatverandering heeft de regering eerder weggezet als promotie voor overdreven en onwaarschijnlijke klimaatbedreigingen die jongeren bang zou maken.
NOAA heeft altijd het voortouw genomen om klimaatgegevens internationaal beschikbaar te stellen, vertelt Frank Oliver Glöckner, professor aan het Alfred-Wegener-Institut für Polar- und Meeresforschung in Bremerhaven en Universität Bremen (Duitsland).
Glöckner leidt er Pangea, een digitale bibliotheek voor milieu- en klimaatdata.
“NOAA-medewerkers luidden dit voorjaar bij ons de alarmbel over de vele data die offline worden gehaald. We hebben in mei beslist om een deel te redden.”
De eerste van meerdere datasets dat gered werd, is de “Seismicity Catalog Collection”.
Die bevat informatie over meer dan 4 miljoen aardbevingen tussen de jaren 2150 voor Christus (!) en 1996.
Het gaat om gegevens die in de verste verte niet politiek geladen zijn. Ook Glöckner ziet geen rode draad in wat er eerst offline wordt gehaald.
De paniek over wat er verdwijnt, is groot.
“De milieu- en klimaatwetenschap werkt volgens het open-science-principe”,
zegt Glöckner.
“Gegevens uit onderzoek worden als gemeenschappelijk bezit beschouwd waar iedereen mee aan de slag mag.
“Nu zijn klimaatvorsers wereldwijd bang dat ze misschien over een jaar bepaalde gegevens uit Amerika nodig hebben die tegen dan niet meer beschikbaar zijn.”
Europa moet zelfstandiger worden,
vindt de onderzoeker.
“We zijn extreem afhankelijk van Amerika.
Nu redden we ad-hocdata uit de VS, maar we moeten ook nadenken over een Europees instituut voor milieu- en klimaatdata.”
Maar de grootste zorg, zegt Glöckner, zijn de gaten in meetreeksen die zullen ontstaan.
“Je kan pas trends in de klimaatverandering en biodiversiteit zien als je twintig of dertig jaar lang altijd dezelfde metingen uitvoert. Als je niet meer meet, kun je de schade nooit meer inhalen.”
“Wat er nu gebeurt, is een groot verlies. In het bedrijfsleven en de economie kan je misschien zeggen ‘America first’ of ‘Europe first’. Maar zo werkt het niet in de wetenschap.
“Amerika is een groot land en we hebben hun data nodig om te begrijpen wat er met onze planeet gebeurt.
“We hebben het werk van iederéén nodig.”
Lees ook
Lees ook
Klik op de hyperlink hieronder
en vind meer berichten
Bron: De Standaard