Gaza vergelijken met Auschwitz is ongelukkig en misplaatst, vindt Jan Dumolyn. De vraag is bovendien of het wel zo essentieel is om iets een genocide te noemen.
Jan Dumolyn – De Standaard
Op de sociale media zag ik een tekening voorbijkomen van de cartoonist Gerard Alsteens (Gal). Op een kaart van Israël en de door dat land wederrechtelijk bezette Palestijnse gebieden staat de Gazastrook afgebeeld als het concentratiekamp Auschwitz.
We zien de typisch herkenbare ingangspoort, een icoon van het meest systematische systeem van massamoord uit de geschiedenis.
1,1 miljoen mensen werden in Auschwitz uitgeroeid. Er waren zelfs nog meer systematische vernietigingskampen zoals Sobibor. Daar werd men al direct na het binnenkomen vergast.
De boodschap van de prent is natuurlijk een ondubbelzinnige vergelijking tussen het Israëlische offensief op de Gazastrook en de Holocaust.
In Gaza zijn intussen al meer dan 26.000 mensen om het leven gekomen. Maximum 8.000 van hen zouden gewapende strijders van Hamas zijn geweest, nog geen vijfde van hun geschatte effectief. Onder de burgerdoden zijn er onnoemelijk veel jonge kinderen.
Dat Hamas op 7 oktober eerst zelf een slachtpartij had aangericht waarbij 700 Israëlische burgers vermoord werden en 250 gijzelaars weggevoerd, maakt de vergelding voor die aanval, waarvan de wereld nu al meer dan drie maanden getuige is, niet minder gruwelijk.
Overal ter wereld leven mensen mee met de 2 miljoen Palestijnen die opgesloten zitten in een klein strookje land. Zonder twijfel ook de tekenaar en al wie zijn weergave van de situatie op de sociale media deelde.
Intussen sprak het Internationaal Gerechtshof in Den Haag klare taal naar aanleiding van de klacht van Zuid-Afrika, dat Israël van genocide beschuldigt.
Er kwam een soort uitspraak in kort geding, in afwachting van een eindvonnis ten gronde.
Het hof stelt duidelijk dat er een risico bestaat dat het tot volkerenmoord zou komen.
Israël moet alles in het werk stellen om te verhinderen dat dat gebeurt. Maar dat tussenvonnis zal moeilijk af te dwingen zijn zonder zware druk van de Verenigde Staten op eeuwige beschermeling Israël.
Onversneden fascisten
De VN-conventie van 1948 maakte van genocide een specifieke juridische categorie.
Voor de juridische definitie van een genocide moet bewezen worden dat het onder meer de uitdrukkelijke doelstelling van de Israëlische machthebbers is om de Palestijnen van de Gazastrook uit te roeien ofwel definitief te verdrijven.
Een aantal Israëlische politici, van wie sommigen effectief steeds meer als onversneden fascisten klinken, schrikken zeker en vast niet terug voor genocidale retoriek.
Maar of de gruwelijke oorlog die nu gevoerd wordt, door het hof als genocide gekwalificeerd zal worden, blijft voorlopig een open vraag.
Deze zaak bevindt zich op het snijpunt van de geschiedenis, het internationaal recht en de moraal. Als het over dit nu al 80 jaar durende conflict gaat, duikt in de achtergrond steeds de herinnering aan de genocide door de nazi’s op.
In de rechtspraak van het Hooggerechtshof gebeurt dat op een indirecte manier, want de juridische definitie van genocide was vanaf het begin gebaseerd op de Holocaust die enkele jaren voordien had plaatsgevonden.
In het publieke debat wordt vaak rechtstreeks verwezen naar de massamoord op de Joden.
In de bittere spotprent van Gal, onder meer, maar ook toen de Israëlische ambassadeur bij de VN een Jodenster opspelde om daarmee te suggereren dat Hamas de agressor is en Israël het slachtoffer.
Ook tot de klassiekers van dat genre van recuperatie van de Holocaust behoren gratuite beschuldigingen van antisemitisme tegen al wie scherpe kritiek uitoefent op de staat Israël.
De Holocaust heeft de status gekregen van het absolute historische ijkpunt van het kwaad, en dat is begrijpelijk.
Maar de vraag is in welke mate het legitiem is om hedendaagse vreselijke gebeurtenissen ermee te vergelijken. En of zulke eventuele historische parallellen wel begrip en inzicht bijbrengen.
Nieuw soort antisemitisme
Dat is misschien een te academische kwestie in het licht van wat nu gebeurt. Het is begrijpelijk dat er op dit moment weinig ruimte is voor nuance.
Toch vind ik de cartoon van Gal ongelukkig en misplaatst. Net zoals de Jodenster die de Israëlische VN-ambassadeur droeg, misplaatst was.
De concentratie- en uitroeiingskampen van de nazi’s waren iets totaal anders dan de weliswaar genadeloze militaire aanval op een gebied waar een grote hoeveelheid mensen opeengepakt zit, zonder enige terughoudendheid om onschuldigen te sparen.
Ook is het maar de vraag of het wel zo essentieel is om iets ‘een genocide’ te noemen.
Zuid-Afrika maakt natuurlijk strategisch gebruik van de juridische definitie om tot een heilzaam staakt-het-vuren te komen, en dat is zeer goed. Maar daarom is die definitie niet historisch zaligmakend.
We kunnen het ook gewoon over oorlogsmisdaden hebben wanneer er veel meer burgers omkomen dan gewapende strijders (die een legitiem militair doel zijn).
Ook het begrip ‘etnische zuivering’ kan in veel vormen bestaan. Die in Nagorno-Karabach krijgt overigens minder aandacht dan wat in Palestina gebeurt en hetzelfde geldt voor de systematische moordpartijen in Darfour.
Ook met vergelijkingen met het verleden in het algemeen kunnen we maar beter omzichtig omspringen.
Gaat het, bijvoorbeeld, nog om dezelfde vorm van antisemitisme als een moslim vandaag veralgemenend over ‘de Joden’ spreekt, of zelfs volstrekt onschuldige mensen van Joodse afkomst in Europa viseert?
Dat fenomeen neemt stilaan onrustwekkende proporties aan en krijgt relatief weinig aandacht.
Het gaat hier wel over een nieuw soort antisemitisme, dat amper verbonden lijkt met de klassieke christelijke versie ervan met de Joden als moordenaars van Jezus, of met de extreme uitloper daarvan zoals Hitler die formuleerde.
De mythe van Joden die orgaandiefstallen zouden plegen, een absurd verhaal dat af en toe weer opduikt, kan dan weer wél als een klassieke antisemitische trope worden beschouwd, een idee dat teruggaat op duizend jaar vulgaire Jodenhaat in de westerse wereld en dat blijkbaar nog altijd in het collectieve onderbewustzijn aanwezig is.
Zijn historische vergelijkingen nuttig en leveren ze ons een beter begrip van vandaag op? Of gaat het vaak louter om retoriek?
Ik weet het, zulke academische bespiegelingen zijn maar woorden in de wind, als er intussen zelfs maar één kind omkomt.
De geschiedenis is helaas een pijnlijke aaneenschakeling van brutale moordpartijen.
Alleen massale burgerbewegingen voor vrede kunnen daar soms iets aan verhelpen, geen grote woorden, maar de daden van velen.
Jan Dumolyn is Historicus aan de UGent.
Zijn column ‘Tragedie & klucht’ verschijnt maandelijks.
Lees ook
- Réginald Moreels
Waar mensen stoppen mens te zijn - Mustafa Barghouti
Het echte doel van deze oorlog is een etnische zuivering van Gaza - Yuval Noah Harari
Links is in het Westen ‘onverschillig’ tegenover gruweldaden van Hamas - Johan Depoortere
De hypocrisie van het Westen is adembenemend - David Grossman
Israël presenteert zich als democratie, maar is het niet - Bart Eeckhout
Valt er een morele hiërarchie aan te brengen in het kwaad dat Hamas en Israël aanrichten - Maarten Boudry
Als Israël dat wilde, had het de hele Gazastrook al ontelbare keren van de kaart kunnen vegen - David Grossman
Ik wil niet langer vertoeven in een wereld die zulke monsters toelaat om te bestaan - Arnon Grunberg
Hamas heeft deze oorlog al gewonnen - Ramsey Nasr
Palestijnse slachtoffers hebben geen namen, het zijn nummers - Yuval Noah Harari
Alleen internationale inmenging kan ons nog redden
Overzicht
Lees alle berichten in deze categorie
Bron: De Standaard