De crisis die de Vlaamse regering verlamt, doet uiterst rechts kirren van de pret. Vooral ontgoochelde jonge boeren lijken aangetrokken te worden door de sirenenzang van Vlaams Belang.
Jeroen Van Horenbeek – De Morgen
Vrijdagochtend, 3 maart. In Dworp klimt Tom Van Grieken op een tractor. De voorzitter van Vlaams Belang is naar het Pajottenland afgezakt om deel te nemen aan de boerenbetoging in Brussel.
Terwijl de partijen in de Vlaamse regering zich die dag verschuilen op het Martelaarsplein, op zoek naar een stikstofakkoord, paradeert Van Grieken door de hoofdstad. Bijna als een keizer op zijn strijdwagen. Aan een brug op de Kleine Ring hangt een grote banner van zijn partij met de slogan: ‘Red onze boeren!’
“Het was een rit van drie uur, maar het was fantastisch”, vertelt Van Grieken aan de telefoon.
“Wat me achteraf vooral is bijgebleven: al die mensen langs de kant van de weg die hun duim opstaken. Die de boeren toejuichten. Die ook vonden: ‘Ga ze het maar eens zeggen in Brussel!’
Zelfs mensen die aan het bushokje stonden en wisten: ‘Lap, dat is hier om zeep, het komende halfuur komt hier geen bus voor mij’.”
BROUNS
Er zijn vele redenen waarom de Vlaamse regering geen stikstofakkoord vindt. Maar een van de belangrijkste is wellicht dat cd&v, als traditionele plattelandspartij die al decennialang electoraal achteruitgaat, opnieuw voluit de aansluiting wil maken met zijn roots.
De aanstelling van Jo Brouns als nieuwe minister van Landbouw in mei 2022 is hier een uiting van.
Brouns, die zich profileert als ‘gewone jongen’ uit het Limburgse Kinrooi, de zelfverklaarde groentegemeente in het uiterste noordoosten van Vlaanderen en bijgevolg ver weg van machtscentrum Brussel. De harde houding van cd&v in de onderhandelingen over het stikstofakkoord is een andere uiting.
Bij N-VA en Open Vld zien ze de houding van cd&v met lede ogen aan. Zeker in Vlaams-nationalistische kringen wordt geoordeeld dat de partij zich heeft vastgereden in onhaalbare beloftes aan de boeren.
“Als je de boeren eerst maandenlang opjut, dan kan je daarna natuurlijk geen compromis meer sluiten. Eens je dat wel doet, ben je zelf de pineut”, is de lezing bij N-VA. Sowieso gaan ze er binnen de partij vanuit dat cd&v al een groot deel van zijn boerenelectoraat is kwijtgespeeld. Met name aan Vlaams Belang.
Of dat klopt, is moeilijk te zeggen. In traditioneel kiesonderzoek wordt niet specifiek gekeken naar het stemgedrag van de boeren omdat ze statistisch gezien een te kleine groep vormen.
Een bevraging van de cd&v-leden die een stem uitbrachten bij de voorzittersverkiezingen in 2019 (Joachim Coens versus Sammy Mahdi) leert dat 67 procent van die leden zichzelf destijds als ‘standenloos’ omschreef.
Maar 4 procent rekende zich tot de Boerenbond-vleugel van de partij. Bij een gelijkaardige bevraging in 2013 was dat nog 10 procent.
Binnen cd&v wordt benadrukt dat veel boeren nu hun steun betuigen voor het verzet tegen het stikstofakkoord. Onder meer met fruitmanden voor Brouns.
“Dit is voor ons een strijd om de ziel van het platteland. En we gaan dat niet fatalistisch aan het VB overlaten”, luidt het.
MESTACTIEPLAN VAN DUA
‘Bescherm onze boeren!’, sinds enkele jaren pakt Vlaams Belang uit met die slogan. En al zeker nu stikstof de politieke debatten domineert in Vlaanderen. Een ‘onzichtbaar’ milieuprobleem met verregaande gevolgen.
Plots heeft uiterst rechts volop interesse voor de landbouw, zo lijkt het wel.
Al spreekt Van Grieken dit tegen: “Van bij mijn aantreden als voorzitter in 2015 heb ik een koers uitgezet waarbij Vlaams Belang niet alleen zijn migratiestandpunten zou uitdragen.
“We hebben altijd sociaal-economische standpunten gehad, ook rond landbouw, maar die kwamen niet uit de verf. Zo waren we rond de eeuwwisseling al fors tegen het mestactieplan van Vera Dua (Groen).”
Wat Van Grieken ook gedaan heeft, is de geografische focus van zijn partij veranderd: van de grote steden naar de kleinere steden en landelijke gemeenten.
Uit het brexitreferendum, de overwinning van voormalig Amerikaans president Donald Trump, het blijvend succes van het Front National in Frankrijk en de campagnes van FPÖ in Oostenrijk als ‘sociale heimatpartij’ heeft hij geleerd dat het uiterst rechts gedachtegoed het steeds beter doet in de randgebieden.
Daar woont ‘afgehaakt Vlaanderen’: het deel van de bevolking dat vindt dat zijn belangen niet vertegenwoordigd wordt door de traditionele politiek. De boeren zijn hier een sprekend voorbeeld van.
Zijn strooptocht door la Flandre profonde leverde Van Grieken in 2019 al een grote verkiezingsoverwinning op. Vlaams Belang brak door in landelijke kantons waar voordien nooit op uiterst rechts is gestemd.
In Diksmuide bijvoorbeeld sprong de partij van 5 naar 23 procent van de stemmen. In het Kempische kanton Turnhout, het epicentrum van het stikstofprobleem, van 7 naar 23 procent.
KLOOF
“De boeren, zeker die onder 40, kijken steeds vaker naar ons. Dat is mijn buikgevoel”, zegt Van Grieken.
“Onder de oudere generaties voel je nog meer gehechtheid aan cd&v. Al supporteren die ook voor ons, als zweeppartij. Landbouwers zijn redelijke mensen, maar ze zijn door de jaren murw geslagen.
“Hun probleem gaat naar de essentie van ons betoog rond soevereiniteit. Er worden besluiten genomen boven hun hoofd, zonder inspraak. Zoals nu dus met stikstof. Dat kan niet. En niét alleen de boeren zelf denken er zo over.”
In Nederland is recent nieuw onderzoek verschenen van de UAmsterdam naar de kloof tussen stad en platteland.
Het leert dat hoe verder men fysiek leeft van het machtscentrum – De Haag in dit geval – hoe groter het maatschappelijk onbehagen is. In Nederland gaat het dan onder meer om Groningen en Flevoland.
Maar hierbij hoort wel een belangrijke kanttekening: de verschillen binnen gebieden tussen bewoners zijn nog altijd groter dan de verschillen tussen die gebieden zelf. Anders gesteld: er lijkt geen totale breuk.
En de boeren, wat vinden die ervan? Vrijuit spreken over politieke voorkeuren blijft lastig binnen landbouworganisaties.
“Maar veel van hen lonken inderdaad naar Vlaams Belang”, zegt een welingelichte bron. “Zeker onder de jongeren. Je hoort vaak: ‘Ik ben daar niet voor, maar ze blijven ons tenminste steunen’.
Terwijl de regeringspartijen ruziën komt Vlaams Belang met een simpel idee: laat de boeren toch boeren.”
In de woorden van Van Grieken: “365 dagen per jaar quinoa invliegen dat mag, maar eigen biefstuk eten, dat mag niet.”
Beeld Franky Verdickt
Bron: De Morgen