CM-voorzitter Luc Van Gorp vindt dat ouderen die levensmoe zijn euthanasie moeten kunnen krijgen. De Morgen sprak met een man en een vrouw die hun leven als voltooid zien.
Eline Bergmans – De Morgen
‘Wij worden allemaal veel te oud.’
Haar ogen fonkelen als ze lacht –en dat doet ze vaak tijdens ons gesprek –maar voor Els Van Loon (90) uit Kalmthout mag het leven stoppen.
“Het is niet dat ik in een hoekje zit te kniezen, maar na negentig jaar is het genoeg geweest.”
Haar verhaal is er geen van afbrokkelende zelfredzaamheid of isolement.
Els Van Loon woont in het huis waar ze de helft van haar leven heeft gewoond. Ze doet vrijwilligerswerk en maakt twee keer per week tijd voor haar hobby’s: turnen, beeldhouwen en tai chi.
Haar man stierf negen jaar geleden. Dat knaagt, maar ze heeft veel steun van haar kinderen. Haar zoon komt wekelijks langs “vandaag maakt hij asperges, die neem ik er graag nog bij” en in het weekend rijdt ze naar Mariaburg waar haar dochter woont.
“Ik kan nog genieten”, vertelt ze.
“Van mijn sculpturen, van asperges, van de geur van seringen. Ze doen me denken aan mijn plechtige communie. Dan denk ik bij mezelf: ‘komaan Els, dat is toch plezant.’ Maar in wezen verandert het niets.”
CM-voorzitter Luc Van Gorp vindt dat ouderen die levensmoe zijn, euthanasie moeten kunnen krijgen. Zijn voorstel deed deze week heel wat stof opwaaien.
Wat maakt dat sommige ouderen het leven niet meer zien zitten?
Eenzaamheid blijkt vaak een bepalende rol te spelen.
“Als ik thuis kom, ben ik toch weer alleen”, vertelt Els Van Loon.
“Ik zou gelukkiger zijn als mijn man er nog was. Dan ga ik naar zijn foto op de schouw en zeg ik: ‘Verdomme, Jos. We hadden het nog zo mooi kunnen hebben.’”
Beeld Wouter Van Vooren
Vaak hebben ouderen het moeilijk om afhankelijk te worden van hulp en verliezen ze hun gevoel van eigenwaarde.
“In een bepaalde fase van het leven is het heel moeilijk om opnieuw zingeving te vinden”, zegt Marc Cosyns, huisarts, consulent medische ethiek aan de UGent en bestuurslid van belangenvereniging Recht op Waardig Sterven.
Ook lichamelijke factoren spelen een rol, en soms ook financiële.
“Het is iets heel persoonlijks”, aldus Cosyns. “Levensmoeheid is een subjectief begrip.”
Doodmoe
“Ooit dacht ik dat 100 jaar zou worden”, zegt Willy Lodewyckx (75) uit Antwerpen.
“Ik heb een interessant leven gehad waar ik tevreden op terugkijk. Iedere winter ging ik naar India. Ik maakte muziek. Maar vandaag zit genieten er niet meer in. Ik ben doodmoe. Ik besta enkel nog. Op deze manier verder leven, heeft voor mij geen meerwaarde.”
Zijn dochter woont ver weg, zijn zoon is autistisch. Met andere familie is er geen contact. Af en toe maakt hij een wandeling met een vriend.
“Een relatie wil ik niet. Ik heb het gevoel dat ik anderen alleen maar tot last ben.”
Willy Lodewyckx lijdt aan het rusteloze benen syndroom, een aandoening waarbij hij vooral ’s avonds en ’s nachts een onaangenaam, moeilijk te omschrijven gevoel heeft in de benen, dat vermindert door ze te bewegen. Het maakt dat hij al 25 jaar slecht slaapt.
“Veel mensen kunnen er mee leven. Bij mij lukt dat niet. Ik kan door het slaaptekort niet meer helder denken.
“Ik heb alles geprobeerd: yoga, meditatie en iedere alternatieve behandeling. Ik heb alcohol en sigaretten uit mijn leven gebannen, maar het helpt allemaal niet.
“Het enige dat een beetje rust geeft zijn medicijnen. Maar je hebt er steeds meer van nodig. Onlangs wilde mijn huisarts me ook nog op antidepressiva zetten. Dat heb ik geweigerd. Ik wil niet afgevlakt worden.”
Willy Lodewyckx draagt een oorring en een zijden sjaaltje om de hals.
“Ik ben een kind van de jaren zestig. Op mijn vijfenzeventigste blijf ik een rebel. Ik wil zelf over mijn leven kunnen beschikken.”
Laatste levensjaren
Het is niet zo duidelijk hoeveel mensen er zijn die hun leven als voltooid zien.
Nederlands onderzoek toonde aan dat er zo’n 10.000 Nederlanders ouder dan 55 jaar zijn die hun leven willen beëindigen zonder dat ze ernstig ziek zijn, oftewel 0,18 procent van alle 55-plussers.
Luc Van Gorp wilde met zijn uitspraak het debat op gang trekken over de manier waarop de samenleving omgaat met kwetsbare ouderen en hoe ze hun laatste levensjaren in de best mogelijke omstandigheden moeten kunnen doorbrengen.
Woonzorgcentra maken daar deel van uit.
“Er zijn mensen die openbloeien in het woonzorgcentrum”, zegt Marc Cosyns.
“Ik laat op zijn minst altijd eens proeven via een kortverblijf met de belofte te zullen blijven helpen bij die wens van voltooid leven als ze er blijven voor kiezen.”
Voor Els Van Loon en Willy Lodewyckx is een woonzorgcentrum geen optie.
“Ik zit niet graag tussen de oude mensen”, zegt Els Van Loon.
“Gelukkig hebben mijn kinderen beloofd dat ze er alles aan zullen doen opdat ik thuis kan blijven.”
Ook Willy Lodewyckx wil in zijn appartement blijven wonen.
“Als ik mijn ex ga bezoeken in het rusthuis, doen mijn oren pijn van het lawaai van rollators en het gezaag over kwaaltjes.
“Ik wil praten over de essentie, niet over tv-programma’s en het weer.”
Beeld Wouter Van Vooren
Euthanasie is in ons land mogelijk voor mensen die ondraaglijk lijden aan een ernstige psychische of fysieke aandoening waar ze niet van kunnen genezen.
Maar er is geen wettelijk kader voor ouderen die medisch gezond zijn, maar toch niet langer de wil hebben om verder te leven.
Er wordt soms een achterpoortje gevonden in polypathologie, het lijden veroorzaakt door een combinatie van ouderdomskwalen, zoals een slecht zicht, bedlegerigheid of incontinentie.
Individueel zijn dat aanvaardbare aandoeningen, maar opgeteld kan het de levenskwaliteit zo verlagen dat euthanasie wordt toegestaan.
Na terminale kanker is het vandaag de tweede belangrijkste reden waarom mensen euthanasie vragen.
In de podcast Voltooid Leven (gemaakt in samenwerking met de vereniging Recht op Waardig Sterven) komt het verhaal van Denise aan bod, een vrouw die euthanasie krijgt met het label polypathologie.
“In feite was haar intentie voltooid leven, maar dat is niet toegestaan”, zegt Marc Cosyns.
“Het is heel jammer dat euthanasie voor een voltooid leven in den duik moet gebeuren.”
Absolute zelfbeschikking
In Nederland is de discussie voltooid leven / polypathologie zeer actueel.
Zeven leden van de Coöperatie Laatste Wil stonden deze week terecht op verdenking van deelname aan een criminele organisatie met als doel ‘het opzettelijk een ander behulpzaam zijn bij zelfdoding en/of de middelen daartoe verschaffen’.
De Coöperatie Laatste Wil is voor absolute zelfbeschikking wanneer het over euthanasie gaat.
Het merendeel van haar 30.000 leden sloot zich aan toen in 2017 bekend werd dat een geschikte methode voor zelfdoding gevonden was, en men dit zogenaamde middel X ook ging verdelen.
Na een waarschuwing van het Openbaar Ministerie (OM), beperkte men zich tot informatieverstrekking. Twee verdachten gaven op het proces toe het zelfdodingspoeder te hebben verspreid. Maandag gaat de rechtszaak verder, dan zal het OM een strafeis formuleren.
Nederlands onderzoek wees uit dat uitgerekend onder ouderen die overtuigd zijn van hun ‘voltooide leven’ flink wat ambiguïteit schuilgaat, met een negatief zelfbeeld als vertrekpunt.
Volgens Marc Cosyns hoeft dat geen probleem te zijn.
“Het komt erop aan voldoende tijd te nemen om dingen te benoemen. Als arts wil je vooral voorkomen dat mensen euthanasie krijgen op een tijdstip dat ze depressief zijn. Dan wordt het een wanhoopsdaad. Het is belangrijk dat euthanasie bewust en in samenspraak gebeurt.”
Sommige ouderen spreken hun doodswens enkel uit in bedekte bewoordingen: ‘wat doe ik hier nog?’ of ‘het is tijd om te gaan’.
Soms schuilt er onder die woorden ook een ander verlangen.
Willy Lodewyckx vroeg tien jaar geleden aan zijn huisarts om euthanasie.
“Hij keek naar de gordijnen. Waarom hij het gesprek niet wilde aangaan, weet ik niet. Misschien vond hij mijn situatie niet uitzichtloos genoeg? Of wilde hij nog wat aan mij verdienen?”
Zijn doodswens is niet altijd op dezelfde manier aanwezig.
“Als ik iemand heb om mee te praten, of om mee te gaan wandelen in het park, dan kan ik nog genieten. Maar zelfs als ik naar een jazzconcert ga, is de dood dichtbij. Euthanasie is dan nog altijd welkom. Ik ben klaar voor de dood.”
“Ik denk heel vaak na over hoe ik zal sterven”, zegt Els Van Loon.
“Een auto-ongeluk, dat zou het manneke zijn. Ik wil niet aftakelen.”
Mocht de mogelijkheid bestaan om euthanasie te krijgen na een voltooid leven, zou Els Van Loon het overwegen.
“Ik weet niet of ik het effectief zou doen. Je hoort ook verhalen van mensen die op het laatste moment nog terugkrabbelen. Ik begrijp dat.”
Rouwproblematiek
Voor familieleden en naasten is een doodswens na een voltooid leven soms moeilijk te aanvaarden.
In de podcast vertellen de nichtjes van Denise hoe moeilijk ze het er mee hebben dat ze zonder met hen te overleggen, is vertrokken.
“Als mensen te weinig betrokken worden bij euthanasie, krijg je een gelijkaardige rouwproblematiek als bij zelfmoord”, zegt Marc Cosyns.
“We proberen vandaag meer aandacht te hebben voor die naasten. Ik probeer mensen altijd te overtuigen om hun omgeving in te lichten.”
“Je houdt nu eenmaal rekening met je geliefden”, zegt Els Van Loon.
“Ik heb na een auto-ongeval heel donkere dagen gehad waarop ik niet meer wilde eten of drinken. Ik heb me toen herpakt voor mijn kinderen. Ze doen zo hun best voor mij. Ik zou ze niet willen achterlaten met een schuldgevoel dat ze niet genoeg gedaan hebben. Dat zou ik egoïstisch vinden.”
Haar kinderen hebben veel begrip voor de gevoelens van hun moeder.
“Het is een heel moeilijke situatie”, zegt haar dochter Annick Engelen.
“Het is alsof we wachten tot het slechter gaat.”
Vragen over zelfdoding?
Bel gratis naar de Zelfmoordlijn 1813
of surf naar zelfmoord1813.be
Lees ook
Bron: De Morgen