Anton Jäger is historicus van het politieke denken aan het Leuvense Hoger Instituut voor Wijsbegeerte. Zijn column verschijnt tweewekelijks op woensdag.
Anton Jäger – De Morgen
“Ik hoor het van steeds meer diplomaten: ons wordt hypocrisie verweten.”
Het was een understatement vanjewelste, maar het zinnetje van Groen-politicus Wouter De Vriendt – uitgesproken tijdens een VRT-debat op 29 oktober – gaf een al te ongemakkelijke waarheid aan.
De gebalde Europese respons op de Russische invasie van Oekraïne, van economische sancties tot wapenleveringen, blijft in het geval van de Israëlische bestoking van Gaza uit.
Dat zou, onvermijdelijk, aan de Europese geloofwaardigheid knagen.
De Vriendt lijkt Europa daarmee ook een bepalende rol toe te schrijven in het huidige conflict – een die niet zo strookt met eenentwintigste-eeuwse werkelijkheden.
De Franse politicus Dominique de Villepin omschreef de houding onlangs als ‘occidentalisme’: het idee dat het Westen ook in 2023 zowel een prominente als voorbeeldige speler op wereldvlak zal blijven, hoewel de realiteit al lang anders oogt.
Geen land ondervindt een heftigere versie van die realiteitsschok dan Duitsland.
Na lang schuifelen betuigde de regering-Scholz steun aan Oekraïne. Nu kiest het apert kant voor een Israëlische invasie.
Cultureel lijkt de keuze meer dan begrijpelijk. Na 1989 beloofde het herenigde Duitsland zich in te enten tegen enige geopolitieke grootheidswaanzin.
Economische eigenbelang werd gecamoufleerd met politiek antinationalisme: Duitsland haalde misschien voordeel uit de Europese Unie, maar het had wel elke ambitie van wereldleiderschap opgegeven.
Ondertussen groeide er een sterker publiek besef van het gedeelde Duitse naziverleden. Dat was lang niet altijd het geval.
In de jaren 1950 werden Amerikaanse academici in West-Duitsland nog afgeraden om doctoraten te schrijven over de Shoah, aangezien de Verenigde Staten het land te vriend wilden houden als buffer tegen de Sovjet-Unie.
In Oost-Duitsland werd de herinnering van de nazistische repressie wel geëerd, maar werden Joodse slachtoffers op zich moeilijk herkend – dat zou te etnisch exclusief zijn.
In de jaren 1980, vooral na de Amerikaanse serie Holocaust (1978), ontstond er in West-Duitsland pas een breder bewustzijn omtrent de Jodenvervolging. Dat bewustzijn zette zich door in de officiële ‘herinneringscultuur’ van de Berlijnse republiek na 1989.
De laatste weken brengen de ambiguïteit van die cultuur aan de oppervlakte. Enerzijds berust ze sterk op het idee dat de Holocaust een exclusief Duitse aangelegenheid was, terwijl recent onderzoek net aantoont dat de nazi’s hun plannen enkel konden uitvoeren door diepe lokale ondersteuning.
De Holocaust was een pan-Europees, en lang niet exclusief Duits, project.
Anderzijds verplicht het Duitsland nu tot steeds absurdere argumenten voor de Israëlische campagne.
Deze week werd er in een televisie-uitzending nog gewag gemaakt van acteurs die in Palestina voor oorlogsslachtoffer zouden spelen. Dat terwijl het Israëlische leger zelf met cijfers naar buiten komt die het aantal doden in Gaza niet op 10.000 maar 20.000 plaatsen.
De Duitse positie reflecteert nog een ander heikel punt: Europa’s groeiende onderhorigheid aan Amerikaanse belangen.
Tijdens Trumps presidentschap werd er vaak gesproken over een relatieve reductie van de Amerikaanse wereldmacht. De Europese Unie durfde weer over ‘strategische autonomie’ te dromen.
Sinds de Russische inval in Oekraïne zijn die strijdplannen netjes opgeborgen: Europa koppelde zich los van Poetins gaskraan en zou de defensiebudgetten optrekken. En hoewel verschillende Europese regeringen vandaag tot een staakt-het-vuren opriepen, verdeelt de VS nog steeds de kaarten.
Dat is historisch van hetzelfde laken een broek. Tijdens de Suez-crisis van 1956 viel Israël samen met het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk ook al Gaza binnen. De Amerikaanse president Eisenhower riep de Israëlische regering toen op het matje; ze trok zich terug.
Zover lijkt er weinig te verschuiven in Bidens pro-Israëlische houding, ondanks groeiende interne oppositie.
Europa durft die niet publiek te contesteren, met De Vriendts verwijten van hypocrisie als gevolg.
Lang stond Duitslands collectief schuldbesef dan maar in voor een echte geopolitieke visie.
Dat lijkt in de nieuwe eeuw niet meer mogelijk: het Europese voorbeeldland heeft de grootste moeite om zich te handhaven in de nieuwe wereldorde.
Hypocrisie blijft het luxeproduct van de machtigen.
Beeld RV
Lees ook
- Historicus Anton Jäger
Het Vlaams Belang bereidt zich ernstig voor op regeringsdeelname - Historicus Anton Jäger
Zolang er van Voka geen openlijk advies rond het cordon saintaire komt, blijven de opties open - De comeback van het Vlaams Belang doorgelicht
Waarom de sterren voor de partij beter lijken te staan dan ooit tevoren
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind andere columns van
Bron: De Morgen